Падеж: Разлика помеѓу преработките

Од Википедија — слободната енциклопедија
Интерактивен преглед на историјата
[непроверена преработка][непроверена преработка]
← Постаро уредувањеПоново уредување →
Избришана содржина Додадена содржина
НагледноВикитекст
с Бот Менува: la:Casus grammaticus; козметички промени
Ред 2: Ред 2:
Во [[лингвистика]]та, '''падеж''' е [[Флексична парадигма|парадигма]] на [[флексија|флексивни]] [[именки]]. Во многу европски јазици, променливите форми означуваат [[граматика|граматичка]] улога.
Во [[лингвистика]]та, '''падеж''' е [[Флексична парадигма|парадигма]] на [[флексија|флексивни]] [[именки]]. Во многу европски јазици, променливите форми означуваат [[граматика|граматичка]] улога.


Кај флексичните јазици, именките се ''деклинираат'' во рзлични форми или '''морфолошки падежи''', кои ја назначуваат улогата на именката во реченицата. Морфолошките падежи се еден начин на назналување на '''граматички падеж'''; другите начини се наведени подолу. Морфолошките падежи обично се назначуваат со наставки, но во прилог на тоа, или наместо тоа, може да има и морфолошки модификации на именичната основа (видете [[неконцентративна морфологија]], [[аблаут]] и [[умлаут]]).
Кај флексичните јазици, именките се ''деклинираат'' во рзлични форми или '''морфолошки падежи''', кои ја назначуваат улогата на именката во реченицата. Морфолошките падежи се еден начин на назналување на '''граматички падеж'''; другите начини се наведени подолу. Морфолошките падежи обично се назначуваат со наставки, но во прилог на тоа, или наместо тоа, може да има и морфолошки модификации на именичната основа (видете [[неконцентративна морфологија]], [[аблаут]] и [[умлаут]]).


Падежи постојат во многу [[Индоевропски јазици]] како [[латински]], [[Германски јазик|германски]] и [[Санскрит]]; кај [[Дравидијски јазици|дравидијските јазици]] како [[Тамилски јазик|тамилски]]; во речиси сите [[уралски јазици]] како [[Фински јазик|фински]] и [[Унгарски јазик|унгарски]]; во [[Свахили]] и многу други. Првобитно и [[Македонскиот јазик|македонскиот јазик]] имал сложен падежен систем кој бил наследен, преку [[Старословенски јазик|старословенскиот]], од [[Прасловенски јазик|прасловенскиот јазик]]; меѓутоа со тек на време овој систем бил напуштен. [[Староанглиски јазик|Староанглискиот]] имал опширен падежен систем. Во современата [[англиска граматика]], истата информација се пренесува преку [[зборовен ред|зборовниот ред]] и [[предлог|предлозите]], иако постојат некои остатоци од стариот систем (како „he“ наместо „him“; видете [[Англиски деклинации]]).
Падежи постојат во многу [[Индоевропски јазици]] како [[латински]], [[Германски јазик|германски]] и [[Санскрит]]; кај [[Дравидијски јазици|дравидијските јазици]] како [[Тамилски јазик|тамилски]]; во речиси сите [[уралски јазици]] како [[Фински јазик|фински]] и [[Унгарски јазик|унгарски]]; во [[Свахили]] и многу други. Првобитно и [[македонскиот јазик]] имал сложен падежен систем кој бил наследен, преку [[Старословенски јазик|старословенскиот]], од [[Прасловенски јазик|прасловенскиот јазик]]; меѓутоа со тек на време овој систем бил напуштен. [[Староанглиски јазик|Староанглискиот]] имал опширен падежен систем. Во современата [[англиска граматика]], истата информација се пренесува преку [[зборовен ред|зборовниот ред]] и [[предлог|предлозите]], иако постојат некои остатоци од стариот систем (како „he“ наместо „him“; видете [[Англиски деклинации]]).


