Црвена Вода (Охридско)

Од Википедија — слободната енциклопедија
(Пренасочено од Црвена Вода)
Прејди на прегледникот Прејди на пребарувањето

За селото во Скопско, видете Црвена Вода (Скопско).

Црвена Вода
Црвена Вода во Дебрца.JPG

Поглед населото Црвена Вода

Црвена Вода is located in Македонија
Црвена Вода
Местоположба на Црвена Вода во Македонија
Координати 41°19′14″N 20°46′3″E / 41.32056° СГШ; 20.76750° ИГД / 41.32056; 20.76750Координати: 41°19′14″N 20°46′3″E / 41.32056° СГШ; 20.76750° ИГД / 41.32056; 20.76750
Општина Coat of arms of Debarca Municipality.svg Дебарца
Население 23 жит.
(поп. 2002)
Надм. вис. 959 м
Црвена Вода на општинската карта 
Commons-logo.svg Црвена Вода на Ризницата
Глетка од селото Црвена Вода со забележителна црвеникава почва на земјениот пат, по која што најверојатно селото го добило и името

Црвена Вода е село во Општина Дебарца, во околината на градот Охрид.

Географија и местоположба[уреди | уреди извор]

Селото Црвена Вода се наоѓа во областа Дебарца, на источните падини на планината Караорман. Црвена Ввода е планинско село чии куќи се изигнуваат на надморска височина од 1.000 до 1.200 метри[1]. Селото има убава и поволна поставеност кон југоисток, опкружено со густо пошумени планински падини при што тоа изобилува со свеж воздух и во најтоплите денови. Имајќи предвид дека Црвена Вода е доста високо село со многу шума, поради својата поставеност тоа повеќе потсетува на утврдена населба (тврдина) при што тоа има специфична глетка: штом се здогледа една куќа така се гледа и целото село[2]. Поради ваквото стратешко значење за време на Втората светска војна селото Црвена Вода било средиште на востаничката власт и војна и политичка на македонските партизански одреди и органите на НОБ[2]. Селото Црвена Вода е од збиен тип и се дели на Горно и Долно Маало[2]. Водата за пиење се носи од една снажна села кој се наоѓа во долниот дел на селото[2]. Од градот Охрид е оддалечено 33 километри[1], и е поврзано со асфалтен пат кој се одвојува како крак од магистралниот пат кај крстосницата за Слатино. Атарот на Црвена Вода се издигнува високо на планината Караорман сѐ до билото на планината Стогово со врвот Бабин Срт, зафаќајќи простор од 17,1 км², на кои преовладуваат шумите на површина од 1202 ха, на обработливото земјиште отпаѓаат 323 ха, а на пасиштата 150 ха[1]. Во густите шуми на атарот над селото најзастапени се листопадните шуми како буката, дабот, леската, јасиката, брезата, а во пониските делови и овошни дрвја како цреши и диви сливи. Од селото Црвена Вода водат повеќе шумски и планинарски патеки кон билото и врвот на Караорман како и врвот Бабин Срт на Стогово при што тоа претставува завршна точка првата западна македонска планинарска трансферзала која започнува од врвот Љуботен на Шар Планина.

Историја[уреди | уреди извор]

Глетка на селото Црвена Вода на падините на Караорман
Настанок и основање

Во пишаните историски документи селото Црвена Вода за прв пат се споменува во 1582 година како дервенџиско село со 18 македонски христијански домаќинства[2]. Црвена Вода била дервенџиско село, односно село со посебни задолженија за чување на безбедноста на патните правци и во XVII век[2]. Потоа селото престанало да постои, а денешното село било обновено околу 1820 година од две домаќинства кои се доселиле од блиските раселени села Кочун и Старо Село, а нешто подоцна дошло и трето домаќинство од исто така раселеното село Мацково во соседната долина на Песочанската Река[2]. Од овие три македонски домаќинства кои го обновиле селото Црвена Вода потекнуваа сите останати селски родови[2]. Крај Црвена Вода од јужната страна проеткува рекичката Кочуница, а меѓу народот се вели деа во нејзината долина постоеле две села: Старо Село во горниот дел и Кочун во долниот дел[2]. Старо Село се наошшало 2 км југозападно од Црвена Вода каде во напуштените ниви се гледаат остатоци од некогашните куќни ѕидови, гробови и рушевини од црквиштето Св. Петка[2]. Жителите на Старо Село живееле во големи куќни задруги при што една имала по 20 возрасни мажи, а во „атлакот“ на таа куќа имало по 27 обесени пушки итн[2]. Селиштето Кочун лежело на долинското дно еден километар пониско од Црвена Вода, каде има добро сочувани стари гробови, табуисани дабови, црквиште Св. Богордица и студен сулфурен извор поради што се смета дека селото не било здраво село бидејќи „децата не траеле од лоша вода“[2]. Според народното предание селата Кочун и Старо Село биле раселени за време на турското владеење кога имало некој „бозгун“ (битка, судир) околу 1820 година, кога во Кочун последен останал некој Ѓуро кој е опеан во народна песна во која се вели „бегај Ѓуро по дружина, да не те вати ужина“[2].

