Преглед на кодот на Мелничко востание

{{Infobox Military Conflict
|conflict=Мелничко востание<br>
|partof=
|image= [[Податотека:Знаме на Мелничкото востание.jpg|200п]]
|caption= ''Знаме на неколку чети. Најпрво било користено од четата на Петар Начев и Никола Мутафов во Мелничкото востание, а подоцна го користела четата на Иван Цончев.''
|date=[[1895]]
|place= [[Македонија (регион)|Македонија]]
|territory=
|result= Задушување на востанието, признавање на кнезот [[Фердинанд I]] за законски владетел на [[Бугарија]] од страна на [[Русија]], западноевропските држави и [[Отоманско Царство|Отоманското Царство]]
|combatant1=[[Податотека: SMAC Seal.JPG|150px]] 
[[Македонски комитет]]
|combatant2= [[Податотека:Osmanli-nisani.svg|120п]]  
[[Османлиско Царство]]
|strength1= околу 800 востаници
|strength2= 170-175 000 боеви сили
|casualties1=
|casualties2=
}}
{{Османлиско-македонски војни и востанија}}
{{Борис Сарафов}}
'''Мелничко востание''', ''Мелничка авантура''<ref>''Ванчо Ѓорѓиев, Слобода или Смрт, Македонското револуционерно националноослободително движење во Солунскиот вилает 1893 - 1903 година, 170, Институт за историја -Филозофски факултет, Скопје, 2003.''</ref>, (во [[Бугарска историографија|бугарската историографија]] познато и како ''Четничка акција).''<ref>Енциклопедия България, том 7, Академично издателство „Проф. Марин Дринов“, София, 1996.</ref> Организатор на движење била македонската емигранска организација во [[Бугарија]] која во почетокот фигурирала под името ''Македонскиот комитет'', односно [[Врховен македонско-одрински комитет]]. Треба да се истакне дека врз основа на големината на четите, бројот на учесниците, времетраењето како и врз основа на територијата која била опфатена со акцијата, не може да се говори за востание во вистинска смисла на зборот, меѓутоа во духот на историската традиција, сета акција се нарекува ''Мелничко востание''.

== Цел ==
Да се привлече вниманието на големите сили, за да се принуди [[Отоманското Царство]] за да го реализира членот 23 од [[Берлинскиот конгрес]]<ref>П.Константин Национлнотоослободително движение в Македония и Тракия 1893-1093, София, 1979,90.</ref>.

[[Македонски комитет|Македонскиот комитет]] не увидел дека неговата дејност може да се злупотреби од страна на бугарската влада и бугарскиот кнез, што и се случило со признавањето на [[Фердинанд I|Фердинант]] за законски владетеле на [[Бугарија]].

== Подготовки ==

=== Организатор ===
{{Главна|Македонски комитет}}
Востанието било подготвувано од ''Македонскиот Комитет'' на чело со [[Трајко Китанчев]], помош добиле од бугарската влада и од кнезот [[Фердинанд I]], а најмногу од воениот министер Рачо Петров. 
[[Податотека:TraikoKitantchewBGteacher.jpg|мини|лево|100п|Трајко Китанчев]]
Најголем дел од оружјето и опремата за акцијата потекнувало од магацините на Бугарското воено министерство, а прку браќата Иванови, познати лиферанти, биле снабдени четите.

=== Водачи ===
За акцијата биле ангажирани 40 официри од Бугарската армија, меѓу нив се нашле: [[Стојчо Гаруфалов]], [[Антон Бозуков]], [[Петар Начев]], [[Васил Мутафов]], [[Борис Сарафов]], [[Димитар Атанасов]], [[Димитар Жостов]], [[Јордан Венедиков]] и други. Официрите биле поставени за командири на одредите.

Како водачи на теренот, кој го познавале, биле поставени старите арамиски војводи, како: [[Кочо Љутата]], [[Дедо Димо]]то, [[Никола Геројот]], [[Кочо Мустракот]], [[Дончо Златков]], Дедо [[Анго Константинов]] и други<ref>Г.Ив.Белев, Въстанието в Североизточна България през 1895&nbsp;г.Софија 1935,12</ref>.

