Македонски писма

Македонска фонетика и фонологија
	Гласови глас и фонема; ; едначење по звучност; ; удвојување; ; поделба на гласовите; ; гласовни промени; ; акцент; ; акцентски целости; ; Писмо правопис и правоговор; Азбука развој; македонски писма; глаголица; старословенско писмо; илинденска азбука; македонска преродбеничка азбука; македонска абецедарска азбука; ; транслитерација транскрипција на странски јазици; ; Скратеници; Поврзано Македонска граматика Македонски јазик
	Кутијава: преглед; разговор; уреди;

Македонски писма — збирен назив за сите досегашни азбуки и системи на пишување што ги користел македонскиот јазик низ вековите па сѐ до денес. Хронолошки и квантитативно, македонскиот јазик користел осум различни азбуки, во зависност од временскиот период и развојот на самиот јазик.

Глаголица (Ранохристијанска македонска азбука)[уреди | уреди извор]

Зографско четвороевангелие, Зографски манастир

Глаголицата била азбука што во Македонија се користела од VII до XII век. Глаголицата е најстарата позната словенска азбука. Била создадена од Св. Кирил (827-869) и Св. Методиј (826-885) во 855 или околу 862–863 за преведување на Библијата и други книги на словенските јазици. Името доаѓа од старословенскиот збор глаголъ, што значи збор (исто така и потекло на буквата „Г“). Глаголицата има 41 буква, но нивниот број малку варира во подоцнежните верзии. Дваесет и четири од тие 41 букви водат потекло од графеми во средновековното курзивно грчко писмо (мали букви), но во глаголицата тие имаат орнаментален изглед. Се претпоставува дека буквите ша, шта и ци доаѓаат од хебрејското писмо (буквите шин и цади) — фонемите кои овие букви ги означуваат не постоеле во грчкиот, но постојат во хебрејскиот и се чести во сите словенски јазици. Другите букви се со непознато потелко. За некои од нив се претпоставува дека се засноваат на хебрејски и самаритските писма, кои Кирил ги научил за време на неговата посета на Хазари во Херсон. На територијата на Македонија престанала да се користи во XII век кога е сменета со кирилицата.

Азбука[уреди | уреди извор]

