Лазарополе

**Лазарополе**
	Лазарополе
	Панорамски поглед на селото со средиштен поглед на главната селска црква „Св. Ѓорѓи“;
	Лазарополе Местоположба на Лазарополе во Македонија Лазарополе на карта
	Координати 41°32′9″N 20°41′37″E / 41.53583° СГШ; 20.69361° ИГД
Регион	Полошки
Општина	Маврово и Ростуше
Област	Мијачија
Население	29 жит.; (поп. 2021)
Пошт. бр.	1250
Повик. бр.	042
Шифра на КО	07045
Надм. вис.	1350 м
Слава	Илинден
Мреж. место	Лазарополе
	Лазарополе на општинската карта ; Атарот на Лазарополе во рамките на општината
	Лазарополе на Ризницата

Лазарополе (во месниот говор како: Лазорополе) — населено село во Општина Маврово и Ростуше, сместено во областа Мијачија.

Поголемиот дел од населението e раселено во други краишта на Македонија, но редовно ги одржува своите куќи, такашто во секој дел од годината, посебно во летните месеци е доста посетено и продолжува да живее.^[2]

Потекло на името[уреди | уреди извор]

Настанокот на името Лазарополе се поврзува со легендата која се одржува како предание селаните од Главино Село бегајќи од Турците се сокриле во пештерата Калина Дупка, каде ги издала „луда Калина“ па Турците ги загушиле со чадот од запалениот оган. Само некој Лазар се спасил од пештерата од која излегол од другата страна во полето каде основал ново село. Од неговото име Лазар кој излегол во полето и го основал новото село настанало името Лазарополе.^[3]

Етимолошкото објаснување на името на селото има свои корени во старословенскиот јазик, во кој поимот лазор означува 'голем простор, оголен и истребен од шуми' какво што е впрочем и Лазарополе, па оттаму и на месниот мијачки говор, селото се нарекува и Лазорополе.^[4]

Географија и местоположба[уреди | уреди извор]

Ова село е доста специфично, бидејќи во почетокот на XX век броела над 3.000 жители. Сместено е во областа Мијачија, во јужниот дел на територијата на Општина Маврово и Ростуше, на падините на планината Бистра, чиј атар се допира со подрачјето на Општина Кичево.^[2] Селото е планинско, сместено доста високо на 1.300 метри надморска височина.^[2]

Селото се наоѓа на високо поле (над 1.300 метри), низ кое поминува Лазарополска Река, кога оттаму се пробива кон долината на Мала Река. Поради стрмниот дел од долината на Мала Река селото е целосно невидливо. Самата местоположба е многу поволна, а на краевите на полето се наоѓаат пештери. Селото се соочувало со недостиг на вода во текот на летниот период, поради слабиот капацитет на чешмите.^[3]

Месностите во атарот ги носат следниве имиња: Горни Ограѓе, Добрава, Соколица Мачкино, Главино Село, Палав Извор, Вртови, Великин Извор, Вртешка, Присој, Јодров Дол, Ком, Тубура, Лопушник, Коритник, Оштрилец, Бабин Трт, Утов Дол, Стража, Папраѓе, Браненица, Квачков Дол, Дрениче, Дукло, Бохче Дол, Ограѓе, Речишче и Цуцул.^[3]

Селото има збиен тип и поседува улица, кои водат кон сретселото, каде некогаш се наоѓала самата општина, хан, дуќани, училиштето и црквата. Поделено е на повеќе маала.^[3]

Селото е оддалечено 23,5 километри источно од градот Дебар, кој е најблизок град во околината, со кој селото е поврзано со асфалтен пат.

Лазарополе е второ по големина село во Mалореканскиот крај, чии села вообичаено се сметаат како типично мијачки населби. Селото е сместено на карстно-варовничко поле по име Коритник. Околни планини се Јама и Лопушник на простор опкружен со бујни дабови и букови шуми, питоми планински пасишта.^[3] Поради овие поволни услови, во овој крај се развило и афирмирало сточарството,^[2] поточно овчарството познато по своите висококвалитетни производи, особено сирење и кашкавал.

