Шингу
| Шингу Rio Xingu | |
|---|---|
 Долното течение на Шингу (сателитска снимка) | |
 Шингу (со виолетово) на карта на Амазонскиот слив | |
| Изворно име | Б’ти (Byti) |
| Местоположба | |
| Земја | Бразил |
| Физички особености | |
| Извор | спој на Кулуене и Сете де Сетембро |
| • место | Мато Гросо |
| • координати | 12°55′29.7264″S 52°49′33.636″W / 12.924924000°S 52.82601000°W |
| • надм. вис. | 297 м |
| Спореден извор | Сете де Сетембро |
| • место | Мато Гросо |
| • координати | 14°10′13.6956″S 52°45′47.6496″W / 14.170471000°S 52.763236000°W |
| • надм. вис. | 477 м |
| 3rd source | Кулуене |
| • место | Мато Гросо |
| • координати | 14°46′50.0412″S 54°31′7.5324″W / 14.780567000°S 54.518759000°W |
| • надм. вис. | 753 м |
| Устие | Амазон |
• координати | 1°31′37.8012″S 51°52′8.9616″W / 1.527167000°S 51.869156000°W |
• надм. вис. | 0 м |
| Должина | 1.640 км[1] |
| Големина на сливот | 520.292 км2 513.313 км2[2] |
| Проток | |
| • место | кај устието, Пара |
| • просечен | 9.680 м3/с[3] (Period: 1971–2000)10.022 м3/с[2] |
| Проток | |
| • место | Алтамира, Пара (слив: 449.493 км2 |
| • просечен | 8.346 м3/с[2] 8.665 м3/с[4] |
| Проток | |
| • место | Belo Horizonte, Пара (слив: 277.265 км2 |
| • просечен | 5.234 м3/с[2] 5.324 м3/с[4] |
| Проток | |
| • место | Саун Феликс ду Шингу, Пара (слив: 250.626 км2 |
| • просечен | 4.660 м3/с[2] 4.627 м3/с[4] |
| Особености на сливот | |
| Течение | Амазон → Атлантски Океан |
| Речен слив | Амазон |
| Притоки | |
| • леви | Кулуене, Курисево, Тамитатоала, Ронуро, Манисауа-Мису, Ирири, Пардо, Жарауку |
| • десни | Сете де Сетембро, Суја-Мису, Либердаде, Фреско, Bacaja, Команданте Фонтоура |
Шингу (португалски: Rio Xingu) или Б’ти (кајапски: Byti[5]:73) — река во северен Бразил, југоисточна притока на Амазон. Долга е 1.640 км[1] и е една од најголемите бистроводни реки во Амазонскиот слив,[6] со удел од 5 % од нејзината вода.[7]
Опис и историја
[уреди | уреди извор]На почетокот на 1960-тите бразилската држава го создала првиот домороден парк во Бразил. Паркот ја бележи првата староседелска територија признаена од бразилската влада и своевремено бил најголемиот домороден резерват на светот. Денес во Домородниот парк Шингу живеат 14 племиња кои опстојуваат од природните ресурси, добивајќи храна и вода од реката.[8]
Државата ја изградила браната „Бело Монте“ на Долно Шингу, чија хидроелектрана почнала да работи од 2019 г. Изградбата била правно оспорена од природозаштитни и домородни групи, кои тврделе дека таа ќе влијае погубно по природната средина и домородното општеством намалувајќи го протокот на вода за 80 % долж 100-километарскиот потег наречен Вулта Гранде („Голем Свиок“).[9] Текот во овој потег е многу сложен и има големи делови со брзаци.[10] Во сливот на Шингу се документирани преку 450 видови риби, а се проценува дека има вкупно 600, од кои многу ендемски видови.[11] Во брзаците на Долно Шингу се познати барем 193 видови риби,[10] од кои барем 26 се ендемски.[12] Само во периодот од 2008 до 2018 г. се пронајдени 24 нови видови риби.[10][12][13] Многу видови се озбилно загрозени од браната, за која се мисли дека значително ќе го измени текот на брзаците во Вулта Гранде.[10][14][15]
Во претколумбовско време, подрачјето на Горно Шингу живеле самоуредени заедници кои ги обработувале наслагите на плодната црница наречена „тера прета“. Секоја самостојна заедница имала територија со големина од околу 250 км2.[16]
Близу изворот на Шингу е реката Кулуене, која е негова притока, долга 600 км.[11][17]
Поврзано
[уреди | уреди извор]Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ 1,0 1,1 Ziesler, R.; Ardizzone, G.D. (1979). „Amazon River System“. The Inland waters of Latin America. Food and Agriculture Organization of the United Nations. ISBN 92-5-000780-9. Архивирано од изворникот 21 октомври 2013.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 „Amazon“.