Изглед	Уникоден знак	Старословенско име	Црковнословенско име	Звучност на македонски	Претпоставено потекло	Потомци во словенските јазици
	Ⰰ	Азъ	Аз	а	Знак крст или хебрејската буква Алеф א	(А а)
	Ⰱ	Боукъі	Буки	б	Непознато; Самаритската буква /м/ го има исиот знак, но превртен	(Б б)
	Ⰲ	Вѣдъі	Веди	в	Веројатно од латинското V	(В в)
	Ⰳ	Глаголи	Глаголи (Глагол)	г	(Γ γ) грчка гама	(Г г)
	Ⰴ	Добро	Добро	д	(Δ δ) грчка делта	(Д д)
	Ⰵ	Естъ	Јест	је	Веројатно од самаритското /хе/ или грчкиот број сампи (900)	Руско (Е е), (Є є);
	Ⰶ	Живѣте	Живете	ж		(Ж ж)
	Ⰷ	Ѕѣло	Ѕело	ѕ		(Ѕ ѕ)
	Ⰸ	Земліа	Земља	з	(Θ θ) варијанта од грчка тета	(З з)
,	Ⰺ, Ⰹ	Иже	Иже	и, ј	(Ι ι) грчка јота со диресеза	(И и)
	Ⰻ	И	I	и, ј	Непознато, веројатно комбинација од христијанските симболи круг и триаголник	(І і)
	Ⰼ	Г'ервь	Ѓерв	ѓ	Непознато	(Ѓ ѓ) (Ћ ћ), (Ђ ђ)
	Ⰽ	Како	Како	к	Од хебрејската Коф ק	(К к)
	Ⰾ	Людьѥ	Људи	л	(Λ λ) грчка ламбда	(Л л)
	Ⰿ	Мъіслите	Мислете	м	(Μ μ) грчко му	(М м)
	Ⱀ	Нашь	Наш	н	Непознато	(Н н)
	Ⱁ	Онъ	Он	о	Непознато	(О о)
	Ⱂ	Покои	Покој	п	(Π π) грчко пи	(П п)
	Ⱃ	Рьци	Р'ци	р	(Ρ ρ) грчко ро	(Р р)
	Ⱄ	Слово	Слово	с	Непознато, веројатно комбинација од христијанските симболи круг и триаголник	(С с)
	Ⱅ	Тврьдо	Твердо	т	(Τ τ) грчко тау	(Т т)
	Ⱆ	Оукъ	Ук	у	Лигатура на он и ижица	(У у)
	Ⱇ	Фръть	Ферт	ф	(Φ φ) грчко фи	(Ф ф)
	Ⱈ	Хѣръ	Хер	х	Непознато	(Х х)
	Ⱉ	Отъ	От	от	Лигатура на он и превртено он	От (се користи само за транскрипција од грчки)
	Ⱋ	Шта	Шта	Шт	Лигатура на ша врз тврдо	(Щ щ)
	Ⱌ	Ци	Ци	ц	(צ ץ) хебрејско цаде צ	(Ц ц)
	Ⱍ	Чрьвь	Черв	ч		(Ч ч)
	Ⱎ	Ша	Ша	ш	(ש) хебрејски шин ש	(Ш ш)
	Ⱏ	Ѥръ	Јер	' (како во 'рж)		(Ъ ъ) тврд знак, македонскиот знак ' пред зборови кои почнуваат со буквата Р
	ⰟⰊ	Ѥръі	Јери	' + и		(Ы ы) јери
	Ⱐ	Ѥрь	Јерј			(Ь ь) мек знак
	Ⱑ	ІАть	Јат	ја	Можеби од епиграфската грчка алфа Α	(Ѣ ѣ) јат (отфрлена од рускиот во 1917 и од бугарскиот во 1945)
	Ⱖ	Је	Јо	је		(Ѥ ѥ) Е јотирано (вон употреба)
	Ⱓ	Ју	Ју	ју		(Ю ю)
	Ⱔ	Ѧсъ (Юсъ малъіи)	[мало Јус]	/ɛ̃/		(Ѧ ѧ) Јус мало (вон употреба)
	Ⱗ	Ѩсъ	[Мало јотирано Јус]	/jɛ̃/	лигатура на Јест и назалност	(Ѩ ѩ) Мало јотирано јус (вон употреба)
	Ⱘ	Ѫсъ (Юсъ большии)	[Големо Јус]	/ɔ̃/	Лигатура на он и назалност	(Ѫ ѫ) Јус големо (вон употреба)
	Ⱙ	Ѭсъ	[Големо јотирано Јус]	/jɔ̃/		(Ѭ ѭ) Големо јотирано Јус (вон употреба)
	Ⱚ	Θита	Фита	/θ/	(Θ θ) грчка тета	(Ѳ ѳ) Фита (само за транскрипција од грчки)
	Ⱛ	Ижица	Ижица	/ʏ/, и	Лигатура од Иже и Јер	(Ѵ ѵ) Ижица (отфрлена од рускиот во 1917)

Црковномакедонска азбука[уреди | уреди извор]

Кирилицата е азбука што е наследник на глаголицата. Создадена е од Свети Климент Охридски и од Свети Наум Охридски и е крстена по нивниот учител Свети Кирил. Азбуката е воведена на просторите на Македонија во XII век како замена за старата покомплицирана глаголица. Кирилицата била создадена со цел да се упрости пишувањето на старословенската литература и црковните дела. Азбуката е видно упростена во споредба со глаголицата. Низ вековите старата кирилица претрпела поголем број промени, измени, додавања и одземања на букви следејќи го фонетскиот и фонолошкиот развој на македонскиот јазик. Денес македонската азбука е заснована врз азбуката користена од Крсте Петков Мисирков а додека тој се засновал вр старата кирилица со одредени модифицирања на буквите сè со цел задоволување на фонетскиот систем на македонскиот јазик.

Азбука[уреди | уреди извор]

