Теба (Египет): Разлика помеѓу преработките

Координати: 25°43′14″N 32°36′37″E / 25.72056° СГШ; 32.61028° ИГД / 25.72056; 32.61028
Од Википедија — слободната енциклопедија
Интерактивен преглед на историјата
[проверена преработка][проверена преработка]
← Постаро уредувањеПоново уредување →
Избришана содржина Додадена содржина
НагледноВикитекст
с →‎Старо кралство: ненапишана буква
с Јазична исправка, replaced: антички Египет → Стариот Египет
Ред 1: Ред 1:
⚫
{{Инфокутија Археолошко наоѓалиште|name=Теба|public_access=|dependency_of=|occupants=|event=|excavations=|archaeologists=|condition=|ownership=|management=|website=<!-- {{URL|example.com}} -->|epochs=|notes=|designation1=МСН|designation1_offname=Древна Теба со нејзината некропола|designation1_type=Културно|designation1_criteria=I, III, VI|designation1_date=1979 (Трета [[Комитет за светско наследство|сесија]])|designation1_number=[https://whc.unesco.org/en/list/87 87]|designation1_free1name=Регион|cultures=|abandoned=|native_name=Waset<br>Θῆβαι<!--under Ptolemies-->|coordinates={{coord|25|43|14|N|32|36|37|E|display=inline,title}}|alternate_name=|image=Decorated pillars of the temple at Karnac, Thebes, Egypt. Co Wellcome V0049316.jpg|alt=|caption=Столбовите на Големиот хипостилски ходник во делото „Светата земја Сирија, Идумеја, Арабија, Египет и Нубија“|map_type=Egypt|map_alt=|map_size=|relief=yes|location=[[Луксор]], [[Луксор (област)|Област Луксор]], [[Египет]]|built=|region=[[Горен Египет]]|type=Населба|part_of=|length=|width=|area=|height=|builder=|material=|designation1_free1value=[[Список на места со светско наследство во арапските земји|Арапски земји]]}} '''Теба''' ({{Lang-grc|Θῆβαι}}, ''Тeбај''), на [[Древен Египет|древните Египќани]] позната како '''Васет''' или '''Уасет''', била [[Древен Египет|антички египетски]] град кој се наоѓал покрај [[Нил]] околу 800 км јужно од [[Средоземно Море|Медитеранот]]. Неговите урнатини лежат во современиот [[египет]]ски град [[Луксор]]. Теба била главниот град на четвртата горна египетска област (област Жезло) и била главен град на Египет долги периоди во времето на Средното Кралство и [[Ново Кралство|Новото Кралство]]. Градот бил близу до [[Нубија]] и Источната пустина, со своите вредни минерални суровини и трговски патишта. Таа била култен центар и најславниот град на древен Египет за време на нејзиниот најславен ден. Наоѓалиштето на Теба вклучува области и на источниот брег на Нил, каде што стојат храмовите Карнак и Луксор и каде се наоѓал градот; и западниот брег, каде што може да се најде некропола на големи приватни и кралски гробишта и погребални комплекси.

⚫
{{Инфокутија Археолошко наоѓалиште|name=Теба|public_access=|dependency_of=|occupants=|event=|excavations=|archaeologists=|condition=|ownership=|management=|website=<!-- {{URL|example.com}} -->|epochs=|notes=|designation1=МСН|designation1_offname=Древна Теба со нејзината некропола|designation1_type=Културно|designation1_criteria=I, III, VI|designation1_date=1979 (Трета [[Комитет за светско наследство|сесија]])|designation1_number=[https://whc.unesco.org/en/list/87 87]|designation1_free1name=Регион|cultures=|abandoned=|native_name=Waset<br>Θῆβαι<!--under Ptolemies-->|coordinates={{coord|25|43|14|N|32|36|37|E|display=inline,title}}|alternate_name=|image=Decorated pillars of the temple at Karnac, Thebes, Egypt. Co Wellcome V0049316.jpg|alt=|caption=Столбовите на Големиот хипостилски ходник во делото „Светата земја Сирија, Идумеја, Арабија, Египет и Нубија“|map_type=Egypt|map_alt=|map_size=|relief=yes|location=[[Луксор]], [[Луксор (област)|Област Луксор]], [[Египет]]|built=|region=[[Горен Египет]]|type=Населба|part_of=|length=|width=|area=|height=|builder=|material=|designation1_free1value=[[Список на места со светско наследство во арапските земји|Арапски земји]]}} '''Теба''' ({{Lang-grc|Θῆβαι}}, ''Тeбај''), на [[Древен Египет|древните Египќани]] позната како '''Васет''' или '''Уасет''', била [[Древен Египет|антички египетски]] град кој се наоѓал покрај [[Нил]] околу 800 км јужно од [[Средоземно Море|Медитеранот]]. Неговите урнатини лежат во современиот [[Египет|египетски]] град [[Луксор]]. Теба била главниот град на четвртата горна египетска област (област Жезло) и била главен град на Египет долги периоди во времето на Средното Кралство и [[Ново Кралство|Новото Кралство]]. Градот бил близу до [[Нубија]] и Источната пустина, со своите вредни минерални суровини и трговски патишта. Таа била култен центар и најславниот град на древен Египет за време на нејзиниот најславен ден. Наоѓалиштето на Теба вклучува области и на источниот брег на Нил, каде што стојат храмовите Карнак и Луксор и каде се наоѓал градот; и западниот брег, каде што може да се најде некропола на големи приватни и кралски гробишта и погребални комплекси.


