Батик

Од Википедија — слободната енциклопедија
Здолниште од памучна обвивка со геометриски дезен
Здолниште од памучна обвивка со геометриски дезен
Три жени прават батик во Кетелан, Централна Јава

Батик е древна традиција на рачно обоени памучни и свилени ткаенини со помош на восок. Оваа техника потекнува од островот Јава во Индонезија.[1] Процедурите за украсување на ткаенини се развиле заедно со развојот на техниките за боење, а батикот е најпознат од нив и претставува еден од најстарите методи за печатење и боење ткаенини. Техниката се состои во тоа што одредени области на ткаенината се прекриваат со восок за да се заштити од продирање на бојата, при што основната боја на ткаенината останува во покриените области, додека незаштитените делови се бојадисуваат.

Ткаенините изработени со батик техника и денес ги пробиваат сите сегменти на индонезискиот живот - од корицата за лулката на новороденчето до погребниот превез кој се користи за обвиткување на покојникот. Во 2009 г Индонезискиот батик бил вклучен во листата на УНЕСКО за нематеријално културно наследство на човештвото,[2] но истата година, програмата за обука на млади луѓе и зачувување на техниката батик во Индонезија исто така била вклучена во таа листа.[3]

Етимологија[уреди | уреди извор]

Зборот батик ( јав. доаѓа од јаванскиот јазик. Доаѓа од терминот амбатик ( јав. ), формиран од зборот амба, што значи „широк“ или „голем“ и зборот тик или нитик, што значи „точка“ или „до точка“.[4] Исто така, на јавански зборот „батикан“ ( јав. ) значи „цртање“ или „пишување“.[5]

Зборот „батик“ првпат е забележан на англиски јазик во Енциклопедија Британика во 1880 година.[6] [7]

Историја[уреди | уреди извор]

Батик е еден од најстарите методи за печатење и сликање ткаенини.[1] Археолозите не се согласуваат целосно за потеклото на оваа древна техника. Додека некои тврдат дека можел да биде увезен од Индија или Шри Ланка во текот на 6 или 7 век. век,[8] други веруваат дека индонезискиот батик е оригинална традиција, оваа традиција се одгледува и во неколку региони во Индонезија кои не биле директно под влијание на хиндуизмот.[9]

Батик мотиви на скулптури од 13 век. век
Јаванец, припадник на високата класа, во батик облека (1817)
Примена на батик во современа облека во Индонезија

Врз основа на пронајдените записи, Сунданците (втората по големина етничка група во Индонезија) знаеле за Батик уште во 12 век. Во древен сундски ракопис, напишан во 1518 година, е забележано дека Сунданците правеле батик како дел од сундската култура. Во текстот дури се забележани повеќе мотиви врз основа на кои започнува процесот на создавање батик.[10] Според некои археолози, одредени мотиви насликани со батик техника биле веќе познати во 12 век во јужните делови на Јава. Истите извори укажуваат дека овие деликатни мотиви можат да се изведат само со помош на специјална алатка за нанесување восок, тјантинг, кој бил измислен во Јава токму во овој период.[9] Во скулптурите на источна Јава од 13 век, на облеката може да се видат врежани детали од сложени цветни мотиви слични на оние што сè уште се наоѓаат во индонезискиот батик,[11] што сугерира дека сложените модели на батик ткаенина постоеле во Јава уште пред 13 век.[12] На крајот на 13 век, батик ткаенина од Јава беше извезена на островите Каримата, во Тајланд, дури и во Мосул.[13] Секое кралско семејство имало свои уникатни модели, додека населението во крајбрежните области развило мноштво мотиви под влијание на доселениците од Кина, како и на холандските, арапските и индиските трговци.

Во Европа, техниката батик за прв пат била опишана во книгата „Историја на Јава“, објавена во Лондон во 1817 година. Холандски трговец донираше на етнографскиот музеј во Ротердам примероци што ги собрал за време на патувањето во Индонезија, а денес најголемата колекција на индонезиски батик во Холандија се чува во Тропскиот музеј во Амстердам. Холандските и кинеските колонисти биле активни во развојот на батикот, особено на крајбрежниот батик, во доцната колонијална ера. Тие воведоа нови мотиви како и употреба на бакарни плочи за масовно производство на печатени принтови. На Светската изложба во Париз во 1900 г. Индонезискиот батик ја импресионираше јавноста и уметниците.[8]