Војводите добиле строги упатства да не го напаѓаат мирното турско население, да непреземаат самоволни акции, да не вршат грабежи и да си ја плаќаат храната. Биле формирани четири поголеми одреди и неколку помали чети.

=== Востанички чети ===
{{Македонски комитет}}
==== Струмичка дружина ====
Првиот одред бил наречен ''Струмичка дружина'', според првиоот список одредот броел 120 души<ref>Кратки бележки за действията на струмичката востаничка дружина, Право, I/35, 15.071895, София, 4</ref>, меѓу нив се нашле и 10 активи официри и 3 резервни официри, меѓу кои биле [[Михаил Апостолов]] - Попето , иден инструктор на [[Четничкиот институт на ТМОРО]]. Командир на одредот бил поручникот Петар Начев, а од војводите биле Манол Караманов и Георги Кацаров. Задачата на одредот е да се нападне [[Струмица]].

==== Пирин Планина ====

Вториот одред бил ''Пирин Планина'' формиран на 16.04.1895 година во [[Софија]] и броел 148 души, меѓу кој имало и 30 души со воена подготовка. Негов командир бил капетанот Тодор Матров, а од војводите бил Кочо Љутата. Одредот требало да ја помага Струмичката дружина.

==== Серска дружина ====

Третиот одред е познат како ''Серска дружина'' и се состоел од 200 души. Негов командир бил резервниот капетан Ст. Димитров, а војвода бил Стоју Костов Скрижовски позната како Дедо Стоју. Во одредот се нашоле и Георги Иванов Геројски (подоцна познат како [[Марко Лерински]]), [[Јане Сандански]], [[Кирил Прличев]] и [[Димитар Мирасчиев]]<ref>Спомени на Јане Сандански...,12.</ref> Одредот немал конкретна задача, според Јане Санадански во одредот имало 13 официри кој не сакале да навлезат длабоко во османска територија и затоа се движеле по границата.

====Одредот на Сарафов ====

Четвртиот одред се ссостоел од 65 души а негов командир бил [[Борис Сарафов]] од старите арамии биле Кочо Мустракот, Кољо Ризов и Дедо Анго Константинов. Тие имале задача да дејствуваат во источна [[Македонија]].

=== Собирни пунктови ===

Во почетокот на јуни 1895 година, четите се нашле во околината на [[Ќустендил]]. Собирни пунктови биле Рилскиот манастир и селата Ветрен, Богослов и Граница. Четите биле доопремени со содејство на [[Трајко Китанчев]], Ќустендилското друштво и браќата Иванови. Четите биле снабдени со ''Мартинки'' какви што имала османлиската армија, за да можата полесно да се снабдаат со муниција.

Наспроти овие слабо вооружени чети, стоела османлиската армија кој во [[1895]] година броела 170-175 000 боеви сили. Меѓу другото Османлиите знаеле за подготовките на акцијата и од своја страна презеле соодветни мерки.

==Востание==

=== Првите судири ===

Четите границата почнале да ја минуват на крајот на месец јуни и почеток на месец јули. Први границата ја минале, четите под команада на Дедо Димо, Никола Геројски и таканаречената чета ''Планина Беласица'' под команда на И. Инѓето и Кр. Мачерев.

По преминувањето на границата, четата на Дедо Димо имала две пресметки со турскиот аскер. На [[17 јули]] загинал Дедо Димо. Командувањето го презел Глигор Соколов кој успеал со четата да се пробие до прилепско, а потоа се повлекле кон [[Бугарија]].

Четата на Никола Геројот се состоела од 25 четници првиот судир го имале кај Карпиновскиот манастир. Оваа чета имала три судира со аскерот, по што 5 души исчезнале, 4-8 души биле заробени (меѓу кој бил и Никола Геројски) и еден ранет<ref>П. Константин Национлнотоослободително движение в Македония и Тракия 1893-1093, София, 1979, 68</ref>.