== Топонимија ==
== Топонимија ==
Ред 12: Ред 11:
</center>
</center>
|}
|}
[[Египетски јазик|Египетското]] име за Теба билo „вст“ (''wꜣs.t'')'','' „Град на ''wꜣs'', на жезолот на [[Фараон|фараоните]], долго стап со главата на животно и чаталеста основа. Од крајот на [[Ново Кралство|Новото Кралство]], Теба била позната на египетски како „нивт-имн“ ({{Безпрелом|''niwt-'imn''}}), „Градот [[Амон|Амун]]“, поглаварот на тебанското божјо тројство чии други членови биле [[Мут]] и [[Консу]]. Ова име на Теба се појавува во [[Библија|Библијата]] како „Но Амон“ ({{Јаз|he|נא אמון}}) во Книгата на Нахум <ref>Nahum 3:8.</ref> и исто така како „Но“ ({{Јаз|he|נא}}) спомнати во Книгата на Езекиел<ref>Ezekiel 30:14–16.</ref> и на Еремија.<ref>Jeremiah 46:25.</ref><ref>Huddlestun, John R. “Nahum, Nineveh, and the Nile: The Description of Thebes in Nahum 3:8–9.” Journal of Near Eastern Studies, том 62, бр. 2, 2003, стр. 97–98.</ref>
[[Египетски јазик|Египетското]] име за Теба билo „вст“ (''wꜣs.t'')'','' „Град на ''wꜣs'', на жезолот на [[фараон]]ите, долго стап со главата на животно и чаталеста основа. Од крајот на [[Ново Кралство|Новото Кралство]], Теба била позната на египетски како „нивт-имн“ ({{Безпрелом|''niwt-'imn''}}), „Градот [[Амон|Амун]]“, поглаварот на тебанското божјо тројство чии други членови биле [[Мут]] и [[Консу]]. Ова име на Теба се појавува во [[Библија]]та како „Но Амон“ ({{Јаз|he|נא אמון}}) во Книгата на Нахум <ref>Nahum 3:8.</ref> и исто така како „Но“ ({{Јаз|he|נא}}) спомнати во Книгата на Езекиел<ref>Ezekiel 30:14–16.</ref> и на Еремија.<ref>Jeremiah 46:25.</ref><ref>Huddlestun, John R. “Nahum, Nineveh, and the Nile: The Description of Thebes in Nahum 3:8–9.” Journal of Near Eastern Studies, том 62, бр. 2, 2003, стр. 97–98.</ref>


Теба е латинизирана форма на {{Lang-grc|Θῆβαι}}, хеленизиран облик на [[Демотско писмо|демотскиот египетски]] т'џпт („храмот“), што се однесува на ''jpt-swt''; храмот сега е познат по арапското име Карнак („утврдено село“), на северо-источниот брег на градот. Рано уште од [[Хомер|хомеровата]] ''[[Илијада]]'',<ref>''Iliad'', IV.406 и IX.383.</ref> Грците ја разликувале египетската Теба како {{Безпрелом|„Теба на стоте порти“}} ({{Јаз|grc|Θῆβαι ἑκατόμπυλοι}}, ''Тебаи хекатомпилои'' или „Сто-портна Теба“, наспроти „[[Теба (Грција)|Теба на седумте порти]]“ ({{Јаз|grc|Θῆβαι ἑπτάπυλοι}}, ''Тебаи Хепта Пилори'') во Боетија, Грција.
Теба е латинизирана форма на {{Lang-grc|Θῆβαι}}, хеленизиран облик на [[Демотско писмо|демотскиот египетски]] т'џпт („храмот“), што се однесува на ''jpt-swt''; храмот сега е познат по арапското име Карнак („утврдено село“), на северо-источниот брег на градот. Рано уште од [[хомер]]овата ''[[Илијада]]'',<ref>''Iliad'', IV.406 и IX.383.</ref> Грците ја разликувале египетската Теба како {{Безпрелом|„Теба на стоте порти“}} ({{Јаз|grc|Θῆβαι ἑκατόμπυλοι}}, ''Тебаи хекатомпилои'' или „Сто-портна Теба“, наспроти „[[Теба (Грција)|Теба на седумте порти]]“ ({{Јаз|grc|Θῆβαι ἑπτάπυλοι}}, ''Тебаи Хепта Пилори'') во Боетија, Грција.


== Карактеристики ==
== Карактеристики ==


=== Географија ===
=== Географија ===
Теба се наоѓала покрај бреговите на реката [[Нил]] во средниот дел на [[Горен Египет|Горниот Египет]] околу 800 км јужно од Делта.
Теба се наоѓала покрај бреговите на реката [[Нил]] во средниот дел на [[Горен Египет|Горниот Египет]] околу 800 км јужно од Делта.