Со својата местоположба Лазарополе за свои непосредни соседи ги има селата: Росоки, Сушица, Галичник, Селце, Тресонче, Гари, Осој, Могорче, Ехлоец и Душегубица.

Панорамски поглед на Лазарополе, погледнато од поставениот крст над селото

Клима[уреди | уреди извор]

Лазарополе има планинско-континентална клима (според Кепен: Dfb), со повремени средоземни влијанија. Таа се одликува со свежи пријатни лета и со благи не многу сурови зими. Засолнетатa локација е примамлива за сите годишни времиња. Во летните месеци температурата достигнува до 30 степени над нулата, а преку зима варира, ведрите ноќи можат да бидат многу студени, а преку ден покрај голема бела снежна покривка да се ужива на пријатниот сончев припек.

Годишната просечна температура во Лазарополе изнесува 7,2 °C. Како најтопол месец се смета август со просечна температура од 16,1 °C. Во јануари температурите се најниски и просечната температура во тој месец изнесува -1,8 °C. Просечните годишни врнежи изнесуваат 1029 мм. Најмалку врнежи има во месец јули, кога просечните врнежи изнесуваат само 49 мм. Најмногу врнежи има во месец ноември, кога изнесуваат 132 мм.

Клима на Лазарополе
Показател	Јан	Фев	Мар	Апр	Мај	Јун	Јул	Авг	Сеп	Окт	Ное	Дек	Годишно
Просечна максимална (°C)	2,1	3,0	6,3	10,6	15,6	19,0	22,2	22,4	18,8	13,2	7,7	3,9	12,1
Просечна температура (°C)	−1,8	−0,9	2,0	5,9	10,5	13,6	16,0	16,1	13,1	8,4	3,8	0,1	7,2
Просечна минимална (°C)	−5,7	−4,7	−2,2	1,3	5,4	8,2	9,8	9,8	7,4	3,7	0,0	−3,6	2,5
Просечно кол. врнежи (мм)	99	91	95	84	87	59	49	51	65	93	132	124	86
Извор: climate-data

Историја[уреди | уреди извор]

Лазарополе настанало од раселените жители на две позначајни и познати селски населби. Првото е Главино Село кое се наоѓало на северозапад од Лазарополе и за кое се претпоставува дека било главно село во Мијачијата. Остатоци на ѕидови и темели од куќи на ова село се сѐ уште видливи на неговата местоположба. Второто село е Лопушник кое се наоѓало на исток од денешно Лазарополе, а од него останало само неговото име на една месност во Јама.

Лазарополе првпат се споменува во историски документ во втората половина на XV век во Слепченскиот кодик (книгата на дарители) на Слепченскиот манастир. Во 1582 година името Лазарополе се среќава во пописен дефтер, каде се споменува како дервенџиско село со 60 домаќинства и 44 неженети христијани, кое припаѓа на вилаетот Река, Дебарска каза и изнесува годишен приход од 3000 акчиња. Задачата на дервенџиите била да го чуваат патот кој ги поврзувал Дебар и Кичево, од банди кои ги ограбувале караваните и патниците.^[4]

Од старите историски извори за потеклото и подалечното минато дознаваме дека тоа од своето постоење било населено со Македонци од православна вероисповед. Жителите на ова село припаѓале на познатото македонско словенско племе Мијаци. Во структурата на животот на Мијаците имало племенски совет. Во секое село имало племенски главатар. По разни поводи го повикувале народот на Собор.