Уникод	Име (Кирилица)	Име (транслитерирано)	Име (МФА)	Транслитерација во македонски	МФА
А а	АЗЪ	azǔ	[aʒʌ]	а	[a]
Б б	БѸКИ	buky	[buki]	б	[b]
В в	ВѢДИ	vědě	[vɛdi]	в	[v]
Г г	ГЛАГОЛИ	glagoli	[glagoli]	г	[g]
Д д	ДОБРО	dobro	[dobro]	д	[d]
Є є	ѤСТЬ	estǐ	[iɛstɪ]	е	[ɛ]
Ж ж	ЖИВѢТЄ	živěte	[ʒivɛtɛ], [ʒivjɛtɛ]	ж	[ʒ]
Ѕ ѕ	ЅѢЛО	dzělo	[ʣɛlo], [ʣjɛlo]	ѕ	[dz], [z]
З з	ЗЄМЛIА	zeml’ja	[zemlja]	з	[z]
И и	ИЖЄ	iže	[iʒɛ]	и	[i]
І і / Ї ї	И	i	[i]	и	[i]
К к	КАКО	kako	[kako]	к	[k]
Л л	ЛЮДИѤ	ljudije	[ljudijɛ]	л	[l]
М м	МЫСЛИТЄ	mūslite	[muslitɛ]	м	[m]
Н н	НАШЬ	našǐ	[naʃɪ]	н	[n]
О о	ОНЪ	onǔ	[onʌ]	о	[o]
П п	ПОКОИ	pokoi	[pokoj]	п	[p]
Р р	РЬЦИ	rǐci	[rɪʦi]	р	[r]
С с	СЛОВО	slovo	[slovo]	с	[s]
Т т	ТВРЬДО	tvrǐdo	[tvrɪdo], [tfrɪdo]	т	[t]
Ѹ ѹ	ѸКЪ	ukǔ	[ukʌ]	у	[u]
Ф ф	ФРЬТЪ	frǐtǔ	[frɪtʌ]	ф	[f]
Х х	ХѢРЪ	xěrǔ	[xɛrʌ]? [xjɛrʌ]?	х	[x]
Ѡ ѡ	ОТЪ	otǔ	[otʌ]	о	[oː]
Ц ц	ЦИ	ci	[ʦi]	ц	[ʦ]
Ч ч	ЧРЬВЬ	červ	[ʧrɪvɪ]	ч	[ʧ]
Ш ш	ША	ša	[ʃa]	ш	[ʃ]
Щ щ	ШТА	šta	[ʃta]	шт, шч	[ʃt], [ʃʧ]
Ъ ъ	ѤРЪ	jerǔ	[jɛrʌ]	'	[ʌ]
Ы ы	ѤРЫ	jerū	[jɛry]	' + и	[y]
Ь ь	ѤРЬ	jerǐ	[jɛrɪ]	ии	[ɪ]
Ѣ ѣ	ЯТЬ	jatǐ	[jatɪ]	је	[jɛ]
Ю ю	Ю	ju	[ju]	ју	[iu]
Я я	(И)Я	ja	[ja]	ја	[ja]
Ѧ ѧ	ѦСЪ	ęsǔ	[ɛ̃s]	е назално	[ɛ̃]
Ѩ ѩ	ѨСЪ	jęsǔ	[jɛ̃s]	ј + е назално	[jɛ̃]
Ѫ ѫ	ѪСЪ	ǫsǔ	[ɔ̃s]	о назално	[ɔ̃]
Ѭ ѭ	ѬСЪ	jǫsǔ	[jɔ̃s]	ј + о назално	[jɔ̃]
Ѯ ѯ	КСИ	ksi	[k͡si]	кс	[k͡s]
Ѱ ѱ	ПСИ	psi	[p͡si]	пс	[p͡s]
Ѳ ѳ	ФИТА	fita	[fita]	меѓу т и ф (англ. „th“)	[t], [θ], [f]
Ѵ ѵ	ИЖИЦА	ižica	[iʒiʦa]	и или в	[ɪ], [y]
Ѥ ѥ	(И)Ѥ	jeː	[jɛ]	ие	[iɛ]
Ћ ћ	ДѤРВ	đerv, djerv	[ʤɛrv], [djɛrv]	ќ, ћ	[ʤ], [dj]
Ѿ ѿ	ОТЪ	otǔ	[otʌ]	от	[ot]

Илинденска азбука[уреди | уреди извор]