== Историја ==
== Историја ==


=== Старо кралство ===
=== Старо кралство ===
[[Податотека:SFEC_AEH_-ThebesNecropolis-2010-FULL-Overview-039.jpg|мини| Тебанската некрoпола ]]
[[Податотека:SFEC_AEH_-ThebesNecropolis-2010-FULL-Overview-039.jpg|мини|Тебанската некрoпола]]
Теба била населена од околу 3200 година п.н.е.<ref>[http://www.ancient-wisdom.co.uk/egyptkarnak.htm Karnak (Thebes), Egypt]. Ancient-wisdom.co.uk. Посетено на 25 јуни 2020</ref> Таа била истоимената престолнина Васет, четвртата [[Горен Египет|горно египетска]] област. Во тоа време таа била сè уште мало трговско место, додека [[Мемфис (Египет)|Мемфис]] служел како кралска резиденција на фараоните од [[Старо Кралство|Старото Кралство]]. Иако ниту ниедни градби не преживеале во Теба постари од делови од храмовиот комплекс Карнак што може да датираат од Средното Кралство, во Карнак е пронајден долниот дел од статуата на фараонот [[Ниусере Ини|Ниусере]] од [[Петта египетска династија|5-та династија]]. Друга статуа која била посветена од [[Дванаесетта египетска династија|12-тиот династиски]] крал Сенусрет можеби е узурпирана и повторно користена, бидејќи статуата има картуш на Ниусере на својот појас. Бидејќи седуммина владетели на [[Четврта египетска династија|4]][[Шеста египетска династија|-]][[Четврта египетска династија|та]] до [[Шеста египетска династија|6-та]] династија се појавуваат на карначкиот кралски список, можеби барем имало храм во тебанскиот крај кој датирал од Старото Кралство.
Теба била населена од околу 3200 година п.н.е.<ref>[http://www.ancient-wisdom.co.uk/egyptkarnak.htm Karnak (Thebes), Egypt]. Ancient-wisdom.co.uk. Посетено на 25 јуни 2020</ref> Таа била истоимената престолнина Васет, четвртата [[Горен Египет|горно египетска]] област. Во тоа време таа била сè уште мало трговско место, додека [[Мемфис (Египет)|Мемфис]] служел како кралска резиденција на фараоните од [[Старо Кралство|Старото Кралство]]. Иако ниту ниедни градби не преживеале во Теба постари од делови од храмовиот комплекс Карнак што може да датираат од Средното Кралство, во Карнак е пронајден долниот дел од статуата на фараонот [[Ниусере Ини|Ниусере]] од [[Петта египетска династија|5-та династија]]. Друга статуа која била посветена од [[Дванаесетта египетска династија|12-тиот династиски]] крал Сенусрет можеби е узурпирана и повторно користена, бидејќи статуата има картуш на Ниусере на својот појас. Бидејќи седуммина владетели на [[Четврта египетска династија|4]][[Шеста египетска династија|-]][[Четврта египетска династија|та]] до [[Шеста египетска династија|6-та]] династија се појавуваат на карначкиот кралски список, можеби барем имало храм во тебанскиот крај кој датирал од Старото Кралство.


=== Прв среден период ===
=== Прв среден период ===
До 2160 година п.н.е., нова линија на фараони ([[Деветта египетска династија|Деветтата]] и [[Десетта египетска династија|Десеттата]] династија) ја консолидирале контролата над [[Долен Египет]] и северните делови на [[Горен Египет|Горниот Египет]] од нивниот главен град во Ираклеополис Магна. Ривалска линија ([[Единаесетта египетска династија|Единаесеттата династија]]), со седиште во Теба, управувала со преостанатиот дел од Горниот Египет. Тебанските владетелите очигледно биле потомци на принцот на Теба, Интеф Постариот. Неговиот можен внук Интеф I бил првиот од семејството што во животот поседувал делумна фараонска титула, иако неговата моќ не се протегала многу подалеку од општата тебанска област.
До 2160 година п.н.е., нова линија на фараони ([[Деветта египетска династија|Деветтата]] и [[Десетта египетска династија|Десеттата]] династија) ја консолидирале контролата над [[Долен Египет]] и северните делови на [[Горен Египет|Горниот Египет]] од нивниот главен град во Ираклеополис Магна. Ривалска линија ([[Единаесетта египетска династија|Единаесеттата династија]]), со седиште во Теба, управувала со преостанатиот дел од Горниот Египет. Тебанските владетелите очигледно биле потомци на принцот на Теба, Интеф Постариот. Неговиот можен внук Интеф I бил првиот од семејството што во животот поседувал делумна фараонска титула, иако неговата моќ не се протегала многу подалеку од општата тебанска област.


=== Трет среден период ===
=== Трет среден период ===
Контролата на локалните работи имала тенденција се повеќе и повеќе да оди во рацете на првосвештениците на Амун, така што за време на Третиот среден период, Првосвештеникот на Амун извршил апсолутна моќ над Југот, противтежа на [[Дваесет и прва египетска династија|21-та]] и 22-та династија кралеви кои владееле од Делтата. Бракот и посвојувањето ги зајакнале врските меѓу нив, ќерките на таниските кралеви се вметнале како Божја сопруги на Амун од Теба, каде што имале поголема моќ. Тебанското политичко влијание се намалило само во доцниот период.
Контролата на локалните работи имала тенденција се повеќе и повеќе да оди во рацете на првосвештениците на Амун, така што за време на Третиот среден период, Првосвештеникот на Амун извршил апсолутна моќ над Југот, противтежа на [[Дваесет и прва египетска династија|21-та]] и 22-та династија кралеви кои владееле од Делтата. Бракот и посвојувањето ги зајакнале врските меѓу нив, ќерките на таниските кралеви се вметнале како Божја сопруги на Амун од Теба, каде што имале поголема моќ. Тебанското политичко влијание се намалило само во доцниот период.