Подолу стои пример за латинска деклинација, со зборот '''homo''' (човек).
Подолу стои пример за латинска деклинација, со зборот '''homo''' (човек).
Ред 28: Ред 28:


*''[[номинативно-акузативен јазик|номинативно-акузативни]]'': вршителот во преносните и непреносните глаголи е секогаш [[номинатив]]от. Пациентот на (преодниот) глагол е [[акузатив]]от. [[Датив]]от исто така може да биде присутен.
*''[[номинативно-акузативен јазик|номинативно-акузативни]]'': вршителот во преносните и непреносните глаголи е секогаш [[номинатив]]от. Пациентот на (преодниот) глагол е [[акузатив]]от. [[Датив]]от исто така може да биде присутен.
*''[[ергативно-апсолутивен јазик|ергативно-апсолутивни]]'' (или само ''ергативен''): Пациентот на глаголот е секогаш во [[апсолутив]], заедно со глаголот кај непреодните глаголи. Доколку се присутни и вршителот и пациентот, агентот е во [[ергатив]].
*''[[ергативно-апсолутивен јазик|ергативно-апсолутивни]]'' (или само ''ергативен''): Пациентот на глаголот е секогаш во [[апсолутив]], заедно со глаголот кај непреодните глаголи. Доколку се присутни и вршителот и пациентот, агентот е во [[ергатив]].
*''[[активно-стативен јазик|активно-стативни]]'' (или само ''активен''): Вршителот на глаголот е секогаш во [[субјектив]], а пациентот секогаш во [[објектив]]. Падежот не зависи од тоа дали глаголот се користи како преоден или непреоден.
*''[[активно-стативен јазик|активно-стативни]]'' (или само ''активен''): Вршителот на глаголот е секогаш во [[субјектив]], а пациентот секогаш во [[објектив]]. Падежот не зависи од тоа дали глаголот се користи како преоден или непреоден.
*''[[активатив јазик|активатив]]'': Една именка во реченицата е тема на фокус. Оваа именка е [[активатив]], и информациите било каде на друго место (на пример [[глагол]]ски [[афикс]] во [[тагалог]]) кој ја наведува улогата на активативот. Активативот може да биде наведен како вршител, пациент, итн. Други именки можат да бидат флексирани за падеж, но падежите се преоптоварени; на пример, во тагалог, и подметот и прирокот на глаголот се изразени во [[генитив]] кога не се во активатив.
*''[[активатив јазик|активатив]]'': Една именка во реченицата е тема на фокус. Оваа именка е [[активатив]], и информациите било каде на друго место (на пример [[глагол]]ски [[афикс]] во [[тагалог]]) кој ја наведува улогата на активативот. Активативот може да биде наведен како вршител, пациент, итн. Други именки можат да бидат флексирани за падеж, но падежите се преоптоварени; на пример, во тагалог, и подметот и прирокот на глаголот се изразени во [[генитив]] кога не се во активатив.


Следниве се системи кои некои јазици ги користат за означување на падеж наместо или како додаток на деклинација:
Следниве се системи кои некои јазици ги користат за означување на падеж наместо или како додаток на деклинација:
Ред 41: Ред 41:
[[лема (лингвистика)|Лемските]] форми на зборови, кои се форми одбрани по договор како канонски форми на зборот, обично се [[одбележаност|најнеодбележаните]] или најосновни падежи, which is typically the nominative, trigger, or absolutive case, whichever a language may have.
[[лема (лингвистика)|Лемските]] форми на зборови, кои се форми одбрани по договор како канонски форми на зборот, обично се [[одбележаност|најнеодбележаните]] или најосновни падежи, which is typically the nominative, trigger, or absolutive case, whichever a language may have.


==Видете исто така==
== Видете исто така ==
*[[Листа на падежи]]
*[[Листа на падежи]]


==Надворешни врски==
== Надворешни врски ==
*[http://www.hi.is/~eirikur/cases.pdf Статусот на морфолошкиот падеж во исландскиот лексикон] од Ејрикур Регнавалдсон. Расправа на темата дали дали падежите носат неразделиво синтаксичко или семантичко значење.
*[http://www.hi.is/~eirikur/cases.pdf Статусот на морфолошкиот падеж во исландскиот лексикон] од Ејрикур Регнавалдсон. Расправа на темата дали дали падежите носат неразделиво синтаксичко или семантичко значење.
*[http://web.phil-fak.uni-duesseldorf.de/~wdl/OptCase.pdf Оптимал (падеж): Распределба на падежите во германскиот и исландскиот] од Дитер Вундерлих.
*[http://web.phil-fak.uni-duesseldorf.de/~wdl/OptCase.pdf Оптимал (падеж): Распределба на падежите во германскиот и исландскиот] од Дитер Вундерлих.
Ред 79: Ред 79:
[[it:Caso (linguistica)]]
[[it:Caso (linguistica)]]
[[ja:格]]
[[ja:格]]
[[la:Casus]]
[[la:Casus grammaticus]]
[[lt:Linksnis]]
[[lt:Linksnis]]
[[ms:Kasus tatabahasa]]
[[ms:Kasus tatabahasa]]

Преработка од 21:49, 28 септември 2009

Во лингвистиката, падеж е парадигма на флексивни именки. Во многу европски јазици, променливите форми означуваат граматичка улога.

