Преглед на кодот на Околупланетарен диск

[[Податотека:PDS70c-CircumplanetaryDisk-20190711.jpg|десно|мини|200x200пкс| Околупланетарен диск околу [[Вонсончева планета|вонсончевата планета]] [[PDS 70c]]]]
'''Околупланетарен диск''' е збир од [[материја]] во форма на [[Тор (геометрија)|тор]], ѓеврек или прстен, составена од [[гас]], [[Вселенска прашина|прашина]], [[планетезимал]]и, [[астероид]]и или парчиња од судири во [[орбита]]та на [[планета]]та. Тие се складиште на материјал околу планетите од кое што може да настанат [[Природен сателит|месечини]] (или [[Егзомесечина|егзомесечини]] или [[Подмесечина|подмесечини)]].<ref>{{Наведени вести|url=https://astronomy.com/magazine/news/2021/11/snapshot-alma-spots-moon-forming-disk-around-distant-exoplanet|title=Snapshot: ALMA spots moon-forming disk around distant exoplanet - This stellar shot serves as the first unambiguous detection of a circumplanetary disk capable of brewing its own moon.|last=Parks|first=Jake|date=8 November 2021|work=[[Astronomy (magazine)|Astronomy]]|access-date=9 November 2021}}</ref>

Во август 2018 г., астрономите објавиле дека веројатно откриле околупланетарен диск околу [[ЦС Камелеонитис Б|ЦС Ка Б]].<ref>{{Наведено списание|last=Ginski|first=Christian|date=August 2018|title=First direct detection of a polarized companion outside a resolved circumbinary disk around CS Chamaeleonis|journal=[[Astronomy & Astrophysics]]|volume=616|issue=79|page=18|doi=10.1051/0004-6361/201732417|doi-access=free}}</ref> Авторите наведуваат дека „Системот на ЦС Ка е единствениот систем во кој најверојатно е присутен околупланетарен диск, како и околуѕвезден диск“.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.sciencealert.com/astronomers-have-accidentally-taken-a-direct-photograph-of-a-possible-baby-exoplanet|title=Astronomers Have Accidentally Taken a Direct Photo of a Possible Baby Exoplanet|last=Starr|first=Michelle|access-date=10 October 2019}}</ref> Но, во 2020 г., биле ревидирани параметрите на ЦС Ка Б, и ја окарактеризирале како [[Насобирачки диск|насобирачко]] [[црвено џуџе]], а дискот како [[околуѕвезден диск|околуѕвезден]].<ref>{{Наведување|arxiv=2007.07831|title=CS Cha B: A disc-obscured M-type star mimicking a polarised planetary companion|year=2020}}</ref>

Во јуни 2019 г., астрономите известиле дека откриле докази за постоење околупланетарен диск околу [[ПДС 70б]] <ref>{{Наведено списание|last=Christiaens|first=Valentin|date=June 2019|title=Evidence for a circumplanetary disk around protoplanet PDS 70 b|journal=[[The Astrophysical Journal Letters]]|volume=877|issue=2|pages=L33|arxiv=1905.06370|doi=10.3847/2041-8213/ab212b}}</ref> со помош на [[спектроскопија]]. Во јули 2019 г., астрономите го објавиле првото откривање на околупланетарен диск<ref>{{Наведено списание|last=Isella, Andrea|displayauthors=et al.|date=11 July 2019|title=Detection of Continuum Submillimeter Emission Associated with Candidate Protoplanets|journal=[[The Astrophysical Journal Letters]]|volume=879|pages=L25|arxiv=1906.06308|doi=10.3847/2041-8213/ab2a12}}</ref><ref>{{Наведени вести|url=https://public.nrao.edu/news/2019-alma-circumplanetary/|title='Moon-forming' Circumplanetary Disk Discovered in Distant Star System|last=Blue|first=Charles E.|date=11 July 2019|work=[[National Radio Astronomy Observatory]]|access-date=11 July 2019}}</ref><ref>{{Наведени вести|url=https://phys.org/news/2019-07-moon-forming-disk-distant-planet.html|title=Moon-forming disk discovered around distant planet|last=Boyd|first=Jade|date=11 July 2019|work=[[Phys.org]]|access-date=11 July 2019}}</ref> со помош на [[Атакама голема милиметарска/подмилиметарска низа|Големата милиметарска/подмилиметарска низа Атакама]] (АЛМА) ([[Англиски јазик|анг]]: ALMA).<ref>https://cosmosmagazine.com/space/moon-forming-disk-found-in-distant-start-system|title='Moon-forming'{{Мртва_врска|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} disk found in distant star system - Discovery helps confirm theories of planet formation, astronomers say.|last=Carne|first=Nick|date=13 July 2019|work=[[Cosmos (Australian magazine)|Cosmos]]</ref> Испитувањата на АЛМА, при кои се користат [[Екстремно висока фреквенција|милиметарски]] и [[Подмилиметарска астрономија|подмилиметарски]] [[Бранова должина|бранови должини]], се подобри во набљудувањето на [[Меѓупланетарен облак од прашина|прашината]] која се наоѓа во [[Меѓупланетарен простор|меѓупланетарниот простор]], затоа што ѕвездите испуштаат релативно малку светлина на овие бранови должини, и затоа што [[Астрономија со видлива светлина|оптичките набљудувања]] често се преплавуваат со блесокот од светлата ѕвезда домаќин.

