Шума Ѕвездара
Шума Ѕвездара е парк - шума во Белград, главниот град на Србија. Поголемиот дел од шумата се наоѓа во општината Ѕвездара, а само најмалиот најсеверен дел е на територијата на Палилула. По Кошутњак и Топчидер, Ѕвездара е најголемата шума во урбаната зона на Белград, а со нив и најважниот извор на кислород за градот. Додека комплексот Кошунџак-Топчидер се нарекува „белградска фабрика за кислород“,[1] шумата Ѕвездара го носи називот „лево белодробно крило на градот“.[2]
Локација[уреди | уреди извор]
Шумата Ѕвездара е целосно опкружена со градското подрачје и опфаќа најголем дел од 253 метри висок рид Ѕвездара. Сместено е во најсеверниот дел на општината Ѕвездара, на границата со Палилула. Северната и источната граница на шумата е формирана најмногу од улицата Драгослава Срејовиќа, освен пошумениот дел кој се простира во населбата Карабурма. Карабурма ја означува северната (Стара Карабурма) и североисточната граница на шумата (Ќалије). Шумата се граничи со соседството Мириево на исток, Зелено Брдо на југоисток, Ѕвездара на југ, Булбулдер и Ѕвездара II на исток и Богословија на североисток.
Име и историја[уреди | уреди извор]
На северните падини на ридот се пронајдени остатоци од праисторискиот и келтскиот период. Историски, ридот Ѕвездара бил познат како Велики Врачар (Голем Врачар). Областа на Врачар во тоа време зафаќала многу поширока област од денес и била поделена на Западен Врачар, Источен Врачар и Велики Врачар. Турски извор од 1621 година го опишувал како „рид и големо поле“. Во 17 и 18 век, областа била покриена со лозја, овоштарници и бујни ориентални градини, главно место за екскурзија на богатите белградски Турци кои го нарекле ридот Екмеклук и таму ги изградиле своите викендички. Кога Белград бил окупиран во 1717 година од Австрија, бил изграден одбранбен ров чиј надворешен дел го преминал ридот, каде што денес се наоѓа модерната улица Волгина . Откако Австрија повторно го окупирала Белград во 1789 година, ровот бил реконструиран од генералот Ернст Гидеон фон Лаудон и станал познат како „ровот Лаудан“. Поради воената важност на ридот, неговите градини биле запоставени.[3][4]
Во 19 век подножјето не било урбанизирано и, далеку од центарот на градот, белграѓаните го користеле како одморалиште и излетничко место, наречено Баба Ружин крај („Мала на баба Ружа“). Српскиот крал Петар I сакал да го изгради својот кралски двор на ридот, но бил убеден да не го стори тоа затоа што во случај на војна ќе биде лесно пристапен од насоката Дунав . Во почетокот на 20 век, областа Велики Врачар била проектирана за пошумување. По Првата светска војна ридот бил покриен со ливади, лозја и многу циглани, а соседството во подножјето на Велики Врачар почнало да се развива, главно скромни населби на земјоделци и наемници. Во 1929-32 година, опсерваторијата дизајнирана од чешкиот архитект Јан Дубови (1892-1969) била изградена на врвот на ридот, приближно во средината на шумата. Опсерваторијата првично била наречена Ѕвездара, па ридот и развојната приградска област на Белград околу неа наскоро биле именувани така. Со текот на времето, остана како име на белградското маало. Како резултат на тоа, многумина денес веруваат дека Ѕвездара била именувана едноставно по ѕвездите. По изградбата на опсерваторијата, во 1933 година започна создавањето на шумите, правејќи уникатна вештачки создадена зелена зона во урбаното ткиво на Белград. Пошумувањето било интензивирано по 1945 година.[2][5] Најмасовното пошумување се случило од 1948 до 1950 година кога биле засадени десетици илјади садници. Генералниот урбанистички план на Белград од 1972 година официјално ја класифицирал шумата Ѕвездара како парк-шума.[4]
Одлики[уреди | уреди извор]
Шумата е генерално шумска површина во облик на полумесечина која денес зафаќа површина од 137 хектари, од кои 21 хектари се уредени како парк.[2][6] Има многу патеки и соодветни улици, вклучително и улицата Волгина која ја преминува целата шума. Шумата била делумно проширена за да се ублажи ефектот од силниот ветер Кошава, додека проширувањето на јужната падина, кон болницата, го спречува можното масовно трошење.[2][5] Создава поблага микроклима, спроведува свеж воздух до централното градско ткиво, ја спречува ерозијата и создава масовен природен резервоар за подземна вода. Исто така, го спречува загадувањето од индустрискиот град Панчево на исток да стигне до центарот на градот.[7]
Одлики[уреди | уреди извор]
Освен опсерваторијата, објекти во шумата или во нејзина близина го вклучуваат „Институтот Михајло Пупин“ во северноцентралниот и седум мали стадиони (ФК 29. Ноември, ФК Ѕвездара, ФК Млади пролетер, ФК Булбулдерац, стадион Омладински) во северозападниот дел. Во шумата се наоѓа и детскиот комплекс „Ѕвездани Гај“. Закрпи од северниот дел се урбанизирани, формирајќи маало Ѕвездара II (особено по улицата Драгослава Срејовиќа). Јужно од шумата се Клиничко-болничкиот центар Ѕвездара и спортскиот центар Олимп. Болницата била изградена во раните 1930-ти и е колоквијално позната како „Градска болница“.[4] Источно од шумата се наоѓаат белградските нови гробишта.
