Преспански договор

Преспански договор

Податотека:Потпишување на договорот за македонско-грчкиот спор -17.06.2018, Преспа- (42853678821).jpg Зоран Заев и Алексис Ципрас во Отешево по потпишување на договорот
Потпишан	17 јуни 2018 (2018-06-17)
Место	Нивици, Грција
Странки	Македонија Грција

Преспански договор — меѓународен договор потпишан од шефовите на дипломатијата на Македонија, Никола Димитров и на Грција, Никос Коѕијас на 17 јуни 2018 година во селото Нивици, Егејска Македонија, на брегот на Преспанското Езеро. Истиот бил потпишан и од посредникот на ООН за спорот за името Македонија, Метју Нимиц. Договорот ја заменува Привремената спогодба потпишана во Њујорк на 13 септември 1995 година. Тој би требало да претставува решение на спорот за името Македонија и да воспостави стратешко партнерство помеѓу идната Северна Македонија и Грција. Според истиот Македонија треба да го промени своето име во Северна Македонија односно формалното име да ѝ биде Република Северна Македонија, а Грција ќе го признае новото (северномакедонско) државјанство и се согласува официјалниот јазик на државата да се именува како македонски јазик (на англиски: Macedonian language).

Позадина

Главна статија: Спор за името помеѓу Македонија и Грција

Привремената спогодба за спорот за името помеѓу Македонија и Грција отсликана во целост (англиски)

При распадот на Југославија една од републиките кои се осамостојуваат и тежнеат да бидат независни држави е и СР Македонија, но поради историски и иредентистички прашања Грција го одбива користењето на името „Македонија“ како и други елементи кои според Грција се дел од историјата и културата на Грците кои живеат во грчкиот административен регион Македонија, од тогаш новата држава која според својот тогашен устав го носи името Република Македонија. Разни потези на двете држави доведуваат до отварање на скоро три-децениски спор за името Македонија.

Република Македонија била примена за членка на ОН на 8 април 1993 година под привремената референца „поранешната југословенска Република Македонија“ (англиски: the former Yugoslav Republic of Macedonia). Ситуацијата во спорот се смирила откако Грција и Република Македонија ги формализирале своите билатерални односи со потпишувањето на Привремена спогодба на 13 септември 1995 година во Њујорк, САД. Според истата, Македонија го одстраниле своето дотогашно државно знаме на коe било претставено Сонцето од Кутлеш поради наводни иредентистички причини и го заменила со денешното знаме со сонце од осум краци.

Ситуацијата во спорот низ годините се менувала. Одредени чекори на двете влади влијаеле за влошувањето на односите и ситуацијата во спорот. Новата влада на Никола Груевски во декември 2006 година го променила името на аеродромот во Скопје во „Аеродром Александар Велики“, а преку проектот Скопје 2014 на плоштадот Македонија бил изграден споменикот Воин на коњ висок 14,5 метри кој го претставува и кралот Александар Македонски за кој Грција смета дека е дел од грчката култура и историја. Односите сепак се подобриле откако на 31 мај 2017 година била избрана нова Влада на Македонија на чело со премиерот Зоран Заев.

Премиерот на Грција, Алексис Ципрас по разговор со својот колега од Македонија, Зоран Заев на 12 јуни 2018 година објавил дека бил постигнат договор за скоро три-деценискиот спор за името Македонија и објаснил дека истиот ги исполнува сите предуслови од грчката страна. Било договорено Република Македонија да прифати промена на името во Република Северна Македонија (англиски: Republic of North Macedonia) со превод на сите јазици, додека пак Грција да ги признае државјаните на соседната држава како Македонци односно граѓани на Република Северна Македонија, како и дека официјален јазик на државата е македонскиот јазик. Ова го потврдил и Зоран Заев кој на прес-конференција во Владата на Република Македонија истакнал дека со договорот ќе се признае македонскиот јазик во Обединетите Нации, а граѓаните ќе се нарекуваат како и порано, Македонци.

Содржина на договорот

Преспанскиот договор односно Конечната спогодба за решавање на разликите опишани во резолуциите 817 (1993) и 845 (1993) на Советот за безбедност на Обединетите нации, за престанување на важноста на привремената спогодба од 1995 г. и за воспоставување на стратешко партнерство меѓу страните е составен од четири дела. Првиот дел е Преамбулата на спогодбата која ги содржи основните начела и појдовните стојалишта на страните учеснички во спогодбата, ги цитира претходните правни обврски и ги наведува намерите за градење доверба, соработка и пријателство. Средните два дела ги содржат членовите што ги уредуваат правата и обрските на страните што произлегуваат од оваа спогодба, додека последниот дел се завршни одреби кои што се однесуваат на разрешување спорови и технички работи, меѓу другото, за потпишување, ратификација и известување на Обединетите нации.