Јаванскиот батик дошол во субсахарска Африка во 19 век. век донесени од холандски и англиски трговци. Локалните производители таму го адаптирале јаванскиот батик, правејќи поголеми мотиви со подебели линии и повеќе бои. Во Африка, оваа техника првично ја практикувале членовите на племето Јоруба од Нигерија и племињата Сонинка и Волоф од Сенегал. [8] Меѓутоа, кога се прави африканската верзија на батик, наместо восок се користи скроб од маниока, оризова паста или кал.[14]

Во 1920-тите Во 19 век, јаванските производители на батик кои мигрирале на Малајскиот полуостров ја донеле техниката на користење восочни и бакарни плочи во тие делови на светот.[15]

Во 1970-тите, батикот бил воведен во Австралија, каде што домородните уметници го развиле како свој занает.[16]

Техники[уреди | уреди извор]

Уметноста на правење батик е најразвиена во Јава и таму сè уште се прават некои од најдобрите и најквалитетните батик во светот. Во Јава, сите материјали потребни за оваа постапка се лесно достапни - памук, пчелин восок и растенија од кои се прават различни растителни бои.[17]

Одредени делови од ткаенината се покриени со восок за да се задржи основната боја на ткаенината, т.е. ги заштитуваше од навлегување на бојата за време на процесот на боење. Најпознатите начини на нанесување восок, кои се во употреба и денес, се со помош на тјантирање или со метални калапи на кои има врежани мотиви.

Изработка на батик користејќи тјантирање
Батик печатење со помош на метални калапи

Традиционалните бои во централниот дел на Јава, кои се актуелни и денес, се кафените и индиго. Мајсторите на Батик цртаат мотиви на ткаенината користејќи точки и линии од врел восок, што им овозможува селективно да обојат одредени делови од ткаенината, а не покриени со восок, со натопување во една боја. Доколку е потребно да се користат повеќе бои, восокот се отстранува со врела вода и постапката се повторува. [2]

Примери на облека и ткаенини шарени со батик техника се присутни во многу делови на Африка, но оваа речиси сликарска вештина е најразвиена во Нигерија. Народот Јоруба и денес прави прекрасна облека, користејќи два традиционални методи за постигнување заштита:

  • боење и формирање на шари со врзување и ватирање (adire eleso),
  • т.е со премачкување т.е со нанесување на заштитен слој (adire eleko).

Бесплатното цртање на традиционални дизајни било направено со користење на разни алатки како пенкало, тенки стапчиња, коски или шилести дрвени или метални предмети.

Тјантинг[уреди | уреди извор]

Тинтираното или восочното пенкало се состои од два дела - резервоар за восок и метална цевка за цртање мотиви. Резервоарот за восок е во форма на бакарен цилиндар или топка, со отвор за истурање на восокот во средината, кој е поврзан со рачка од бамбус или дрво. Резервоарот за тјантирање се потопува во врел восок, а потоа со тој восок на ткаенината се црта шема, така што восокот од металниот резервоар поминува низ тесна цевка. Доколку се работи за ткаенини со поголема дебелина, се применува трасирање со восок од двете страни на ткаенината, која претходно била растегната на рамката.

Печатење со помош на калапи[уреди | уреди извор]

Печатењето на калапот се врши на ткаенина поставена покрај масата, така што украсот постојано се повторува. Бакарниот калап кој го дефинира мотивот, односно целата што ќе се повтори, се потопува во сад со врел восок и потоа се печати на ткаенината.[18]

Батик во Индонезија[уреди | уреди извор]

Програма за обука на младите и зачувување батик во Индонезија
светско наследство на УНЕСКО
Батик музеј во Пекалонган
КритериумНематеријално културно наследство: 
Навод[Програма за обука на млади и зачувување на батик во Индонезији 318]
Запис2009. (4. заседание)

Батик и денес е дел од секојдневниот живот во Индонезија. Во деловните и академските кругови редовно се носи облека со секојдневен дизајн, додека за посебни пригоди, како облека за свадби, породување, одење во театар и слично, се користат специјални симболи. Облеката дури игра централна улога во одредени ритуали, како што е церемонијалното фрлање на кралскиот батик во вулкан.

