Шах (титула)
Шах (персиски: شاه — „крал“) — титула што низ вековите ја носеле владетелите на иранските монархии.[1][2] Изговорот [ʃɒːɦ] го носи со себе одекот на дворски хорови, свилени превези и древни империи. Но титулата не останала само во границите на Персија — се проширила низ целиот источен свет.
Шахови имало и во Османлиското Царство, во Ханатот и Емиратот на Бухара, во Могулското Царство, во Бенгалскиот Султанат, низ историските авганистански династии, па дури и меѓу борбените Гурки.
Меѓутоа, она што го прави „шахот“ посебен во персискиот свет е тоа што секој ирански владетел не се гледал само како крал на својата династија — туку како шаханшах (شاهنشاه — Крал на кралевите) или падишах (پادشاه – Господар крал). Со ова, тие се гледале како живо продолжение на славното Персиско Царство — како наследници на Кир Велики, на Дариј, и на бесмртното величие на Ахеменидите.
Во тој збор — „шах“ — не се крие само титула. Се крие цела цивилизација, стремеж за бесмртност, и стремежот кон божествена власт, запечатен со мастило и крв врз историјата на Истокот.
Етимологија
[уреди | уреди извор]Зборот шах потекнува од староперсиското xšāyaθiya, што значи „крал“. Долг временски период се сметало дека ова е позајмица од мидијскиот јазик, споредбено со авестиското xšaθra- — со значење „моќ“ или „власт“, што соодветствува на санскритското kṣatra- (со иста смисла), од кое се изведува kṣatriya — „воин“.
Но поновите истражувања ја осветлуваат вистинската суштина: xšāyaθiya е всушност изворен, наследен персиски облик, што значи „поврзано со владеење, со кралска власт“. Овој облик, со наставката за припадност -iya, произлегува од апстрактната именка xšāy-aθa- — „владеење“, „господарење“, изведена од глаголот xšāy- — „да владее“, „да биде крал“.
Полниот, староперсиски наслов на владетелите од Ахеменидската династија — Првото Персиско Царство — гласел: Xšāyaθiya Xšāyaθiyānām, што во средноперсиски преминало во Шахан-шах (شاهنشاه), т.е. „Крал на кралевите“ или „Император“.[3]
Овој наслов има длабоки корени на Блискиот Исток. Неговата прва позната појава се среќава уште во средноасирскиот период, каде што асирскиот владетел Тукулти-Нинурта I (1243 — 1207 пр. н. е.) бил нарекуван шар шарани — „крал на кралевите“.
Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ „шах“ — Дигитален речник на македонскиот јазик
- ↑ „шах“ — Официјален дигитален речник на македонскиот јазик
- ↑ Old Persian. Appendices, Glossaries, Indices & Transcriptions. Prods Oktor Skjærvø. Harvard University. 2003.
Надворешни врски
[уреди | уреди извор]