=== Борбите на Струмичката дружина ===

[[Податотека:Venedikov Nachev Sarafov Lukov Mutafov Garufalov.JPG|десно|мини|250п|Подпоручик [[Јордан Венедиков]] (1), поручик [[Петар Начев]] (2), подпоручик [[Борис Сарафов]] (3), поручик [[Хараламби Луков]] (4), поручик [[Васил Мутафов]] (5), поручик [[Стојчо Гаруфалов]] (6).]]  [[Податотека:Kocho Lyutata Doncho Zlatkov 1895.JPG|десно|мини|250п|Четата на Кочо Љутата и Дончо Златков во 1895 година.]]

''Струмичката дружина'' по преминот на границата на [[30 јули]] го имала првиот судир со акерот и тоа во облата [[Голак]]. При овој судир загинал Петар Начев, а командувањето го презел Мутафов.

Дружината се потоа упатила кон врвот Готан на планината [[Плачковица]]. Тука наишле на заседа. На 4 јули се нашле над [[Струмица]], кај ''Суви Лаки'' на планината [[Огражден]] и имале уште еден судир со Турците.

Тука е донесена одлука да не се напаѓа [[Струмица]] бидејќи ќе имаат ''работа не со чети, туку со табури''<ref>Право I/37,29.07.1895 София,4.</ref>. Се повлекле длабоко во [[Огражден]] за да се засолнат, а тука од селаните дознале дека одредот ''Пирин Планина'' имал судир кај селото [[Габрово]].

Се упатиле кон нив меѓутоа се разминале, бидејќи одредот Пирин Планина веќе се упатил кон [[Струмица]].

Струмичката дружина наишла на заседа кај селото [[Сушица]], таму имале 8 души загинати.

На [[7 јули]] во Габровската курија, Струмичката дружина го имала својот последен судир со аскерот и имале 30 души загинати вклучително и Мутафов, по што се повлекле кон [[Бугарија]].

Струмичката држина имала најмногу судири и најмогу загинати. Во [[Бугарија]] се вратиле само 75 четници<ref>Христо Сиљанов,цит,дело,57.</ref> .

=== Борбите на одредот Пирин Планина ===

[[Податотека:Cheta SMAC Stoyo Kostov.JPG|мини|десно|250п|<small>Четата на дедо Стоју Костов Скрижовски</small>]]

''Одредот Пирин Планина'' границата ја минал неколку дена по Струмичката дружина. Се поделин на две чети под команада на капетанот Тодор Матров и поручникот Антон Бозуков, војвода бил Кочо Љутата, а имале задача да го помогнат првиот одред.

По преминувањеѕо на границата тие се оглушиле на наредбата на ''МК'', и ги нападнале турските селани од селата Стамер, Град и Вирче. За да се пресметаат со турските селани, на [[3 јули]] испратиле повик до селаните на с. Лешко-Горноџумајско.

Меѓутоа селаните не им помогнале и марале да се повлечат кон [[Беласица]]. На [[4 јули]] се нашле на ридовите меѓу [[Беласица]] и Џумајско. На [[5 јули]] кај с. Габрово имале судир со аскерот по што морале да се повлечат кон ''Црната Планина''<ref>Право I/40,19.08.1895 София,4.</ref>.

Тука старите арамии се оделиле со 40 души и се уптиле кон с. Кочариново. Од војводите останале Џалко, Ќучук и Љутата и дошле во судир со офицерите дали да се повлечат или да одат кон [[Струмица]].

Било решено да се упатат кон [[Струмица]], но тие се разминале со Струмичката дружина, кој веќе се повлекува. На [[8 јули]] кај [[Пехчево]] разбрале дека Струмичката дружина имал судир кај с. Габрово и се упатиле кон [[Пирин]] планина.

Старите арамиски војводи се оделиле за да вршат грабежи, а одердот спаднал на 66 души се пвлекле кон Бугарија. Одредот Пирин Планина не ја исплонил својата задача.

=== Напад на селото Доспат ===

''Серската дружина'' била под команда на резервниот капетан Стојан Димитров, а војвода бил Дедо Стоју. Овој одред немал конкретна задача и веројатано од дедо Стоју потекнала идејата да се нападне помачкото с. [[Доспат]].

Стоју бил во лоши односи со ''МК'' и без негова согласност ја минал границата.

