Софија Вилкенс
| Софија Вилкенс | |
|---|---|
| Роден(а) | 14 декември 1817 Кристианстад, Шведска |
| Починал(а) | 22 март 1889 Блекинг, Шведска |
| Занимање | едукатор, социјален реформатор |
| Познат(а) по | Пионер во едукација на студенти со интелектуална попреченост |
Софија Шарлот Вилкенс (родена Томе, 14 декември 1817 - 22 март 1889) била шведски педагог. Таа се смета за пионер во образованието на студенти со интелектуална попреченост, како и на глуви и неми студенти. Таа го основала Институтот за глуви и неми во Карлскруна, комбинирано сиропиталиште, училиште за обука и центар за работа на ученици со телесни и интелектуални попречености, и бил нејзин менаџер од 1859-1877 година.[1][2]
Позадина[уреди | уреди извор]
Софија Вилкенс е родена во Кристианстад, Шведска. Нејзиниот татко Пер Томе (1780-1843) бил гувернер на округот и владин службеник. Нејзината мајка, Марија Јулијана Видеман (1797-1826) починала кога Софија имала осум години. Таа е израсната од нејзината баба по мајка во Карлскруна. Таа била братучетка на Јохан Хенрик Томандер (1798–1865), епископ на епархијата во Лунд и припаѓала на социјалните повисоки класи на Карлскруна, значаен град во Шведска во средината на 19 век. Како што било модерно кај жените од повисоката класа во нејзиното време, таа била активна како социјален реформатор преку филантропија. Во 1838 година, таа се омажила за Рудолф Вилкенс (1809-1897) и се населила во Карлшам. Тие создале семејство, но го загубиле најмалото дете, Томина, кое починало од црвена треска на четиригодишна возраст.[3]
Кариера[уреди | уреди извор]
Помеѓу годините 1850-1877, таа започнала и воспоставила три установи во Карлскруна: Детски дом ( Барнхемет ), Институт за глуви ( Dövstuminstitutet ) и Центар за заштита ( Skyddshemmet ) во кој примале луѓе од цела Јужна Шведска. Во 1859 година и било дадено да се грижи за девојче со интелектуална попреченост. Истата година, таа основала свое сиропиталиште. Во 1864 година, комуната одлучила да стори нешто за глувите и неми лица на округот, а нејзиното училиште, единствено што постоело, добило финансиска поддршка. Следната година, тоа било преместено во нови згради, а од 1868 година па наваму, добивало владина поддршка.
Во тој момент, во Шведска имало комбинирани училишта и домови за глуви и неми деца уште од пионерската работа на Пар Арон Борг во Стокхолм. Иако немало училишта за деца со интелектуална попреченост, а грижата за нив воопшто не била развиена, тие честопати биле вклучени во училиштата за глуви и неми деца. Притоа, за неа било природно да прима деца со физички и интелектуални пречки во исто училиште. Меѓутоа, преку искуство во образованието на деца со различни форми на хендикеп заедно, таа развила убедување дека е здраво за интелектуално попречените лица да бидат подучувани со деца со нормален развој.[4]
Софија Вилкенс станала силен портпарол на иницијативата за вклучување: таа верувала дека интелектуалните попречености не треба да бидат институционализирани, туку да бидат образовани со цел да бидат вклучени во јавното општество како самостојни поддржувачи и вредни професионалци. Нејзиното комбинирано сиропиталиште и училиште не биле институција каде што луѓето биле сместувани доживотно, како другите институции основани во втората половина на 19 век, туку дом каде учениците биле образовани и обучени да бидат ослободени да функционираат во општеството.
По потврдување, таа договарала вработување за студентите. Мажите често биле успешно вработени во занаетчиство или во Кралската морнарица. Сепак, било потешко да се најде работа за жени, особено затоа што Вилкенс сакала да ги заштити од страв од злоупотреба. Затоа, таа основала соседен работен дом, Skyddshem för abnorma flickor (1869-1911), каде мнозинството од нејзините поранешни студентки биле вработени во производство на текстил, кои станале многу успешни и успеале да се издржуваат.