Денешното село горело во пожар пред 360 години, па после тоа повторно се намножило. Другото село било во месноста Лопушник каде има рушевини од црква и Анѓина Пештера, па и од овие места дошле луѓе во Лазарополе. Селото е помладо од Тресонче и при основањето зафатило од неговиот синор (атар). Лазарополци се заколнале на тресончани дека ќе газат своја земја па ги наполниле опинците со земја од своето село и така ја одржале заклетвата при што на тој начин го прошириле синорот на сметка на Тресонче.^[3]

Македонскиот просветител Јордан Хаџи Константинов-Џинот во својата патописна статија за статистичко опишување на дебарска Река, објавена во „Цариградски весник“ на 1 ноември 1859 година, меѓу селата на Мала Река населени само со христијани го вбројува и Лазарево Поле со 230 куќи.^[5]

Во XIX век, Лазарополе било село во Реканската каза на Отоманското Царство.

Вкупно 10 жители на оваа населба се заведени како жртви во Втората светска војна.^[6]

Стопанство[уреди | уреди извор]

Селото поседува мошне голем атар, кој зафаќа простор од 45,9 км². На него преовладуваат шумите на површина 3.272 хектари, пасиштата заземаат 1.120 хектари, додека на обработливото земјиште отпаѓаат само 159 хектари.^[2]

Селото, во основа, има сточарско-шумарска функција.^[2]

Поради своите одлики на високопланинско село со многу пасишта, селаните отсекогаш се занимавале со сточарство и со правење на млечни производи и добиеното млеко од овците, кои ги чувале.^[2]

Воедно, селото заедно со Тресонче, било едно од дервенџиските села, односно неговите жители претставувале чувари на патот кој поминувал низ областа.^[4]

Исто така, како и сите мијачки села, и во Лазарополе, особено од XIX век се појавува печалбарството како начин за преживување.^[2]

Денес, селото станува омилено туристичко одредиште и е посетувано од многу домашни и странски туристи, особено во текот на летниот период. Од неодамна, во селото отворен е капацитетот „Калин Хотел“, кој располага со 16 пространи соби, како и одличен ресторан.

Население[уреди | уреди извор]

Население во минатото

Година	Нас.	±%
1948	792	—
1953	962	+21.5%
1961	720	−25.2%
1971	180	−75.0%
1981	9	−95.0%

Година	Нас.	±%
1991	2	−77.8%
1994	2	+0.0%
2002	0	−100.0%
2021	29	—

Според турските дефтери Лазарополе било христијанско село во нахијата Река, кое во 1536-39 година имало 84 семејства и 16 неженети. Во 1583 година пак имало 60 семејства и 44 неженети.^[7]

Во делото „Етнографија на вилаетите Адријанопол, Монастир и Салоника“ се вели дека 1873 г. Лазарополе било село со 300 домаќинства и 1.010 жители.^[8]

Според податоците на Васил К’нчов („Македонија. Етнографија и статистика“) од 1900 година, во Лазарополе живееле 2.640 жители, сите Македонци.^[9] Според егзархискиот секретар Димитар Мишев („La Macédoine et sa Population Chrétienne“), во 1905 година во Лазарополе имало 3.304 жители, под врховенството на Бугарската егзархија.^[10]

На Етнографската карта на Битолскиот Вилает од 1901 г. Лазарополе се води како чисто македонско село во Реканската каза на Дебарскиот санџак со 413 куќи.^[11]

Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на Кралството Југославија од 1931 година, селото имало 1.350 Македонци.^[12]

Селото броело 720 жители во 1961 година, додека во 1994 година имало само двајца жители.^[2]

Според пописот од 2002 година, во селото Лазарополе немало жители.^[13]

Според последниот попис од 2021 година, во селото живееле 29 жители, од кои 28 Македонци и 1 Србин.

Во табелата во продолжение е направен преглед на населението во сите пописни години:

Година	1900	1905	1948	1953	1961	1971	1981	1991	1994	2002	2021
Население	2.640	3.304	792	962	720	180	9	2	2	0	29

Извор за 1900 г.: Македонија. Етнографија и статистика.^[14]; за 1905 г.: La Macédoine et sa Population Chrétienne.^[15]; за 1948-2002 г.: Државен завод за статистика на РМ.^[16]; за 2021 г.: Државен завод за статистика на РМ.^[17]

Родови[уреди | уреди извор]