Буква	Име (Кирилица)	Име (транслитерирано)	Име (МФА)	Транслитерација во македонски	МФА
А а	АЗЪ	azǔ	[aʒʌ]	а	[a]
Б б	БѸКИ	buky	[buki]	б	[b]
В в	ВѢДИ	vědě	[vɛdi]	в	[v]
Г г	ГЛАГОЛИ	glagoli	[glagoli]	г	[g]
Д д	ДОБРО	dobro	[dobro]	д	[d]
Є є	ѤСТЬ	estǐ	[iɛstɪ]	е	[ɛ]
Ж ж	ЖИВѢТЄ	živěte	[ʒivɛtɛ], [ʒivjɛtɛ]	ж	[ʒ]
Ѕ ѕ	ЅѢЛО	dzělo	[ʣɛlo], [ʣjɛlo]	ѕ	[dz], [z]
З з	ЗЄМЛIА	zeml’ja	[zemlja]	з	[z]
И и	ИЖЄ	iže	[iʒɛ]	и	[i]
Й	J	j	[j]	ј	[j]
К к	КАКО	kako	[kako]	к	[k]
Л л	ЛЮДИѤ	ljudije	[ljudijɛ]	л	[l]
М м	МЫСЛИТЄ	mūslite	[muslitɛ]	м	[m]
Н н	НАШЬ	našǐ	[naʃɪ]	н	[n]
О о	ОНЪ	onǔ	[onʌ]	о	[o]
П п	ПОКОИ	pokoi	[pokoj]	п	[p]
Р р	РЬЦИ	rǐci	[rɪʦi]	р	[r]
С с	СЛОВО	slovo	[slovo]	с	[s]
Т т	ТВРЬДО	tvrǐdo	[tvrɪdo], [tfrɪdo]	т	[t]
У	ѸКЪ	ukǔ	[ukʌ]	у	[u]
Ф ф	ФРЬТЪ	frǐtǔ	[frɪtʌ]	ф	[f]
Х х	ХѢРЪ	xěrǔ	[xɛrʌ]? [xjɛrʌ]?	х	[x]
Ц ц	ЦИ	ci	[ʦi]	ц	[ʦ]
Ч ч	ЧРЬВЬ	červ	[ʧrɪvɪ]	ч	[ʧ]
Ш ш	ША	ša	[ʃa]	ш	[ʃ]
Щ щ	ШТА	šta	[ʃta]	шт, шч	[ʃt], [ʃʧ]
Ъ ъ	ѤРЪ	jerǔ	[jɛrʌ]	'	[ʌ]
Ь ь	ѤРЬ	jerǐ	[jɛrɪ]	ии	[ɪ]
Ѣ ѣ	ЯТЬ	jatǐ	[jatɪ]	је	[jɛ]
Ю ю	Ю	ju	[ju]	ју	[iu]
Я я	(И)Я	ja	[ja]	ја	[ja]
Ѧ ѧ	ѦСЪ	ęsǔ	[ɛ̃s]	е назално	[ɛ̃]
Ѩ ѩ	ѨСЪ	jęsǔ	[jɛ̃s]	ј + е назално	[jɛ̃]

Македонска преродбеничка азбука[уреди | уреди извор]

Во историскиот развиток на македонскиот јазик од големо значење е и периодот на македонските преродбеници и нивните текстови што директно или индиректно влијаеле врз самиот развиток на нашиот јазик. Творештвото на преродбениците е големо а со самото тоа и се пројавила потреба за некое стандардизирање на македонскиот јазик а особено стандардизирање на македонската азбука. Најзначаен придонес во тоа дал најголемиот македонист и јазичар Крсте Петков Мисирков со неговото дело За македонцките работи а особено во дело со наслов Неколку зборои за македонцкиот литературен јазик. Во тој дел Крсте Петков Мисирков се залага за стандардизирање на македонскиот литературен јазик заснован врз централните говори и се залага за користење на македонска кирилица што во целост ќе ги задоволи потребите на македонскиот фонетски и фонолишки систем. Крсте Петков Мисирков користи македонска кирилична верзија што во целост ги задоволила потребите на македонскиот јазик. Подоцна таа иста азбука е користена во списанието Вардар, во статии напишани од Крсте Петков Мисирков, исто така е користена од Лозарите и од други македонски преродбеници. Денес македонската азбука и јазик се засноваат врз принципите зададени од Крсте Петков Мисирков. Азбуката брои 31 буква.

Азбука[уреди | уреди извор]

Големи букви
А	Б	В	Г	Д	Г’	Е	Ж	З	Дз	И	І	К	Л	Л’	М	Н	Н’	О	П	Р	С	Т	К’	У	Ф	Х	Ц	Ч	Дж	Ш
Мали букви
а	б	в	г	д	г’	е	ж	з	дз	и	і	к	л	л’	м	н	н’	о	п	р	с	т	к’	у	ф	х	ц	ч	дж	ш

Македонска абецедарска азбука[уреди | уреди извор]