До околу 750 година пред нашата ера, Кушијците (Нубијците) го зголемувале своето влијание врз Теба и Горниот Египет. Куш, поранешната колонија на Египет станала своја империја. Во 721 година п.н.е., кралот Шабака на Кушитите ги победил комбинираните сили на Осоркон IV (22-ра династија), Пефтџаувибаст (23-та династија), Бакенранеф (24-та династија) и повторно го обединил Египет. Неговото владеење видело значителна количина на градежни работи преземени низ целиот Египет, особено во градот Теба, што го направил главен град на неговото кралство. Во Карнак, тој подигнал розова гранитна статуа од него како носи Пхент (двојната круна на Египет). Тахарка остварил многу значајни проекти во Теба (пр. Киоскот во Карнак) и Нубија, пред Асирците да започнат да водат војна против Египет.
До околу 750 година пред нашата ера, Кушијците (Нубијците) го зголемувале своето влијание врз Теба и Горниот Египет. Куш, поранешната колонија на Египет станала своја империја. Во 721 година п.н.е., кралот Шабака на Кушитите ги победил комбинираните сили на Осоркон IV (22-ра династија), Пефтџаувибаст (23-та династија), Бакенранеф (24-та династија) и повторно го обединил Египет. Неговото владеење видело значителна количина на градежни работи преземени низ целиот Египет, особено во градот Теба, што го направил главен град на неговото кралство. Во Карнак, тој подигнал розова гранитна статуа од него како носи Пхент (двојната круна на Египет). Тахарка остварил многу значајни проекти во Теба (пр. Киоскот во Карнак) и Нубија, пред Асирците да започнат да водат војна против Египет.


=== Македонско-римски период ===
=== Македонско-римски период ===
[[Податотека:Temple_of_Deir_el-Medina_18.JPG|десно|мини|200x200пкс| Релјеф во храмот [[Хатор]], Деир ел-Медина (изграден за време на Птоломејската династија) ]]
[[Податотека:Temple_of_Deir_el-Medina_18.JPG|десно|мини|200x200пкс| Релјеф во храмот [[Хатор]], Деир ел-Медина (изграден за време на Птоломејската династија) ]]
Добрата врска на Тебанците со централната моќ на Северот завршила кога домородните египетски фараони конечно биле заменети со Македонци, предводени од [[Александар III Македонски|Александар Велики]]. Тој ја посетил Теба за време на прославата на фестивалот Опет. И покрај добредојдената посета, Теба станала центар за несогласување. Кон крајот на третиот век п.н.е., Хугронафор (Хорвенефер), можеби со нубинско потекло, водел востание против Птоломеите во Горниот Египет. Неговиот наследник, Анхмакис, имал големи делови на Горниот Египет до 185 година п.н.е. Овој револт бил поддржан од тебанското свештенство. По задушувањето на револтот во 185 година п.н.е., Птоломеј V, имајќи потреба од поддршка од свештенството, им простил.
Добрата врска на Тебанците со централната моќ на Северот завршила кога домородните египетски фараони конечно биле заменети со Македонци, предводени од [[Александар III Македонски|Александар Велики]]. Тој ја посетил Теба за време на прославата на фестивалот Опет. И покрај добредојдената посета, Теба станала центар за несогласување. Кон крајот на третиот век п.н.е., Хугронафор (Хорвенефер), можеби со нубинско потекло, водел востание против Птоломеите во Горниот Египет. Неговиот наследник, Анхмакис, имал големи делови на Горниот Египет до 185 година п.н.е. Овој револт бил поддржан од тебанското свештенство. По задушувањето на револтот во 185 година п.н.е., Птоломеј V, имајќи потреба од поддршка од свештенството, им простил.


Половина век подоцна, Тебанците повторно се кренале, издигнувајќи некој Харсиеси на престолот во 132 година п.н.е. Харсиеси, откако земал средства од кралската банка во Теба, побегнал следната година. Во 91 година п.н.е. избувнал уште еден револт. Во следните години, Теба била покорена, а градот бил претворен во урнатини.<ref>[http://www.reshafim.org.il/ad/egypt/the_destruction_of_thebes.htm The fall of Thebes to the Assyrians and its decline thereafter]. http://www.reshafim.org.il/. Посетено на 25 јуни 2020</ref>
Половина век подоцна, Тебанците повторно се кренале, издигнувајќи некој Харсиеси на престолот во 132 година п.н.е. Харсиеси, откако земал средства од кралската банка во Теба, побегнал следната година. Во 91 година п.н.е. избувнал уште еден револт. Во следните години, Теба била покорена, а градот бил претворен во урнатини.<ref>[http://www.reshafim.org.il/ad/egypt/the_destruction_of_thebes.htm The fall of Thebes to the Assyrians and its decline thereafter]. http://www.reshafim.org.il/. Посетено на 25 јуни 2020</ref>