Ова било контроверзно во период кога се сметало дека луѓето со интелектуална попреченост немаат никаква корист за општеството, и затоа властите генерално сметале дека е задача на приватната добротворна организација да се грижи за нив, а не на државата. Од 1870-тите, таа учествувала на нордиските педагошки состаноци за школување на инвалиди. Како пионер, таа изјавила дека бидејќи немала поддршка од науката, морала да се потпре на сопственото искуство и дека сочувството ја научило дека инвалидите можат и треба да бидат подучувани да живеат самостојно, наместо да бидат институционализирани.
Софија Вилкенс ги водела установите сè до 1877 година, кога наполнила 60 години. Во 1890 година, институтот за глуви бил интегриран во окружниот систем. Била воспоставена јавна поддршка за другите институции; за училиштето во 1907 година и работното засолниште во 1911 година. Детскиот дом бил прекинат во 1957 година. Во пензија, таа живеела на фарма во парохијата Аугерум во округот Блекинге .
Награди[уреди | уреди извор]
Таа била одликувана со шведски кралски медал Illis quorum meruere labores (општо наречен Илис Кворум ) во 1873 година.[5]
Наследство[уреди | уреди извор]
Заедно со Емануела Карлбек, Софија Вилкенс била една од двете пионерки во образованието на интелектуално попречените лица во Шведска во средината на 19 век, кога образованието и грижата за оваа категорија беа развиени во Европа, за разлика од другите народи, каде пионерите нормално биле машки. Сепак, идеите биле на Карлбек да се постави образецот од третманот во Шведска во следните децении. Карлбек и Вилкенс претставувале две спротивставени линии во образованието на интелектуално попречените: додека Карлбек се фокусирала на нивно хумано лекување, но цел живот во институција, Вилкенс ја оспорила институционализацијата и зборувала за вклучување на оваа категорија на пациенти во општеството и едукација на нив да бидат самостојни членови на општеството. Линијата на Вилкенс била премногу прогресивна за 19 век, кога образованието и грижата воопшто се сметале за контроверзни, а на нејзините идеи не требало да им се дава голема поддршка сè до втората половина на 20 век.[6]
Користена литература[уреди | уреди извор]
- ↑ Rören, Owe; , accessdate December 1, 2018
- ↑ „Dövstumskolan i Karlskrona (1865 – 1912)“. Riksarkivet. Посетено на December 1, 2018.
- ↑ Karin Monié. „Johan Henrik Thomander, 1798–1865“. Svenskt översättarlexikon. Посетено на December 1, 2018.
- ↑ J. Prawitz. „Pär Aron Borg“. Svenskt biografiskt lexikon. Посетено на December 1, 2018.
- ↑ „Illis quorum meruere labores“. Uppslagsverk Encyklopedi. Посетено на December 1, 2018.
- ↑ Beatrice Christensen Sköld. „Emanuella Otiliana Carlbeck“. Svenskt kvinnobiografiskt lexikon. Посетено на December 1, 2018.
Други извори[уреди | уреди извор]
- Owe Røren (2007) Idioternas tid Tankestilar inom den tidiga idiotskolan 1840–1872 (Универзитет во Стокхолм)ISBN 978-91-7155-508-3
- Вилкенс, Стен (1995) Софија Шарлот Вилкенс ја откри Томе, во минтестирање (Блекингесамлинген, Карлскруна стадбиблиотек)
Поврзано читање[уреди | уреди извор]
- Kaleb Teodor Lindstedt - d ivstum i Kristianopel av Erik Lindstedt и Gunvor Cerne
- Универзитет Växjitet. Institutionen för pedagogik. Елизабет Фритиоф. Труд до Педагогистички рекорд за Сконхолм, ЛХС, 2006-09-28- - 29. Сесија 2: Билднинг, културен и мак