Пример од првото издание на Абецедарот каде што се користи латиницата

Со Букурешкиот мировен договор, етничката територија на Македонија била поделена на три поголеми дела и тоа: Вардарски дел (што припаднал на Србија), Пирински дел (што припаднал на Бугарија) и Егејскиот дел (што припаднал на Грција). Во најтешка положба во тоа време било македонското население што потпаднало под власт на Грција и како последица на тоа врз него било вршено секаков вид на терор. Поради лошата ситуација што настанала тогаш, грчката влада била притисната од големите европски сили да им го овозможи најосновното право на македонското население на територијата на Егејска Македонија, а тоа било правото на образование. Како последица на тоа, тогашната грка влада во 1928 година го издава букварот Абецедар за потребите на образованието на Македонците од Егејска Македонија. Букварот користел латинична азбука и се засновала врз Битолско- Прилепско-Леринскиот дијалект. Азбуката била приспособена за тој дијалект и врз фонетскиот систем на истоимениот дијалект. Азбуката имала 29 букви.

Азбука[уреди | уреди извор]

Абецедарска азбука
A	B	C	Č	D	E	F	G	H	I	Î	J	K	L	M	N	O	P	R	S	Š	T	U	Ü^[1]	V	Z	Ž	DZ	DŽ
Современа азбука
А	Б	Ц	Ч	Д	Е	Ф	Г	Х	И	’	Ј	К	Л	М	Н	О	П	Р	С	Ш	Т	У	нема	В	З	Ж	Ѕ	Џ

Покрај основната азбука, во букварот се изучувале и неколку диграфи како што се:

ја /ја/, је /је/, јо /јо/, kja /ќа/, lja /ља/, nja /ња/, kjo /ќо/, ljo /љо/, njo /њо/, gja /ѓа/, gjo /ѓо/, ae /ае/, ei /еи или еј/, oi /ои или ој/. Буквата ü се користела само во диграфите kü, gü, lü, коишто одговарале на /ќу/, /ѓу/ и /љу/.

Македонска современа азбука[уреди | уреди извор]

Современиот стандарден македонски литературен јазик користи кирилична македонска азбука заснована и создадена врз македонската кирилица користена во XIX век од страна на повеќе македонски списанија, Крсте Петков Мисирков и Лозарите, но и врз фонетската кирилична азбука на Вук Караџиќ. Азбуката има 31 буква и е официјално писмо користено на територијата на Република Македонија. Македонската азбука како официјална азбука на територијата на Република Македонија е воведена со Решението на Президиумот на АСНОМ од мај 1945 година (види Кодификација на македонскиот стандарден јазик).

Македонска азбука[уреди | уреди извор]

Големи букви
А	Б	В	Г	Д	Ѓ	Е	Ж	З	Ѕ	И	Ј	К	Л	Љ	М	Н	Њ	О	П	Р	С	Т	Ќ	У	Ф	Х	Ц	Ч	Џ	Ш
Мали букви
а	б	в	г	д	ѓ	е	ж	з	ѕ	и	ј	к	л	љ	м	н	њ	о	п	р	с	т	ќ	у	ф	х	ц	ч	џ	ш

Латинична транслитерација[уреди | уреди извор]

Покрај тоа што македонската кирилична азбука е официјално писмо на територијата на Република Македонија, во помали размери се користи и изучува и македонската латиница. Таа се користи за транскрипција на латиничната транслитерација за потребите на луѓето што не знаат да читаат кирилица. Азбуката исто така како и кирличната верзија има 31 буква и е заснована врз стандардната латинична азбука но и врз латиничната азбука на Лудевит Гај.

Азбука[уреди | уреди извор]

Латиница
Аа	Bb	Vv	Gg	Dd	Ǵǵ	Ee	Žž	Zz	DZ dz	Ii	Jj	Kk	Ll	Ĺ ĺ	Mm	Nn	Ń ń	Oo	Pp	Rr	Ss	Tt	Ḱḱ	Uu	Ff	Hh	Cc	Čč	DŽ dž	Šš
Кирилица
а	б	в	г	д	ѓ	е	ж	з	ѕ	и	ј	к	л	љ	м	н	њ	о	п	р	с	т	ќ	у	ф	х	ц	ч	џ	ш

Забелешка: ова е школска латиница за транслитерација на македонскиот јазик. За останати верзии видете Транслитерација на македонското писмо. Правописот на македонскиот јазик наведува дека буквите Lj и Nj можат паралелно да се користат наместо буквите Ĺ и Ń.

Поврзано[уреди | уреди извор]

Наводи[уреди | уреди извор]

↑ германско Ü.

[1] германско Ü.

[1]