Селото било опколено и запалено, селскиот старешина и неговата ќерка биле убиени, а еден калуѓер од [[Рилскиот манастир]] фрлил две бомби во џамијата. Кога селаните почнале да стрелаат, одредот се повлекол.

Стоју заедно со својот помошник, се оделил, по палењето и грабежот на селото и се упатиле кон драмско за да ги ограбат тамошните богати чифлици.

При нападот на с. [[Алистрати]] Дедо Стоју бил убин,а останатите се повлекле. Со палењето и грабежот на селото Доспат завршила акцијата на Серската дружина<ref>Христо Сиљанов,цит,дело,58</ref>.

===Напад на Мелник ===

[[Податотека:Sarafov_3.jpg|мини|десно|250п|<small>Борис Сарафов во Мелник</small>]]

Четвртиот одред бил под команда на [[Борис Сарафов]], а со него биле и војводите Кочо Мустракот, Кољо Ризов и Дедо Анго. Тие имале задача да дејствуваат во [[Источна Македонија]]. На [[Петровден]], Сарафов ја минал границата во униформа и се приклучил кон дупничката чета.

Во [[Пирин]] им се придружил дедо Анго со 25 души, а одредот вкупно броел 65 четници. Сарафов одвај успеал да ги одврати војводите да не пљачкаат и ги убедувал:

{{Цитатник|''пет пушки да фрлиме, ама во градот да ги фрлиме''<ref>Спомени на Борис Сарафов,38.</ref>}}

Одредот најпрво се упатила кон [[Неврокоп]], а потоа се вратила повторно пред [[Мелник]]. На [[12 јули]] влегле во градот ја зазеле околиската управа ја запалиле поштата и ги ослободиле затворениците од градскиот затвор. Биле запалени 37 куќи и биле повикани градските првенци да им се каже дека целта е ''ослободување на Македонија''.

На пладне четата си заминала од градот, а Кочо Мустракот со 20 души се оделил да пљачка.

На [[16 јули]] Сарафов и одредот кај село [[Влахи]] биле престигнати од аскерот, но успеале да се повлечат без загуби. На [[22 јули]] веќе се нашле во [[Бугарија]].

Сарафов со својата одред успеал да го покрие неуспехот на останатите одреди и затоа отука целата акција на [[Македонски комитет|Македонскиот комитет]] е наречена ''Мелничко востание''<ref>''Спомени на Борис Сарафов, 38-40.''</ref>.

== Последици ==
[[Податотека:Учесници во Мелничкото востание.jpg|мини|десно|300п]]
На војнички план акцијата на [[Македонски комитет|Македонскиот комитет]] била неуспешна, покрај големиот број на загинати четници 63 биле заробени. 30 души од нив се нашле во затворот во [[Скопје]] меѓу нив бил и Никола Геројот.

Од протоколот на апелационит суд во [[Скопје]] се дознава дека сите тие биле доброволци и дек биле испратени од бугарската влада за да кренат востание во [[Македонија]]. Некој од четниците на судењето истакнале дека:

{{Цитатник|''сакаат да имаат оделна држава со независна управа''<ref>П.Шишков.Четничкото движење...,Ил.Илинден,г.XI 3 (203),13-14,Софија,1939</ref>}}

Тие биле обвинети според член 54 во врска со членот 56 од кривичниот османлиски закон. Биле осудени на доживотен затвор со заточеништво најголемиот дел од нив се нашле на островот [[Родос]], додека четниците од одредот Пирин Планина се нашле во [[Подрум Кале]]. Во [[1897]] година биле помилувани и се вратиле во [[Бугарија]].

== Причини за неуспех ==

Сета акција не била добро подготвена и не добила поддршка од населението. Кметот на с. [[Лешко]], Китан Ајдучки не само што не ги организирал селаните туку заминал кај кајмакамот на [[Горна Џумаја]] со повикот кој го примил од одредот Пирин Планина.

Од друга страна во текот на дејствата бугарската влада ги затворила границите за македонските чети и почнала да ги гони и проследува.