За време на римското владеење (30 п.н.е.-349 н.е.), преостанатите заедници се групирале околу столбот на храмот Луксор. Теба станала дел од римската провинција ''Тебаис'', која подоцна се разделила во ''Тебаис Супериор'', во центарот на градот, а ''Тебаис Инфериор'', со центарот на Птоломеис Хермиу. [[Римска легија]] била со седиште во храмот Луксор во времето на римските кампањи во Нубија.<ref>Dorman, P. (2015). "Luxor". Encyclopædia Britannica. Посетено на 25 јуни 2020, од http://www.britannica.com/place/Luxor</ref> Градењето не дошло до нагло запирање, но градот продолжил да опаѓа. Во првиот век од нашата ера, [[Страбон]] ја опишал Теба како смалена како едно обично село.<ref name="auto1">Dorman, P. (2015). "Thebes|Ancient city, Egypt". Encyclopædia Britannica. Посетено на 25 јуни 2020, од http://www.britannica.com/place/Thebes-ancient-Egypt</ref>
За време на римското владеење (30 п.н.е.-349 н.е.), преостанатите заедници се групирале околу столбот на храмот Луксор. Теба станала дел од римската провинција ''Тебаис'', која подоцна се разделила во ''Тебаис Супериор'', во центарот на градот, а ''Тебаис Инфериор'', со центарот на Птоломеис Хермиу. [[Римска легија]] била со седиште во храмот Луксор во времето на римските кампањи во Нубија.<ref>Dorman, P. (2015). "Luxor". Encyclopædia Britannica. Посетено на 25 јуни 2020, од http://www.britannica.com/place/Luxor</ref> Градењето не дошло до нагло запирање, но градот продолжил да опаѓа. Во првиот век од нашата ера, [[Страбон]] ја опишал Теба како смалена како едно обично село.<ref name="auto1">Dorman, P. (2015). "Thebes|Ancient city, Egypt". Encyclopædia Britannica. Посетено на 25 јуни 2020, од http://www.britannica.com/place/Thebes-ancient-Egypt</ref>


== Поважни места ==
== Поважни места ==
Источна Теба:
Источна Теба:
[[Податотека:Karnak_temple_4.jpg|мини| Главниот влез во Карнак со страничните сфинги со глави на овен ]]
[[Податотека:Karnak_temple_4.jpg|мини|Главниот влез во Карнак со страничните сфинги со глави на овен]]
[[Податотека:Egypt.LuxorTemple.05.jpg|мини| Обелиск, рамзесовата статуа и Великиот столб на храмот Луксор со суптилен портокалов сјај ]]
[[Податотека:Egypt.LuxorTemple.05.jpg|мини|Обелиск, рамзесовата статуа и Великиот столб на храмот Луксор со суптилен портокалов сјај]]


* Античка вградена област
* Античка вградена област
* '''Голем храм на Амун кај Карнак''' (староегипетски ''Та-опет''). Сепак, втората по големина верска зграда досега изградена, таа била главната куќа на богослужба за [[Амон|Амун]], патроножјето на Теба и резиденцијата на моќното свештенство Амун. Она што го издвојувало од многуте храмови во Египет е должината на времето кога е изградено (повеќе од 2.000 години, почнувајќи од Средното Кралство). Главните одлики на овој храм се нејзините десет големи столбови, Големата хипостилска сала, свето езеро, под-храмови, бројни светилишта и повеќекратни [[Обелиск|обелисци]]. Тој бил најважниот храм за мнозинството од древно-египетската историја.
* '''Голем храм на Амун кај Карнак''' (староегипетски ''Та-опет''). Сепак, втората по големина верска зграда досега изградена, таа била главната куќа на богослужба за [[Амон|Амун]], патроножјето на Теба и резиденцијата на моќното свештенство Амун. Она што го издвојувало од многуте храмови во Египет е должината на времето кога е изградено (повеќе од 2.000 години, почнувајќи од Средното Кралство). Главните одлики на овој храм се нејзините десет големи столбови, Големата хипостилска сала, свето езеро, под-храмови, бројни светилишта и повеќекратни [[Обелиск|обелисци]]. Тој бил најважниот храм за мнозинството од древно-египетската историја.
* '''Храм Луксор''' (''Ипет ресит''). За разлика од другите храмови во Теба, тој не е посветен на култен бог или обожена верзија на кралот во смртта. Наместо тоа, таа е посветена на подмладување на краловладеењето; можеби е таму каде што многу од [[Фараон|фараоните]] на Египет биле крунисани. Станува збор за средиште на „Фестивалот Опет“, каде што светата барка на Тебанското тројство патувало од Карнак до храмот Луксор, истакнувајќи го побожното значење на повторното крунисување на фараонот.
* '''Храм Луксор''' (''Ипет ресит''). За разлика од другите храмови во Теба, тој не е посветен на култен бог или обожена верзија на кралот во смртта. Наместо тоа, таа е посветена на подмладување на краловладеењето; можеби е таму каде што многу од [[фараон]]ите на Египет биле крунисани. Станува збор за средиште на „Фестивалот Опет“, каде што светата барка на Тебанското тројство патувало од Карнак до храмот Луксор, истакнувајќи го побожното значење на повторното крунисување на фараонот.
* Храмот на Консу
* Храмот на Консу
* Храмот на Мут
* Храмот на Мут
* Храмот на Монту
* Храмот на Монту
* Авенија на Сфингите
* Авенија на Сфингите