Член 1

Членот 1 на спогодбата содржи 13 точки. На почетокот, во точката 1 и 2, се утврдува дека преговорите се завршени и исходот на преговорите е обврзувачки за двете страни. Во точката три е утврдено дека новото име на Република Македонија ќе биде „Република Северна Македонија“, државјанството македонско/граѓанин на Република Северна Македонија, и јазикот „македонски јазик“. Точката четири го утврдува протоколот по кој ќе се спроведуваат промените согласно спогодбата, од потпишувањето па сѐ до стапувањето на сила на спогодбата. Членот 1 уште се занимава и со преодните периоди во кои Република Македонија треба да се прилагоди на новото име (точка 10) и видот на уставните измени што треба да ги направи за да се спроведе спогодбата (точка 12).

Член 2

Членот 2 се однесува на постапувањето во врска со членството на Република Македонија во Европската унија и НАТО и обврските на Република Грција за известување на овие две организации за нејзината поддршка за членство во нив на Република Македонија.

Член 3

Членот 3 се однесува на взаемно почитување на меѓународната граница, суверенитетот, територијалниот интегритет и политичката независност, како и на обврска за воздржување од непријателски активности.

Член 4

Членот 4 се однесува на ограничување на одредбите на уставите на двет страни во однос на оградување од иредентистички изјави, територијални претензии како и во однос на статус на лица кои што не се граѓани на соодветната страна.

Член 5

Членот 5 се однесува на обврска за придржување до меѓународни повелби и конвенции од страна на двете страни.

Член 6

Членот 6 се однесува на преземање мерки од страна на двете страни за спречување на непријателски активности, дејствија или пропаганда од страна на државни или приватни ентитети.

Член 7

Членот 7 се однесува на разграничување на термините „Македонија“ и „македонски“ онака како што ги користат двете страни. Членот 7 исто така утврдува дека спогодбата не ја регулира употребата на овие термини страна на граѓаните на двете страни.

Член 8

Членот 8 ги утврдува обврските на Република Македонија во однос на означувањето на објекти и споменици како античката елинска историја и цивилизација и утврдува формирање на Заеднички интередисциплинарен комитет на експерти за историски, археолошки и образовни прашања, којшто ќе го разгледува објективното научно толкување на историските настани.

Со овој член завршува делот што се однесува на решавањето на разликата околу името на Република Македонија.

Член 9

Со членот 9 започнува делот од спогодбата што се однесува на зголемена соработка помеѓу двете држави.

Членот 9 утврдува стратешка соработка во сите сектори и создавање акциски план за спроведување на соработката.

Член 10

Членот 10 се однесува на дипломатски односи, односно отворање на амбасади помеѓу двете држави.

Член 11

Членот 11 утврдува соработка меѓу двете држави во меѓународни и регионални организации и форуми.

Член 12

Членот 12 се однесува на политичка соработка и предвидува формирање на Совет за соработка на високо ниво и зајакнување на меѓусебните односи преку редовни посети, состаноци и консултации на високо политичко и дипломатско ниво.

Член 13

Членот 13 се однесува на примена на Конвенцијата на Обединетите нации за правото на морето во однос договори што би биле од корист на Република Македонија со оглед на тоа дека таа нема излез на море.

Член 14

Членот 14 содржи девет точки и се однесува на продлабочување на економската соработка во различни сектори, подобрување на граничните премини и отворање нови, и формирање на Заеднички министерски комитет за остварување на соработката.

Член 15

Членот 15 се однесува на соработка во областите на образованието, науката, културата, истражувањето, технологијата, здравството и спортот.

Член 16

Членот 16 се однесува на полициска и соработка во областа на цивилната заштита.

Член 17

Членот 17 се однесува на одбранбена соработка.

Член 18

Членот 18 се однесува на договорните односи, континуитетот на потпишани договори од страна на Република Грција и Социјалистичка Федеративна Република Југославија, како и на обврската за истражување на можности за други взаемн окорисни договори.

Член 19

Членот 19 го утврдува протоколот за решавање на спорови помеѓу двете држави.

Член 20

Членот 20 содржи завршни одредби кои се од техничка природа за потпишување, депонирање на спогодбата во Обединетите нации, ништовност на спогодобата доколку таа не стапи на сила и слично.

Членот 20 исто така содржи одредба за немеливост на членот 1, став (3) и став (4) од спогодбата, т.е. одредбите што се однесуваат на промената на името на Република Македонија, називот на државјанството и јазикот, како и одребите за постапката од ратификација до стапување на сила на спогодбата.