Широката разновидност на мотиви рефлектира различни влијанија, од арапска калиграфија, европски цветни букети и кинески феникси до јапонски цветови од цреши и индиски или персиски пауни. Вештината често се пренесува низ генерации во семејствата и е тесно поврзана со културниот идентитет на индонезискиот народ преку симболичните значења на боите и дизајните, како одраз на нивната креативност и духовност.[2]

Заштита на културното наследство[уреди | уреди извор]

Поради намалениот интерес на помладите генерации за батик во Индонезија, започна програма за образование и обука за ученици од основните, средните, високите и стручните училишта и политехниката за да се зачува оваа традиционална техника. Програмата беше лансирана во соработка со музејот Батик во Пекалонган. Главната цел на програмата е да се зголеми свеста за индонезискиот батик како културно наследство и неговата благодарност кај помладата генерација, вклучувајќи ја историјата, културните вредности и традиционалните вештини. Законот овозможува вклучување на батичката култура во наставните програми како „локална содржина“ во области кои имаат богато батичко културно наследство, како што е градот Пекалонган. Музејот Батик ја започнал оваа програма во 2005 година. во тесна соработка со градските власти, и продолжува да се шири во соседните области.

Во 2009 г Индонезискиот батик е вклучен во листата на УНЕСКО за нематеријално културно наследство на човештвото, [2] и воедно, програмата за заштита на ова културно наследство е вклучена во листата како посебен елемент.[3]

Батик во другите делови на светот[уреди | уреди извор]

Во Европа, техниката батик денес е доминантно застапена во дизајнот на амбиенталниот текстил, додека во Азија и Африка сè уште е една од примарните активности.

Надворешни врски[уреди | уреди извор]

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ 1,0 1,1 „What is Batik?“. The Batik Guild. Посетено на 27 November 2020.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 „Indonesian Batik“. UNESCO. Посетено на 29. 5. 2021. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help)
  3. ↑ 3,0 3,1 „Education and training in Indonesian Batik intangible cultural heritage for elementary, junior, senior, vocational school and polytechnic students, in collaboration with the Batik Museum in Pekalongan“. UNESCO. Посетено на 30. 5. 2021. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help)
  4. ↑ „Pengertian Batik“. Primus Supriono. Посетено на 2 January 2021.
  5. ↑ Poerwadharminta, WJS. Bausastra.
  6. ↑ „batik“. dictionary.com. Посетено на 30. 5. 2021. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help)
  7. ↑ Blust, Robert (Winter 1989). „Austronesian Etymologies – IV“. Oceanic Linguistics. 28 (2): 111–180. doi:10.2307/3623057. JSTOR 3623057.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Nadia Nava, Il batik – Ulissedizioni – 1991 88-414-1016-7
  9. ↑ 9,0 9,1 Iwan Tirta, Gareth L. Steen, Deborah M. Urso, Mario Alisjahbana, 'Batik: a play of lights and shades, Volume 1', By Gaya Favorit Press, 1996 978-979-515-313-9
  10. ↑ M.Ds, Irma Russanti, S. Pd. History of The Development of Kebaya Sunda (англиски). Pantera Publishing. ISBN 978-623-91996-0-9.
  11. ↑ „Keunikan Makna Filosofi Batik Klasik: Motif Jlamprang“ (индонезиски). Fit in line. 19 July 2013. Посетено на 1 May 2014.
  12. ↑ „Prajnaparamita and other Buddhist deities“. Volkenkunde Rijksmuseum. Архивирано од изворникот на 2 May 2014. Посетено на 1 May 2014.
  13. ↑ Jung-pang, Lo (2013). China as a Sea Power, 1127-1368. Flipside Digital Content Company Inc. ISBN 9789971697136.
  14. ↑ „Batik in Africa“. The Batik Guild. Посетено на 29 April 2014.
  15. ↑ Museum of Cultural History, Oslo: Malaysia – Batikktradisjoner i bevegelse Архивирано на 15 јули 2012 г.. Retrieved 29 April 2014.
  16. ↑ Antropolog Australia Beri Ceramah Soal Batik. Retrieved 29 April 2014. (in Indonesian)
  17. ↑ „Batik in Java“. The Batik Guild. Посетено на 29 April 2014.
  18. ↑ (НЕ) Потписане слике: дизајн штампаног текстила, аутори: Ана Аксентијевић, Катарина Николић; издавач: Euro-Ginuti, 2010. Batik str 10, 12, 13
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Батик&oldid=5086569“