Западна Теба:
Западна Теба:
[[Податотека:Luxor_Temple_of_Hatshepsut_A.jpg|мини| Сонцето го осветлува смртниот храм на Хатшепсут во Деир ал Бахри ]]
[[Податотека:Luxor_Temple_of_Hatshepsut_A.jpg|мини|Сонцето го осветлува смртниот храм на Хатшепсут во Деир ал Бахри]]
[[Податотека:Grabeingang-Tal_der_Könige-Aegypten.jpg|мини| Влезот во КВ19, гробница на Ментухерхепешеф во [[Долина на кралевите|Долината на кралевите]] ]]
[[Податотека:Grabeingang-Tal_der_Könige-Aegypten.jpg|мини| Влезот во КВ19, гробница на Ментухерхепешеф во [[Долина на кралевите|Долината на кралевите]] ]]


Ред 69: Ред 68:
* [[Долина на кралевите|Долината на кралевите]]
* [[Долина на кралевите|Долината на кралевите]]
* Долината на кралиците
* Долината на кралиците
* Гробници на благородниците
* Гробници на благородниците


== Културно наследство ==
== Културно наследство ==
Во 1979 година, урнатините на древна Теба биле класифицирани од УНЕСКО како место за светско културно наследство. Двата големи храмови - Луксор и Карнак — и [[Долина на кралевите|Долината на кралевите]] и Долината на кралиците се меѓу најголемите достигнувања на антички Египет.
Во 1979 година, урнатините на древна Теба биле класифицирани од УНЕСКО како место за светско културно наследство. Двата големи храмови - Луксор и Карнак — и [[Долина на кралевите|Долината на кралевите]] и Долината на кралиците се меѓу најголемите достигнувања на Стариот Египет.


Од 25 октомври 2018 до 27 јануари 2019 година, Музејот Гренобл организирал со поддршка на [[Лувр]] и [[Британски музеј|Британскиот музеј]], тримесечна изложба на градот Теба и улогата на жените во градот во тоа време.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.museedegrenoble.fr/1890-servir-les-dieux-egypte.htm,|title=museedegrenoble.fr, Servir les dieux d'Égypte (Serving the Gods of Egypt, Adoratrices, Songstresses, and Priests of Amun at Thebes).}}</ref>
Од 25 октомври 2018 до 27 јануари 2019 година, Музејот Гренобл организирал со поддршка на [[Лувр]] и [[Британски музеј|Британскиот музеј]], тримесечна изложба на градот Теба и улогата на жените во градот во тоа време.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.museedegrenoble.fr/1890-servir-les-dieux-egypte.htm,|title=museedegrenoble.fr, Servir les dieux d'Égypte (Serving the Gods of Egypt, Adoratrices, Songstresses, and Priests of Amun at Thebes).}}</ref>


== Поврзано ==
== Поврзано ==
[[Теба (Грција)|Теба, Грција]] - град со исто име
[[Теба (Грција)|Теба, Грција]] - град со исто име


== Наводи ==
== Наводи ==
Ред 102: Ред 101:
{{s-aft|after=[[Танис]]}}
{{s-aft|after=[[Танис]]}}
{{s-end}}
{{s-end}}

[[Категорија:Поранешни престолнини]]
[[Категорија:Поранешни престолнини]]
[[Категорија:Светско наследство во Египет]]
[[Категорија:Светско наследство во Египет]]

Преработка од 13:00, 4 јули 2020

Теба
Waset
Θῆβαι
Столбовите на Големиот хипостилски ходник во делото „Светата земја Сирија, Идумеја, Арабија, Египет и Нубија“
Грешка во Lua во Модул:Location_map, ред 522: Unable to find the specified location map definition: "Module:Location map/data/Egypt" does not exist
МестоЛуксор, Област Луксор, Египет
ОбластГорен Египет
Координати25°43′14″N 32°36′37″E / 25.72056° СГШ; 32.61028° ИГД / 25.72056; 32.61028
ВидНаселба
Неважечки статус
Службен назив: Древна Теба со нејзината некропола
Тип:Културно
Критериуми:I, III, VI
Прогласено:1979 (Трета сесија)
Број87
Регион:Арапски земји

Теба (старогрчки: Θῆβαι, Тeбај), на древните Египќани позната како Васет или Уасет, била антички египетски град кој се наоѓал покрај Нил околу 800 км јужно од Медитеранот. Неговите урнатини лежат во современиот египетски град Луксор. Теба била главниот град на четвртата горна египетска област (област Жезло) и била главен град на Египет долги периоди во времето на Средното Кралство и Новото Кралство. Градот бил близу до Нубија и Источната пустина, со своите вредни минерални суровини и трговски патишта. Таа била култен центар и најславниот град на древен Египет за време на нејзиниот најславен ден. Наоѓалиштето на Теба вклучува области и на источниот брег на Нил, каде што стојат храмовите Карнак и Луксор и каде се наоѓал градот; и западниот брег, каде што може да се најде некропола на големи приватни и кралски гробишта и погребални комплекси.