Околупланетарниот диск е откриен околу млада [[Џиновска планета|јовијанска]] [[вонсончева планета]] слична на [[Јупитер]], [[ПДС 70ц|PDS 70c]]; а друг таков диск е можеби откриен и околу блиската јовијанска вонсончева планета, [[ПДС 70б]].<ref>{{Наведено списание|last=Isella, Andrea|displayauthors=et al.|date=11 July 2019|title=Detection of Continuum Submillimeter Emission Associated with Candidate Protoplanets|journal=[[The Astrophysical Journal Letters]]|volume=879|pages=L25|arxiv=1906.06308|doi=10.3847/2041-8213/ab2a12}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFIsella,_Andrea2019">Isella, Andrea; et&nbsp;al. (11 July 2019). "Detection of Continuum Submillimeter Emission Associated with Candidate Protoplanets". ''[[Astrophysical Journal|The Astrophysical Journal Letters]]''. '''879''' (2): L25. [[arXiv]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[//arxiv.org/abs/1906.06308 1906.06308]</span>. [[Назнака за дигитални објекти|doi]]:[[doi:10.3847/2041-8213/ab2a12|10.3847/2041-8213/ab2a12]].</cite></ref><ref>{{Наведени вести|url=https://public.nrao.edu/news/2019-alma-circumplanetary/|title='Moon-forming' Circumplanetary Disk Discovered in Distant Star System|last=Blue|first=Charles E.|date=11 July 2019|work=[[National Radio Astronomy Observatory]]|access-date=11 July 2019}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFBlue2019">Blue, Charles E. (11 July 2019). [https://public.nrao.edu/news/2019-alma-circumplanetary/ "<span class="cs1-kern-left">'</span>Moon-forming' Circumplanetary Disk Discovered in Distant Star System"]. ''[[Национална радио астрономска опсерваторија|National Radio Astronomy Observatory]]''<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">11 July</span> 2019</span>.</cite></ref><ref>{{Наведени вести|url=https://phys.org/news/2019-07-moon-forming-disk-distant-planet.html|title=Moon-forming disk discovered around distant planet|last=Boyd|first=Jade|date=11 July 2019|work=[[Phys.org]]|access-date=11 July 2019}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFBoyd2019">Boyd, Jade (11 July 2019). [https://phys.org/news/2019-07-moon-forming-disk-distant-planet.html "Moon-forming disk discovered around distant planet"]. ''[[Phys.org]]''<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">11 July</span> 2019</span>.</cite></ref> Овие вонсончеви планети се дел од мултипланетарниот [[ПДС 70|ѕвезден систем PDS 70]], на околу 370 [[Светлосна година|светлосни години]] од Земјата.<ref>{{Наведени вести|url=https://gizmodo.com/astronomers-think-they-ve-spotted-a-moon-forming-around-1836323615|title=Astronomers Think They've Spotted a Moon Forming Around an Exoplanet|last=Mandelbaum|first=Ryan F.|date=12 July 2019|work=[[Gizmodo]]|access-date=12 July 2019}}</ref>

Според Андреа Изела, истражувач од [[Универзитетот Рајс]] во [[Хјустон|Хјустон, Тексас]], „За прв пат, можеме да заклучиме дека ги гледаме знаците на околупланетарен диск, што ни помага да поткрепиме многу од поновите теории за [[Маглинска хипотеза|создавањето]] на планетите... Преку споредување на нашите набљудувања со инфрацрвени [[Инфрацрвена астрономија|снимки со висока резолуција]] и [[Астрономија со видлива светлина|оптичките]], може јасно да се види дека мистериозната концентрација од [[Меѓупланетарен облак од прашина|ситни честички прашина]] е всушност диск од прашина што ја опколува планетата, одлика што со сигурност можеме да кажеме дека е забележана за прв пат.“<ref>{{Наведени вести|url=https://cosmosmagazine.com/space/moon-forming-disk-found-in-distant-start-system|title='Moon-forming' disk found in distant star system - Discovery helps confirm theories of planet formation, astronomers say.|last=Carne|first=Nick|date=13 July 2019|work=[[Cosmos (Australian magazine)|Cosmos]]|access-date=12 July 2019|archive-date=2019-07-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20190712155910/https://cosmosmagazine.com/space/moon-forming-disk-found-in-distant-start-system|url-status=dead}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFCarne2019">Carne, Nick (13 July 2019). [https://cosmosmagazine.com/space/moon-forming-disk-found-in-distant-start-system "<span class="cs1-kern-left">'</span>Moon-forming' disk found in distant star system - Discovery helps confirm theories of planet formation, astronomers say"] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20190712155910/https://cosmosmagazine.com/space/moon-forming-disk-found-in-distant-start-system |date=2019-07-12 }}. ''[[Космос (австралиско списание)|Cosmos]]''<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">12 July</span> 2019</span>.</cite></ref>