- ↑ Théry, Hervé; Maurence, Pascale (1997). HYDROLOGIE DU BASSIN AMAZONIEN (PDF). ISBN 2-7011-1532-9.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Michael, T. Coe; Marcos, Heil Costa; Aurélie, Botta; Charon, Birkett (23 август 2002). „Long-term simulations of discharge and floods in the Amazon Basin“. CiteSeerX 10.1.1.549.3854.
- ↑ Passos, João Lucas Moraes (2018). Caminhos mẽbêngôkre: andando, nomeando, sentando sobre a terra (Ph.D. dissertation). Brasília: Universidade de Brasília.
- ↑ Perez, M.S. „Where the Xingu Bends and Will Soon Break“. American Scientist. Посетено на 1 октомври 2017.
- ↑ „Waters“. Amazon Waters. Архивирано од изворникот на 29 јуни 2018. Посетено на 10 октомври 2017.
- ↑ „Xingu - Indigenous Peoples in Brazil“. pib.socioambiental.org. Посетено на 25 септември 2023.
- ↑ „Summary and History of the Belo Monte Dam: Rainforest Foundation“ (PDF). Summary and History of the Belo Monte Dam: Rainforest Foundation. Архивирано од изворникот (PDF) на 6 јануари 2011. Посетено на 9 март 2011.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 Fitzgerald; Perez; Sousa; Gonçalves; Py-Daniel; Lujan; Zuanon; Winemiller; Lundberg (2018). „Diversity and community structure of rapids-dwelling fishes of the Xingu River: Implications for conservation amid large-scale hydroelectric development“. Biological Conservation. 222: 104–112. doi:10.1016/j.biocon.2018.04.002. S2CID 53625155.
- ↑ 11,0 11,1 Camargo, M., T. Giarrizzo and V. Isaac (2004). Review of the geographic distribution of fish fauna in the Xingu River Basin, Brazil. Ecotropica 10: 123–147
- ↑ 12,0 12,1 Hyland, T: Race against time. посет. 4 јуни 2014 г.
- ↑ Sousa, L.M.; M.S. Chaves; A. Akama; J. Zuanon; M.H. Sabaj (2018). „Platydoras birindellii, new species of striped raphael catfish (Siluriformes: Doradidae) from the Xingu Basin, Brazil“. Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia. 166 (1): 1–13. doi:10.1635/053.166.0106. S2CID 90673235.
- ↑ Ekström, J. (23 декемрви 2007) Hydroelectric dam constructions in Amazonas. посет. 10 февруари 2013 г.
- ↑ Survival International (2009). Experts Panel Assesses Belo Monte Dam Viability. посет. 10 февруари 2013 г.
- ↑ Heckenberger, Michael J.; J. Christian Russell; Carlos Fausto; Joshua R. Toney; Morgan J. Schmidt; Edithe Pereira; Bruna Franchetto; Afukaka Kuikuro (29 септември 2008). „Pre-Columbian Urbanism, Anthropogenic Landscapes, and the Future of the Amazon“. Science. American Association for the Advancement of Science. 321 (5893): 1214–1217. doi:10.1126/science.1159769. PMID 18755979. S2CID 41438038.
- ↑ Junk, Wolfgang J. (1997). The Central Amazon Floodplain: Ecology of a Pulsing System. Plön, Germany: Springer-Verlag Berlin Heidelberg. ISBN 978-3-64208214-6.
Литература
[уреди | уреди извор]- Cowell, Adrian. 1973. The Tribe that Hides from Man. The Bodely Head, London.
- Original text from 1911 Encyclopædia Britannica
Надворешни врски
[уреди | уреди извор]
Шингу на Ризницата ?- Сливот на Шингу — Алијанса за амазонските води (англиски)
- Шингу — Енциклопедија Британика (англиски)
- Природознание и општествена историја во коридорот на домородните предели и заштитените подрачја на сливот на Шингу — напис во Phil. Trans. R. Soc. B (англиски)
|