Во врска со оваа акција [[Борис Сарафов]] во интервјуто со Амфитеатров во [[1901]] година истакнува:

{{Цитатник|''Автономаната македонска идеја не скара со бугарската влада. Зар поранао со нас не беше љубезен и внимателен кнезот Фердинант? Зар...Рачо Петров кој со своето Министерствонтолку грижливо се зафати да не скроти,не беше наш соучесник во 1895 година и не ни дозволи да ја минеме македонската граница и да водиме чети? Не фалеа жошто се надеваа дека ние, со своите раце, ќе ги вадиме од огнот македоските костени и ќе им ги дадеме ним како подарок на бугарската влада. Големите луѓе сакаа да јаваат на грбот на малите. Владата мечтаеше за Санстефанските граници, кнезот Фердинанат...го примамуфа ефектот кон своите два венца да го придодаде и третиот-Македонија''<ref>А.В.Амфитеатров,Земја на раздорот,(избор,превод и редакција Цветан Станоевски),Скопје,1990,137</ref>}}

== Повик ==

[[Податотека:1895 Appeal SMC.JPG|мини|десно|150п|<small>Повик во Весникот ''Право''</small>]]

Во екот на Мелничкото востание, на [[8 јули]] [[1895]] година весникот [[Право (весник)|Право]] објавил повик кон офицерите од Бугарската армиja, треба да се истакне дека околу 430 (33%) од 1 289 офицери во бугарската армија биле од [[Македонија]]<ref>''Данкан Пери, Политика на теророт: Македонското револуционерно движење 1893 - 1903, Скопје, 2001, превод од англиски: Ферид Мухиќ и Здравко Ќорвезировски.''</ref>, во повикот се вели:  
 
{{Цитатник|''Ждрепката е фрлена, борбата е започната! Македонија го издигна знамето на револуцијата! Нашите браќа воодушевени од големата идеја за слободата, гладни, голи и боси, без оружје одат да умираат. Нашите обесчестени мајки и убиени татковци викаат на помош, крвта на убиените браќа не вика на одмазда... Денес од врв Пирин Планина, кога ги извикуваме зедно со цела Македонија светите зборови. Слобода или Смрт! ја испраќаме кон вас последната молба, Другари дојдете да умираме''<ref>Право,I/34,8.07.1895.</ref>}}
 
Повикот бил потпишан од официрите Начев, Луков, Мутафов, Венедиков, Гаруфалов и Сарафов и од тука произлегува една контрадикторност, имено кога повикот бил објавен, Струмичката дружина и Пирин Планина биле распаднати, а Начев и Мутафов мртви. Тука се поставува прашањето:

{{Цитатник|''За кого биле наменети овие невистини?''<ref>Ванчо Ѓорѓиев,Слобода или Смрт.....(202),Скопје,2003</ref>}}

==Историски погледи==

Спорд бугарската историјографија: Aкција на Македонскиот Комитет е успех на бугарската надворешна политика. Бугарската влада покажала дека македонското револуционерно движење е под контрола на Софија и може да се користи за континуиран притисок врз Високата Порта, за доделувања на берати за егзархиските владици, и за спроведување на административни реформи во Македонија <ref>Елдъров, Светлозар. „Върховният македоно-одрински комитет и Македоно-одринската организация в България (1895 - 1903)“, Иврай, София, 2003, стр. 27 - 29</ref>. Меѓутоа македонските историчари истакнуваат дека: ''Кнезот и владата биле измамници, а Македонците измамени, Фердинанат и владата си подиграле со патриотските чувства на Македонците''<ref>Ванчо Ѓорѓиев,Слобода или Смрт,Македонското револуционерно националноослободително движење во Солунскиот вилает 1893-1903 година,201,Институт за историја -Филозофски факултет,Скопје,2003</ref>. Историчари ''се согласни'' дека акцијата на [[Македонски комитет|Македонскиот комитет]] била искористена за законско признавање на [[Фердинанд I|Фердинант]].

== Извори ==
{{наводи|2}}

[[Категорија:Македонски востанија]]
[[Категорија:Врховистички востанија]]
[[Категорија:Врховен македонско-одрински комитет]]
[[Категорија:Историја на македонскиот народ]]
[[Категорија:Востанија против Отоманското Царство]]
[[Категорија:Мелник]]
[[Категорија:Борис Сарафов]]