Топонимија

wꜣs.t
„Градот на жезолот“[1]
во хиероглифи
R19
wꜣs.t
„Градот на жезолот“
во хиероглифи
R19t
niwt
niw.t rs.t
„Јужниот Град“[2]
во хиероглифи
niwt
t Z1		 M24t
iwnw-sm’
„Хелиополис на Југот“[3]
во хиероглифи
O28nw
niwt		 Sma

Египетското име за Теба билo „вст“ (wꜣs.t), „Град на wꜣs, на жезолот на фараоните, долго стап со главата на животно и чаталеста основа. Од крајот на Новото Кралство, Теба била позната на египетски како „нивт-имн“ (niwt-'imn), „Градот Амун“, поглаварот на тебанското божјо тројство чии други членови биле Мут и Консу. Ова име на Теба се појавува во Библијата како „Но Амон“ (נא אמון) во Книгата на Нахум [4] и исто така како „Но“ (נא) спомнати во Книгата на Езекиел[5] и на Еремија.[6][7]

Теба е латинизирана форма на старогрчки: Θῆβαι, хеленизиран облик на демотскиот египетски т'џпт („храмот“), што се однесува на jpt-swt; храмот сега е познат по арапското име Карнак („утврдено село“), на северо-источниот брег на градот. Рано уште од хомеровата Илијада,[8] Грците ја разликувале египетската Теба како „Теба на стоте порти“ (Θῆβαι ἑκατόμπυλοι, Тебаи хекатомпилои или „Сто-портна Теба“, наспроти „Теба на седумте порти“ (Θῆβαι ἑπτάπυλοι, Тебаи Хепта Пилори) во Боетија, Грција.

Карактеристики

Географија

Теба се наоѓала покрај бреговите на реката Нил во средниот дел на Горниот Египет околу 800 км јужно од Делта.

Историја

Старо кралство

Тебанската некрoпола

Теба била населена од околу 3200 година п.н.е.[9] Таа била истоимената престолнина Васет, четвртата горно египетска област. Во тоа време таа била сè уште мало трговско место, додека Мемфис служел како кралска резиденција на фараоните од Старото Кралство. Иако ниту ниедни градби не преживеале во Теба постари од делови од храмовиот комплекс Карнак што може да датираат од Средното Кралство, во Карнак е пронајден долниот дел од статуата на фараонот Ниусере од 5-та династија. Друга статуа која била посветена од 12-тиот династиски крал Сенусрет можеби е узурпирана и повторно користена, бидејќи статуата има картуш на Ниусере на својот појас. Бидејќи седуммина владетели на 4-та до 6-та династија се појавуваат на карначкиот кралски список, можеби барем имало храм во тебанскиот крај кој датирал од Старото Кралство.

Прв среден период

До 2160 година п.н.е., нова линија на фараони (Деветтата и Десеттата династија) ја консолидирале контролата над Долен Египет и северните делови на Горниот Египет од нивниот главен град во Ираклеополис Магна. Ривалска линија (Единаесеттата династија), со седиште во Теба, управувала со преостанатиот дел од Горниот Египет. Тебанските владетелите очигледно биле потомци на принцот на Теба, Интеф Постариот. Неговиот можен внук Интеф I бил првиот од семејството што во животот поседувал делумна фараонска титула, иако неговата моќ не се протегала многу подалеку од општата тебанска област.

Трет среден период

Контролата на локалните работи имала тенденција се повеќе и повеќе да оди во рацете на првосвештениците на Амун, така што за време на Третиот среден период, Првосвештеникот на Амун извршил апсолутна моќ над Југот, противтежа на 21-та и 22-та династија кралеви кои владееле од Делтата. Бракот и посвојувањето ги зајакнале врските меѓу нив, ќерките на таниските кралеви се вметнале како Божја сопруги на Амун од Теба, каде што имале поголема моќ. Тебанското политичко влијание се намалило само во доцниот период.

До околу 750 година пред нашата ера, Кушијците (Нубијците) го зголемувале своето влијание врз Теба и Горниот Египет. Куш, поранешната колонија на Египет станала своја империја. Во 721 година п.н.е., кралот Шабака на Кушитите ги победил комбинираните сили на Осоркон IV (22-ра династија), Пефтџаувибаст (23-та династија), Бакенранеф (24-та династија) и повторно го обединил Египет. Неговото владеење видело значителна количина на градежни работи преземени низ целиот Египет, особено во градот Теба, што го направил главен град на неговото кралство. Во Карнак, тој подигнал розова гранитна статуа од него како носи Пхент (двојната круна на Египет). Тахарка остварил многу значајни проекти во Теба (пр. Киоскот во Карнак) и Нубија, пред Асирците да започнат да водат војна против Египет.

Македонско-римски период

Релјеф во храмот Хатор, Деир ел-Медина (изграден за време на Птоломејската династија)

Добрата врска на Тебанците со централната моќ на Северот завршила кога домородните египетски фараони конечно биле заменети со Македонци, предводени од Александар Велики. Тој ја посетил Теба за време на прославата на фестивалот Опет. И покрај добредојдената посета, Теба станала центар за несогласување. Кон крајот на третиот век п.н.е., Хугронафор (Хорвенефер), можеби со нубинско потекло, водел востание против Птоломеите во Горниот Египет. Неговиот наследник, Анхмакис, имал големи делови на Горниот Египет до 185 година п.н.е. Овој револт бил поддржан од тебанското свештенство. По задушувањето на револтот во 185 година п.н.е., Птоломеј V, имајќи потреба од поддршка од свештенството, им простил.