Во Лазарополе отсекогаш живееле исклучиво православни Македонци од племето или етнографската подгрупа Мијаци. Според записите на Томо Смилјаниќ - Брадина на почетокот на XX век во Лазарополе живееле следните мијачки македонски православни родови распоредени во маала:^[3]

Маало Краста: Јосифовци (7 к.), Ѓорговци (20 к.) и Лузевци (4 к.) кои слават Свети Никола; Кокалевци (20 к.) кои слават Свети Димитрија и чиј предок Кока дошол пред 290 години од местото Лукане во областа Мат во Албанија и Степановци (10 к.), кои слават Св. Богородица Пречиста и дошле од кичевското село Ехлоец.
Маало Чуповци: Чуповци (25 к.), кои слават Атанасовден и имале свои иселеници во селото Папрадиште во Азот, каде е роден Димитрија Чуповски; Ѓорговци (10 к.), слават Св. Никола и Атанасовден; Пашовци (4 к.) и Зврлевци (10 к.), кои славеле Св. Никола и В’лчевци (5 к.) и Чуревци (5 к.), кои слават Св. Богородица Пречиста.
Горно Маало: Пунтевци (15 к.), Батовци (4 к.) и Каповци (2 к.), слават Св. Богородица Пречиста; Создановци (30 к.), слават Атанасовден; Дракуловци (15 к.), дошле од Росоки и имаат влашко потекло, а слават Св. Никола; Џепчевци (15 к.), Ололовци (15 к.), Сулкинци (1 к.), Поповци (3 к.), Патеровци (6 к.), Лучановци (Алкушовци) (12 к.) и Зеркинци (1 к.), сите слават Св. Никола и Смусинци (2 к.), дошле од селото Рапеш во Мариово исто слават Св. Никола.
Маало Жунгуловци: тоа било основано од стариот дедо Жунгула (Џунгула) кој дошол од Елбасан пред 290 години и во него живееле семејствата Аџиевци (10 к.), Гударовци (4 к.), Куновци (4 к.) и Грдановци (4 к.) слават Св. Никола и Бобаќаровци (5 к.), кои слават Св. Богородица Пречиста.
Долно Маало: Ѓурѓевци (20 к.), Шаиновци (5 к.) и Палчевци (10 к.), слават Св. Никола; Кардалевци (2 к.), слават Св. Никола и дошле од околината на Солун од племето „Кардалиња“ (мелези), кои во набројувањето на македонските соеви ги споменува Ѓорѓија Пулевски; Филевци (5 к.) и Перинци (6 к.), именувани по жената Пера, слават Св. Никола; Зулфовци (1 к.), слава Пречиста, дошле од Галичник; Мажовци (1 к.), од кои потекнува Исаија Мажовски, слават Св. Никола и дошле од родот Цунгуловци и Голибеговци (3 к.), дошле од селото Ехлоец пред 290 години.

Најстари родови во Лазарополе биле Дамковци, Чуповци и Ѓешковци во Горно Маало каде најпрвин постоело село со 40 куќи, а останатите како Томпалевци дошле од Долно Мелничани, Саринци од Селце и од околните села.^[3]

Општествени установи[уреди | уреди извор]

Поранешно основно училиште
Пошта (затворена)
Амбуланта (затворена)
Метеоролошка станица

Самоуправа и политика[уреди | уреди извор]

Селото се наоѓа во рамките на новосоздадената Општина Маврово и Ростуше, која настанала со територијалната поделба на Македонија во 2004 година. Претходно селото припаѓало на поранешната Општина Ростуша, која со измените во Законот за територијална поделба на Македонија била припоена со Општина Маврови Анови, со што двете општини ја создале новата Општина Маврово и Ростуше, во која денес се наоѓа селото.

Во периодот од 1965 до 1996 година, селото се наоѓало во рамките на големата општина Гостивар, додека во периодот по војната од 1957 до 1965 година се наоѓала во некогашната општина Маврово. Во рамките на општина Ростуша се наоѓало во периодот 1955-1957.