Кај флексичните јазици, именките се деклинираат во рзлични форми или морфолошки падежи, кои ја назначуваат улогата на именката во реченицата. Морфолошките падежи се еден начин на назналување на граматички падеж; другите начини се наведени подолу. Морфолошките падежи обично се назначуваат со наставки, но во прилог на тоа, или наместо тоа, може да има и морфолошки модификации на именичната основа (видете неконцентративна морфологија, аблаут и умлаут).

Падежи постојат во многу Индоевропски јазици како латински, германски и Санскрит; кај дравидијските јазици како тамилски; во речиси сите уралски јазици како фински и унгарски; во Свахили и многу други. Првобитно и македонскиот јазик имал сложен падежен систем кој бил наследен, преку старословенскиот, од прасловенскиот јазик; меѓутоа со тек на време овој систем бил напуштен. Староанглискиот имал опширен падежен систем. Во современата англиска граматика, истата информација се пренесува преку зборовниот ред и предлозите, иако постојат некои остатоци од стариот систем (како „he“ наместо „him“; видете Англиски деклинации).

Подолу стои пример за латинска деклинација, со зборот homo (човек).

  • homo 'човек' [како подмет] (на пр. homo ibi stat 'човекот стои таму')
  • hominis 'човековиот' (на пр. nomen hominis est Claudius 'името на човекот е Клаудиј')
  • homini 'на човекот' (на пр. homini donum dedi 'Му дадов подарок на човекот')
  • hominem 'човекот' [прирок] (на пр. hominem vidi 'Го видов човекот')
  • homine '[прилог] човекот' [во разни употреби кои не се наведени погоре] (на пр. sum altior homine 'Повисок сум од човекот')


Поимот деклинација исто така може да зоначува разни форми кои работат заедно како еден систем. На пример, горната деклинација се разликува од а-деклинацијата, која се содржи речиси исклучиво од именски од женски род.

  • femina 'жена' [како подмет]
  • feminae 'женовиот'
  • feminae 'на жената'
  • feminam 'жената' [прирок]
  • femina '[прилог] жената' [разни употреби]

За позаинтересираните:

Јазиците се категоризираат во неколку падежни системи, врз основа на тоа како ги групираат глаголските причинители и пациенти во падежи:

  • номинативно-акузативни: вршителот во преносните и непреносните глаголи е секогаш номинативот. Пациентот на (преодниот) глагол е акузативот. Дативот исто така може да биде присутен.
  • ергативно-апсолутивни (или само ергативен): Пациентот на глаголот е секогаш во апсолутив, заедно со глаголот кај непреодните глаголи. Доколку се присутни и вршителот и пациентот, агентот е во ергатив.
  • активно-стативни (или само активен): Вршителот на глаголот е секогаш во субјектив, а пациентот секогаш во објектив. Падежот не зависи од тоа дали глаголот се користи како преоден или непреоден.
  • активатив: Една именка во реченицата е тема на фокус. Оваа именка е активатив, и информациите било каде на друго место (на пример глаголски афикс во тагалог) кој ја наведува улогата на активативот. Активативот може да биде наведен како вршител, пациент, итн. Други именки можат да бидат флексирани за падеж, но падежите се преоптоварени; на пример, во тагалог, и подметот и прирокот на глаголот се изразени во генитив кога не се во активатив.

Следниве се системи кои некои јазици ги користат за означување на падеж наместо или како додаток на деклинација:

  • Позиционен: Именките не се флексираат за падеж; местооложбата на именката во реченицата искажува падеж.
  • Предлошки/постопзиционен: Именките ги придружуваат зборови кои го означуваат падежот, но самата именка не се менува.

Некои јазици имаат повеќе од 20 падежи. На пример јазик кој користи голем број на падежи е финскиот. Видете Фински падежи.

Лемските форми на зборови, кои се форми одбрани по договор како канонски форми на зборот, обично се најнеодбележаните или најосновни падежи, which is typically the nominative, trigger, or absolutive case, whichever a language may have.

Видете исто така

Надворешни врски

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Падеж&oldid=765176“