Половина век подоцна, Тебанците повторно се кренале, издигнувајќи некој Харсиеси на престолот во 132 година п.н.е. Харсиеси, откако земал средства од кралската банка во Теба, побегнал следната година. Во 91 година п.н.е. избувнал уште еден револт. Во следните години, Теба била покорена, а градот бил претворен во урнатини.[10]

За време на римското владеење (30 п.н.е.-349 н.е.), преостанатите заедници се групирале околу столбот на храмот Луксор. Теба станала дел од римската провинција Тебаис, која подоцна се разделила во Тебаис Супериор, во центарот на градот, а Тебаис Инфериор, со центарот на Птоломеис Хермиу. Римска легија била со седиште во храмот Луксор во времето на римските кампањи во Нубија.[11] Градењето не дошло до нагло запирање, но градот продолжил да опаѓа. Во првиот век од нашата ера, Страбон ја опишал Теба како смалена како едно обично село.[12]

Поважни места

Источна Теба:

Главниот влез во Карнак со страничните сфинги со глави на овен
Обелиск, рамзесовата статуа и Великиот столб на храмот Луксор со суптилен портокалов сјај
  • Античка вградена област
  • Голем храм на Амун кај Карнак (староегипетски Та-опет). Сепак, втората по големина верска зграда досега изградена, таа била главната куќа на богослужба за Амун, патроножјето на Теба и резиденцијата на моќното свештенство Амун. Она што го издвојувало од многуте храмови во Египет е должината на времето кога е изградено (повеќе од 2.000 години, почнувајќи од Средното Кралство). Главните одлики на овој храм се нејзините десет големи столбови, Големата хипостилска сала, свето езеро, под-храмови, бројни светилишта и повеќекратни обелисци. Тој бил најважниот храм за мнозинството од древно-египетската историја.
  • Храм Луксор (Ипет ресит). За разлика од другите храмови во Теба, тој не е посветен на култен бог или обожена верзија на кралот во смртта. Наместо тоа, таа е посветена на подмладување на краловладеењето; можеби е таму каде што многу од фараоните на Египет биле крунисани. Станува збор за средиште на „Фестивалот Опет“, каде што светата барка на Тебанското тројство патувало од Карнак до храмот Луксор, истакнувајќи го побожното значење на повторното крунисување на фараонот.
  • Храмот на Консу
  • Храмот на Мут
  • Храмот на Монту
  • Авенија на Сфингите

Западна Теба:

Сонцето го осветлува смртниот храм на Хатшепсут во Деир ал Бахри
Влезот во КВ19, гробница на Ментухерхепешеф во Долината на кралевите
  • Село Деир ел-Медина
  • Палата комплекс - Малката
  • Меморијален храм на Рамзес
  • Светиот храм на Аменхотеп III
  • Светиот храм на Хатшепсут
  • Светиот храм на Сети I
  • Светиот храм на Рамзес III
  • Долината на кралевите
  • Долината на кралиците
  • Гробници на благородниците

Културно наследство

Во 1979 година, урнатините на древна Теба биле класифицирани од УНЕСКО како место за светско културно наследство. Двата големи храмови - Луксор и Карнак — и Долината на кралевите и Долината на кралиците се меѓу најголемите достигнувања на Стариот Египет.

Од 25 октомври 2018 до 27 јануари 2019 година, Музејот Гренобл организирал со поддршка на Лувр и Британскиот музеј, тримесечна изложба на градот Теба и улогата на жените во градот во тоа време.[13]

Поврзано

Теба, Грција - град со исто име

Наводи

  1. ↑ Adolf Erman and Hermann Grapow: Wörterbuch der ägyptischen Sprache. Akademie Verlag, Berlin 1971. стр. 259.
  2. ↑ Erman/Grapow: Wörterbuch der ägyptischen Sprache, стр. 211.
  3. ↑ Erman/Grapow: Wörterbuch der ägyptischen Sprache, стр. 54,479.
  4. ↑ Nahum 3:8.
  5. ↑ Ezekiel 30:14–16.
  6. ↑ Jeremiah 46:25.
  7. ↑ Huddlestun, John R. “Nahum, Nineveh, and the Nile: The Description of Thebes in Nahum 3:8–9.” Journal of Near Eastern Studies, том 62, бр. 2, 2003, стр. 97–98.
  8. ↑ Iliad, IV.406 и IX.383.
  9. ↑ Karnak (Thebes), Egypt. Ancient-wisdom.co.uk. Посетено на 25 јуни 2020
  10. ↑ The fall of Thebes to the Assyrians and its decline thereafter. http://www.reshafim.org.il/. Посетено на 25 јуни 2020
  11. ↑ Dorman, P. (2015). "Luxor". Encyclopædia Britannica. Посетено на 25 јуни 2020, од http://www.britannica.com/place/Luxor
  12. ↑ Dorman, P. (2015). "Thebes|Ancient city, Egypt". Encyclopædia Britannica. Посетено на 25 јуни 2020, од http://www.britannica.com/place/Thebes-ancient-Egypt
  13. ↑ „museedegrenoble.fr, Servir les dieux d'Égypte (Serving the Gods of Egypt, Adoratrices, Songstresses, and Priests of Amun at Thebes)“.

Надворешни врски

Претходник
Ираклеополис 		Египетска престолнина
2060 п.н.е. – ок. 1980 п.н.е. 		Наследник
Иштауви
Претходник
Иштауви 		Престолнина на Горен Египет
ок. 1700 п.н.е. – ок. 1550 п.н.е. 		Наследник
Теба како престолнина на обединет Египет
Претходник
Теба 		Египетска престолнина
ок. 1550 п.н.е. – ок. 1353 п.н.е. 		Наследник
Акетатен
Претходник
Акетатен 		Египетска престолнина
ок. 1332 п.н.е. – 1085 п.н.е. 		Наследник
Танис
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Теба_(Египет)&oldid=4206729“