Жан Андре Делик

Од Википедија — слободната енциклопедија
Жан Андре Делик
Роден(а)8 февруари 1727(1727-02-08)
Женева, Женевска Република
Починал(а)7 ноември 1817(1817-11-07) (возр. 90)
Виндздор, Беркшир, Англија
НационалностЖеневец, тогаш Швајцарец по 1815
ПолињаГеологија, метерологија

Жан-Андре Делик или Де Лик[1] (8 февруари 1727 — 7 ноември 1817) — швајцарски геолог, природонаучен филозоф и метеоролог. Тој има осмислено и мерни инструменти.

Животопис[уреди | уреди извор]

Жан-Андре Делик е роден во Женева. Неговото семејство дошло од Женевската Република од Лука, Италија, во 15 век.[2] Неговата мајка била Франсоиз Уот. Неговиот татко, Жак-Франсоа Делик, пишувал за побивање на Бернард Мандевил и другите рационалистички писатели, но тој бил и одлучен поддржувач на Жан Жак Русо.[3]

Како студент на Жорж-Луј Ле Саж, Жан-Андре Делик добил основно образование по математика и природонаучна филозофија. Тој се занимавал рано со бизнис, што зафаќал голем дел од неговите први возрасни години, со исклучок на научната истрага на Алпите. Со помош на неговиот брат Гиљам-Антоан, тој изградил прекрасна минералошка и фосилска збирка.[4][5]

Делик учествувал и во политика. Во 1768 година, испратен во амбасада до војводата од Шоасел во Париз, тој успеал да стекне пријателство на војводата. Во 1770 година станал член на Советот на двестотината во Женева.

Три години подоцна, деловните пресврти го принудиле да го напушти родниот град; се вратил, кратко, само еднаш. Промената го ослободила за работи што се различни од научните; со малку жалење се преселил во Велика Британија во 1773 година, каде што бил назначен за читател на кралицата Шарлот, позиција што ја извршувал четириесет и четири години и која му овозможувала слободно време и приход.

И покрај неговите должности на суд, тој добил дозвола да направи неколку турнеи низ Швајцарија, Франција, Холандија и Германија. На почетокот на неговата германска турнеја (1798–1804), тој бил одликуван со почесно професорство по филозофија и геологија на Гетингенскиот универзитет, што помогнало да се покријат дипломатските мисии за кралот Џорџ III. Враќајќи се во Британија, тој презел геолошка турнеја низ земјата (1804–1807).[6]

Во 1773 година Делик бил член на Кралското друштво; тој бил дописник на Француската академија на науките и член на неколку други научни друштва. Починал во Виндзор, Беркшир, Англија, во 1817 година, по скоро 70 години истражување. Еден кратер на Месечината, го добил неговото име.

Научни прилози[уреди | уреди извор]

Набљудувања и теорија[уреди | уреди извор]

Главните интереси на Делик биле геологијата и метеорологијата; Жорж Кивје го споменува како авторитет на првоспомената тема.[7] Неговото поголемо геолошко дело, „Lettres physiques et morales sur les montagnes et sur l'histoire de la terre et de l'homme“ (6 том., 1778-1780), било посветено на кралицата Шарлот. Тој објавил томови за геолошки патувања: во северна Европа (1810), во Англија (1811) и во Франција, Швајцарија и Германија (1813).

Делик забележал исчезнување на топлината во одмрзнувањето на мразот во исто време кога Џозеф Блек го направил темел на неговата хипотеза за латентна топлина. Тој констатирал дека водата е најгуста на околу 5 °C (и не на температура на замрзнување).[8] Тој бил основач на теоријата, подоцна повторно активирана од Џон Далтон, дека количината на водена пареа содржана во кој било простор е независна од присуството или густината на воздухот или од која било друга еластична течност.

Неговата книга „Lettres sur l'histoire physique de la terre“ (Париз, 1798), адресирана до Јохан Фридрих Блуменбах, развива теорија за Земјата поделена на шест периоди моделирана според шесте дена на создавањето. Содржи есеј за постоењето на Општ принцип на моралот и дава интересен приказ за разговорите со Волтер и Русо. Делик бил жесток обожавател на Френсис Бејкон, на чии дела објавил два дела: „Bacon tel qu'il est“ (Берлин, 1800), покажувајќи на лоша намера на Преведувач на француски, од кој се исфрлени многу пасуси поволни за откриената религија и „Précis de la philosophie de Bacon“ (двотомен, Париз, 1802), давајќи интересен поглед на напредокот на природната наука. „Lettres sur le christianisme“ (Берлин и Хановер, 1803) била контроверзна кореспонденција со Вилхелм Абрахам Телер од Берлин во врска со мојсејовата космогонија. Неговиот „Traité élémentaire de géologie“ (Париз, 1809 година, преведен на англиски јазик од Анри де ла Фит истата година) бил главно наменет како побивање на Хатон и Џон Плејфер. Тие покажале дека геологијата се водела од работата на внатрешната топлина и ерозија, но нивниот систем барал многу повеќе време отколку што дозволувал нептунизмот на Деликовата мојсејска разновидност.

Многу други трудови се наоѓаат во „Journal de Physique“, во „Philosophical Transactions“ и во „Philosophical Magazine“.

Инструменти[уреди | уреди извор]

Влагомер од китова коска на Делик, изложен во Историскиот музеј на науки во Женева.