Потенцијални околупланетарни дискови се откриени и околу Чa 110913−773444,<ref>{{Наведено списание|last=Luhman|first=K. L.|displayauthors=etal|date=December 2005|title=Discovery of a Planetary-Mass Brown Dwarf with a Circumstellar Disk|journal=[[The Astrophysical Journal]]|volume=635|issue=1|pages=L93-L96|arxiv=astro-ph/0511807|bibcode=2005ApJ...635L..93L|doi=10.1086/498868}}</ref> 2M1207б,<ref>{{Наведено списание|last=Mohanty|first=Subhanjoy|displayauthors=etal|date=March 2007|title=The Planetary Mass Companion 2MASS 1207-3932B: Temperature, Mass, and Evidence for an Edge-on Disk|journal=[[The Astrophysical Journal]]|volume=657|issue=2|pages=1064-1091|arxiv=astro-ph/0610550|bibcode=2007ApJ...657.1064M|doi=10.1086/510877}}</ref> J1407б,<ref>{{Наведено списание|last=Mamajek|first=Eric E.|displayauthors=etal|date=March 2012|title=Planetary Construction Zones in Occultation: Discovery of an Extrasolar Ring System Transiting a Young Sun-like Star and Future Prospects for Detecting Eclipses by Circumsecondary and Circumplanetary Disks|journal=The Astronomical Journal|volume=143|issue=3|page=72|arxiv=1108.4070|bibcode=2012AJ....143...72M|doi=10.1088/0004-6256/143/3/72}}</ref> ХД 100546 б,<ref>{{Наведено списание|last=Quanz|first=Sascha P.|displayauthors=etal|date=July 2015|title=Confirmation and Characterization of the Protoplanet HD 100546 b—Direct Evidence for Gas Giant Planet Formation at 50 AU|journal=[[The Astrophysical Journal]]|volume=807|issue=1|page=64|arxiv=1412.5173|bibcode=2015ApJ...807...64Q|doi=10.1088/0004-637X/807/1/64}}</ref> ГСЦ 06214-00210 б,<ref>{{Наведено списание|last=Bowler|first=Brendan P.|displayauthors=etal|date=June 2015|title=An ALMA Constraint on the GSC 6214-210 B Circum-Substellar Accretion Disk Mass|journal=[[The Astrophysical Journal]]|volume=805|issue=2|page=L17|arxiv=1505.01483|bibcode=2015ApJ...805L..17B|doi=10.1088/2041-8205/805/2/L17}}</ref> и ДХ Таури б.<ref>{{Наведено списание|last=Wolff|first=Schuyler G.|displayauthors=etal|date=July 2017|title=An Upper Limit on the Mass of the Circumplanetary Disk for DH Tau b|journal=The Astronomical Journal|volume=154|issue=1|page=26|arxiv=1705.08470|bibcode=2017AJ....154...26W|doi=10.3847/1538-3881/aa74cd}}</ref>

== Поврзано ==
* [[Насобирачки диск]]
* [[Околуѕвезден диск]]
* [[Околуѕвездена обвивка]]
* [[Маглинска хипотеза]]
* [[Вонсончева планета]]
* [[Настанок и развој на Сончевиот Систем]]

== Надворешни Врски ==
*[http://astro.berkeley.edu/~kalas/disksite/pages/gallery.html Галерија од дискови од Околуѕвездена Прашина] (Пол Калас; "[http://astro.berkeley.edu/~kalas/disksite/index.html училница])"
* {{youtube|ZmUCm1O1vuY|Видео (1:20) − Околупланетарен диск од кој се создава месечина}} ([[Европска Јужна Опсерваторија|ЕСО]]; јули 2021)

== Наводи ==
{{наводи}}
{{Сончев Систем}}

[[Категорија:Околуѕвездени дискови]]