Шумата е оштетена од неовластената индивидуална станбена градба, така што во 2007 година владата на градот Белград објави дополнителни планови за проширување на шумата Ѕвездара на север и југ, поврзувајќи ја во процесот со Ада Хуја и Шумице, соодветно, или како вистински парк или само авении, а со тоа и создавање зеленило на Белград. Но, во 2009 година градските власти одлучиле да преобразат делови од дрвото во градежно земјиште, наводно за да го прошират болничкиот комплекс, иако проектираното земјиште покриваше трипати поголема површина отколку што зафаќа комплексот сега. Исто така, градот сакаше да изгради црква и викендички во центарот на шумата. Севкупно, 5 хектари дрво требало да се исече и расчисти. Ова ги поттикнало протестите на месното население кое сакало да ја зачува шумата. Од градското одделение за здравство одговориле дека сакаат да изградат само две дополнителни згради во болничкиот комплекс на само неколку хектари, додека Одделението за животна средина излегло со соопштение дека не поддржуваат никакво сечење на шумата.[2]
Во 2012 година бил завршен и отворен научно-технолошкиот парк Белград, откако бил во изградба од 1989 година. Се наоѓа на источниот централен влез во паркот.
Градската власт во јули 2017 година го објавила проектот „шеталиштето Ѕвездара“. Шеталиштето требало да има мали плоштади и живописни погледи. Тоа е дел од пошироката реконструкција на просторот кој би опфатил 35.18 хектари. Проектот опфаќа отстранување или реконструкција на многу јавни згради и фирми, но и можност за уривање на малите станбени куќи со дворови и изградба на 5-катните згради.[8]
Дивиот свет[уреди | уреди извор]
Растенија[уреди | уреди извор]
Шумата Ѕвездара е пример за урбан биотоп. Во шумата има 136 видови растенија. Дрвјата се претежно алохтони и типични за рудералните живеалишта. Девет од видовите дрвја се ретки, реликтни, ендемични или загрозени: американски планински јасен, бела топола, цреша, бреза, норвешки јавор, европски бел брест, орев, полски брест и турска леска.[4] Најчестите видови дрвја во шумата вклучуваат црна топола, канадска топола, јавор, даб, црн бор и шкотски бор. Во 2009 година просечната старост на дрвото била проценета на 50 години.[2]
За оваа област карактеристични се тревни растенија. Нема заштитени или загрозени видови од овој вид растенија.[4]
Животни[уреди | уреди извор]
Во шумата има три вида водоземци и четири рептили. Водоземци се шарен дождовник, зелена крастава жаба и горска жаба, додека меѓу влекачите спаѓаат европскиот зелен гуштер, обичен ѕиден гуштер и жолт смок.
Шумата Ѕвездара е населена со 48 видови птици, во различни заштитни статуси. Во заштитеното подрачје се гнездат 21 вид на птици, а во останатиот дел од шумата уште 9 видови. Во зима и за време на преселбата, во шумата се населуваат уште 9 видови. Заштитените видови вклучуваат јастреб глувчар, планинска улулајка, планински був, був[9] и кукумјавка. До 2021 година, во шумата се регистрирани вкупно 77 видови, вклучувајќи славејче, црноглаво грмушарче, голема сипка, обичен кос и црн клукајдрвец.[10]
Заштитени видови цицачи се северниот белограден еж (кој е избран за симбол на шумата)[11] и европскиот крт.
Заштита[уреди | уреди извор]
Шумата Ѕведара е заштитена како природен споменик (IUCN Категорија III), за која многумина сметаат дека е премногу ниско ниво на заштита, па еколошките групи и месното население агитираат тоа да се промени.[2][7] Заштитеното подрачје изнесува 80.57 хектари сопственост на државата и 87 хектари земјиште во приватна сопственост.[4]
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ Branka Vasiljević (23 March 2015). „Čišćenje pluća fabrike kiseonika“ (српски). Politika.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Marko Luković (6 August 2009), „Zvezdarci čuvaju šumu od plana“, Politika (српски): 23
- ↑ Slobodan Giša Bogunović (3 September 2011), „Biodiverzitet na roštilju“, Politika (српски)
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 „Zaštićeno područje "Zvezdarska šuma", spomenik prirode“ (српски). JKP Zelenilo-Beograd. Архивирано од изворникот на 2019-02-12. Посетено на 2022-02-13.
- ↑ 5,0 5,1 Politika daily, July 16, 2007, p.25
- ↑ Večernje Novosti daily, April 9, 2007, p.16
- ↑ 7,0 7,1 Marko Luković (30 October 2009). „Strofe i refreni za Zvezdarsku šumu“ (српски). Politika.
- ↑ Daliborka Mučibabić (10 July 2017), „Zvezdarska promenada sa trgovima i vidikovcima“, Politika (српски): 14
- ↑ Study of Tawny Owl Strix aluco (Linnaeus 1758) diet from pellet samples collected in Serbia during 2003 and 2004
- ↑ Branka Vasiljević (5 October 2021). Значај станишта за животињски опстанак [Importance of habitats for animal survival]. Politika (српски). стр. 16.
- ↑ Vladimir Vukasović (9 June 2013), „Prestonica dobija još devet prirodnih dobara“, Politika (српски)
Надворешни врски[уреди | уреди извор]
Шума Ѕвездара на Ризницата ?
- Астрономска опсерваторија Белград Архивирано на 30 јули 2020 г.
- Научно-технолошки парк Белград