Реакции

Македонија

Македонската јавност реагирала поделено во однос на договорот. Претседателот на Македонија, Ѓорѓе Иванов истакнал дека нема да го потпише договорот, класифицирајќи го истиот како штетен за земјата и дека истиот значи напуштање на изградените суштински државни позиции: неменување на Уставот и неприфаќање на име за севкупна употреба. Следниот ден на 13 јуни, откако било прогласено решение, на средба со претседателот Иванов биле премиерот Зоран Заев и шефот на дипломатијата Никола Димитров кои му го предале договорот. Во медиумите било објавено дека средбата поминала во непријатна атмосфера и истата траела 2 минути, по што претседателот „им ја покажал вратата“ на Заев и Димитров. Иванов за време на посета на Бугарија следниот ден изјавил дека тоа се медиумски лаги и дека откако го добил документот со договорот немал што повеќе да разговара на таа тема бидејќи, како што рекол тој, „за прв пат ми беше донесен документ во кој не сум вклучен ниту запознаен“.

Претседателот на најголемата опозициска партија во државата ВМРО-ДПМНЕ, Христијан Мицкоски, го карактеризирал договорот како капитулација и дека истиот претставува пораз за Македонија. Тој побарал од Заев обврзувачки, а не консултативен референдум и се изјаснил дека на истиот ќе гласа против. Мицкоски исто така потенцирал дека опозицијата може веднаш да излезе на предвремени парламентарни избори, доколку претходно „власта ги обезбеди истите услови кои СДСМ ги доби на последните парламентарни избори“. Ден по изјаснувањето дека е постигнато решение за спорот за името, спонтано повеќе здруженија меѓу кои Семакедонски национален совет - Македониум, Христијанско Братство како и навивачката група Комити Запад иницирале протест пред Собранието на Република Македонија. На истиот биле приведени десетмина учесници во протестот кои маскирани со фантомки кон Собранието и кон кордонот од полициски службеници почнале да фрлаат со шишиња, пиротехнички средства, шипки, конзерви и еден молотов коктел, кој не се запалил.

Два часа по потпишувањето на договорот во Нивици на грчка страна, на околу два часа оддалеченост во Битола бил организиран протестен марш од ВМРО-ДПМНЕ на кој учествувале околу 1.500 луѓе. Маршот бил предводен од транспарент на кој бил ставен цитат од Тодор Александров - „Организацијата е народот и народот е организацијата“, а бил претставен и крст на кој пишувало „Република северно од Македонија“. Самиот протест започнал со погребни песни и стихови од панихиди од спортската сала во Битола кон градскиот плоштад. Инаку истиот ден бил и роденденот на ВМРО-ДПМНЕ. Претседателот Мицкоски изјавил дека преку протестот симболично ќе се одбележи роденденот на партијата. „Нема простор за славење, сето тоа ќе биде во еден работен амбиент“ - рекол тој.

Грција

За време на дебатата за доверба на владата на Алексис Ципрас во грчкиот парламент, пратеникот на крајнодесничарската партија Златна зора, Константинос Барбариус побарал од грчката војска да ја испочитува дадената војничка заклетва за одбрана на државата и да ги уапси премиерот Ципрас, министерот за одбрана Панос Каменос и претседателот Прокопис Павлопулос што беше сфатено како повик за воен пуч. По ваквото изјаснување на Барбариус, претседателот на партијата, Никос Михалољакос во согласност со неговата пратеничка група донел одлука да го отстрани Барбариус од партиската листа на Златна Зора, поради тоа што, како што рекол тој, „изјавата на Барбарусис не е во согласност со ставовите на Златна Зора“. По ваквата изјава на Барбариус, државното обвинителство издало наредба за негово апсење, но тој успеал да ѝ побегне на полицијата. Во бегство се упатил со автомобил марка „Волво“ за кој не се знае дали е во негова или во сопственост на грчкиот парламент. Тој возел со брзина од најмалку 180 км кога не застанал на знак на полициска патрола, а за малку ќе предизвикал и сообраќајна несреќа.

За време на потпишувањето на договорот во Нивици, на патот што води од Преспа кон Лерин, во близина на селото Писодер кое е на триесетина километри од селото каде се потпишал договорот, група на граѓани меѓу кои и грчки екстремни десничари протестирале против потпишувањето на договорот. Тие се обиделе да го пробијат полицискиот кордон, а на тоа полицијата константно реагирала со користење на солзавец за да се растере масата од демонстранти. Во самите инциденти имало осум повредени. Демонстрантите се обиделе и преку шумата да дојдат до местото на потпишување на договорот но таквиот обид бил спречен од грчката полиција. Самите протести траеле цели 4 часа.

Надворешни врски

• Конечен договор за решавање на македонско - грчкиот спор за името и за стратешко партнерство (дигитална верзија од целосниот договор), Влада на Република Македонија.