Во периодот 1952-1955, селото било седиште на истоимената општина, во која покрај Лазарополе се наоѓале и Гари, Росоки, Селце и Тресонче. Самата Општина Лазарополе била дел од Дебарската околија. Општината Лазарополе постоела и во периодот 1950-1952 година.

Избирачко место[уреди | уреди извор]

Во селото постои избирачкото место бр. 0463 според Државната изборна комисија, сместено во просториите на земјоделската задруга „Кочо Рацин“. Во избирачкото место се опфатени и селата Росоки, Селце и Тресонче.^[18]

На претседателските избори во 2019 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 5 гласачи.^[19]

Културни и природни знаменитости[уреди | уреди извор]

Археолошки наоѓалишта^[20]

Јаворска Вода — населба и средновековна некропола
Главино Село — средновековна населба и некропола
Јама — средновековно утврдување
Каптажа — средновековна некропола
Оралиште — средновековна некропола

Цркви^[21]

Црква „Св. Великомаченик Георгиј“ — главна селска црква од XIX век, со придодаден трем од почетокот на XX век
Црква „Св. Петка“ — мала црквичка, изградена од Јосиф Аврамов Куноски на 26 јули 1908 година
Црква „Св. Атанасиј Велики“ — параклис од крајот на XX век
Црква „Св. Ѓорѓија“ — параклис од крајот на XX век во месноста Ѓурепи
Црква „Св. Спас“ — параклис од крајот на XX век

Реки

Лазарополска Река — во близина на селото

Пештери

Калина Дупка — значајна пештера на планината Бистра

Редовни настани[уреди | уреди извор]

Илинден — главна селска слава во селото
Лазарофест — фестивал во селото најчесто во склоп на целокупната прослава посветена на Илинден; биле одржани три изданија пред да се откаже неговото спроведување поради недостиг на финансиски средства
Лазарополе цути — фестивал на нарцисите

Личности[уреди | уреди извор]

Родени во Лазарополе

Арсениј (1770 или 1775-1839) — игумен на Бигорскиот манастир
Ѓурчин Кокалески (1775-1863) — преродбеник, кнез, претприемач и писател
Анатолиj (1838—1844) — архимандрит во Зографскиот манастир, пратеник на руската црква во Атина
Иларион — игумен на Киприjановскиот и Зографскиот манастир во ХІХ век
Партенија Зографски (1818—1876) — македонски учебникар, митрополит и културен деец
Васил Апостолов Икономов (1848-1934) — македонски учител, фолклорист, етнограф, печатар, преведувач, калиграф и црковен певец
Исаија Мажовски (1853—1926) — македонски национален деец
Никола Аврамов (1856—1911) — зограф
Нестор Поповски (1916—1996) — протојереј-ставрофор, член на Првиот црковно-народен собор во Скопје
Страте Ивановски (1921-1945) — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ
Рафе Андоновски (1923-1945) — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ
Лазо Стаматовски (1926-1944) — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ
Анатоли Дамјановски (1928-1996) — педагог, универзитетски професор и министер за образование и наука
Симон Дракул (1930-1999) — раскажувач, романописец, драмски автор, сценарист, историчар, преведувач
Анте Поповски (1931-2003) — поет, есеист, препејувач, публицист, академик
Петар Поповски (р. 1931) — новинар и истражувач
Мате Грујовски (1932-2013) — музичар, водач на оркестар, композитор на новосоздадени фолклорни песни и аранжер на македонски народни песни
Тихомир Кузмановски (1933-2000) — невропсихијатар, универзитетски професор
Тихомир Јовановски (1933-2011) — економист, универзитетски професор и научник
Александар Христовски (1933-2000) — поет и преведувач
Блаже Смилевски (р. 1935) — лекар-специјалист, новинар и публицист
Миле Михајлов (р. 1936) — научен советник и редовен професор во Институтот за национална историја
Томе Андоновски (р. 1940) — географ
Филип Симоновски (1941-1990) — новинар, уредник и публицист
Бошко Перински (1950-2008) — писател и афористичар