Делик посветил голем дел од својата активност на усовршување или измислување на мерни инструменти.[9]

Тој смислил преносен барометар за употреба во геолошки експедиции. Неговите „Recherches sur les modifications de l'atmosphère“ (двотомен, Женева, 1772 година; 2-ро изд., четворотомен, Париз, 1784 година) содржат експерименти за влага, испарување и индикации за влагомери и топлометри. Тој го применил барометарот за одредување на висините. „Филозофските Трансакции“ го објавиле неговиот извештај за нов влагомер, кој наликувал на жив топломер, со сонда од слонова коска, која се ширела од влага, и предизвикувала спуштање на живата.[10] Подоцна смислил влагомер од китови, што предизвика горчлива полемика со Орас-Бенедикт де Сосур, самиот пронаоѓач на внакнестиот влагомер.[11] Тој ги дал првите точни правила за мерење на височини со помош на барометар.[12] Делик се залагал за употреба на жива, наместо алкохол, во топломерите.

Во 1809 година тој испратил долг документ до Кралското друштво за одвојување на хемикалијата од електричниот ефект на сувиот куп, облик на волтен куп,[13] со опис на електричната колона и воздушниот електроскоп, во кој тој напредувал со спротивставени мислења кои се спротивни на најновите откритија во тој ден; тие се сметале за несоодветни да се во Transactions. Сувата колона опишана од Делик била конструирана од разни научници и неговото подобрување на сувиот куп се смета за негово најважно дело, иако тој всушност не бил нејзин пронаоѓач. Тој бил ценет ментор на младиот Франсис Роналдс, кој објавил неколку трудови за суви купишта во 1814-15 година.[14][15]

Библиски податоци и набљудувачки податоци[уреди | уреди извор]

Последните децении од животот на Делик биле окупирани со теолошки размислувања.[16] Во неговата контроверзија со Хатон, „додека никогаш не расправал дека Хатон бил атеист, Делик го обвинил него за неуспех да му се доволно спротивстави на атеизмот“.[17]

Тој се погрижил за усогласување на набљудувачките податоци и Светото писмо што се сметаат за опис на историјата на светот. Во неговите „Lettres physiques et morales“ тој ги објаснил шесте дена од создавањето како епохи што претходеле на моменталната состојба на Земјината топка, а поплавата била за полнењето празнини во внатрешноста на земјата.

Темата била дискутирана во должина од Мартина Келбл-Еберт во областа на „Геологија и религија“.[18]

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ Always generally spelled "Deluc". In 1820, Michaud's article about Jean-André De Luc is under "Luc", while the article about his brother Guillaume-Antoine is under "Deluc".
  2. ↑ "Deluc" = "De Luc" = "De Lucques" (same pronunciation); "Lucques" is the French name of the city of Lucca.
  3. ↑ Jean-Jacques Rousseau, while a friend of his father's, considered the personage and his writings as boring: Histoire de la vie et des ouvrages de J.-J. Rousseau, vol. 1, p. 383. See also Miller, James. Rousseau: dreamer of democracy, Hackett Publishing, 1984, p. 51
  4. ↑ René Sigrist, "Collecting nature's medals", in John Heilbron & René Sigrist (eds), Jean-André Deluc. Historian of Earth and Man, Geneva, Slatkine, 2011, p. 105-146.
  5. ↑ The collection later came into the hands of his nephew, also named Jean-André (1763–1847) and a writer on geology as well, who enlarged it. It is now at the Natural History Museum of Geneva.
  6. ↑ Michaud
  7. ↑ No less than ten times in his Rapport historique sur les progrès des sciences naturelles...
  8. ↑ La Température où l'eau est le plus condensée, est à peu près à 4 °Ré (5 °C) page 274
  9. ↑ Especially "Remarques sur les baromètres destinés au transport". Recherches sur les modifications de l'atmosphère, vol. 1, p. 214
  10. ↑ "Account of a new hygrometer" (1773); "A second paper on hygrometry" (1791)
  11. ↑ René Sigrist, "Scientific standards in the 1780s: A controversy over hygrometers", in John Heilbron & René Sigrist (eds), Jean-André Deluc. Historian of Earth and Man, Geneva, Slatkine, 2011, p. 147-183.
  12. ↑ Deluc published a two-part article on the subject in the Phil. Trans.: "Barometrical observations on the depth of the mines in the Hartz". Part 1 (doi:10.1098/rstl.1777.0023); Part 2 (doi:10.1098/rstl.1779.0032)
  13. ↑ Nicholson's Journal, 1810
  14. ↑ Ronalds, B.F. (2016). Sir Francis Ronalds: Father of the Electric Telegraph. London: Imperial College Press. ISBN 978-1-78326-917-4.
  15. ↑ Ronalds, B.F. (јули 2016). „Francis Ronalds (1788–1873): The First Electrical Engineer?“. Proceedings of the IEEE. 104 (7): 1489–1498. doi:10.1109/JPROC.2016.2571358.
  16. ↑ Sigrist
  17. ↑ Dean, Dennis R. James Hutton and the history of geology, p. 81
  18. ↑ See for example the passage starting on page 9, "Views of J.-A. Deluc's geological ideas", of Martina Kölbl-Ebert book's Geology and religion: a history of harmony and hostility. Geological Society, 2009 ISBN 1862392692, ISBN 9781862392694
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Жан_Андре_Делик&oldid=5190382“