Во XIX век и движење на бројот на населението

Во текот на XIX и почетокот на ХХ век селото Песочани кое се наоѓа североисточно од Црвена Вода било единствено намерно населено албанско село во Дебарца, при што неговите жители до 1912 го прошириле ататрот на своето село сѐ до самите куќи на Црвена Вода поради што доаѓало до повремени вооружени судири и тепачки[2]. Жителите Македонци од Црвена Вода како и целата област Дебарца познати по својата борбеност, храброст и непокорливост во еден судир убиле повеќе Албанци поради што една местност го носи името Турски Гробишта. Според податоците од 1873 година, селото имало 35 домаќинства со 88 жители христијани (Македонци).[3] Според податоците на Васил К’нчов од 1900 година, селото имало 290 жители христијани (Македонци).[4]. Најмногу домаќинства Црвена Вода имала во 1921 година кога броела 63 куќи и 1948 година со 54 домови кога имало задруги со по 15-16 членови[2]. Потоа поради големите иселувања во Охрид, Скопје, Битола, Велес, областа Банат во Војводина и бројни други села бројот на домаќинства опаднал на 53 со 282 жители во 1961 и 28 со 128 жители[2]. .

Црвена Вода и Дебарца во НОБ

Поради извонредно стратешки значајната географска местоположба на селото Црвена Вода за време на Втората светска војна тоа било средиште на востаничката власт и војна и политичка на македонските партизански одреди и органите на НОБ[2] на првата слободна територија во Македонија во славната Дебарца. Во селото Црвена Вода престојувале оретставници на воените и политичките тела на народнослободителната борба[2]. , меѓу кои Кузман Јосифовски - Питу, Методија Андонов - Ченто и други. Со оглед на фактот дека селото Црвена Вода непосредно е поврзано со подлабоките внатрешни планински делови на Караорман, планинскиот и шумовит терен бил одличен за движење на помали востанички партизански групи[2]. Поради тоа на врвот Славеј (1714 м.) на 18 август 1943 била формирана првата регулнара македонска партизанска единица - баталјонот „Мирче Ацев“, а после неколку денови Дебарца станала првата слободна територија во Македонија[2]. На самиот врв на Славеј планина е подгинат споменик.

Потекло и значење на името[уреди | уреди извор]

На многу места на атарот и непосредно над самото село во многу голема мера е застапена почвата црвеница, односно има големи површини на земја и грутки со изразита црвена боја. Во услови на дождови сета вода која се слевала во долот од падините со почва црвеница непосредно над местото на денешното село била црвена, поради што најверојатно местноста и самото село поради тоа го добиле името Црвена Вода. Од црвената земја се правени и тули со кои се градени постарите селски куќи кои заради ова имаат црвена боја на ѕидовите. Во Македонија постои уште едно село со име Црвена Вода (Скопско) за кое постои предание дека потекла вода со црвена боја од крвта на некој разјарени бик кој правел пакости во селото, но и таму над падините над самото село има застапеност на почва црвеница во голем обем.

Стопанство[уреди | уреди извор]

Според составот на атарот селото Црвена Вода има шумарско-поледелска функција[1]. Сепак најизразита стопанска гранка е шумарството. Во густите и изобилни шуми со многу квалитетни дрвја, во и над селото Црвена Вода се сече многу дрво за огрев, градежништво и за мебел. Со огревното дрво од шумите над Црвена Вода се снабдуваат градовите Охрид, Струга, Кичево како и бројни села во нивната околина. Од сточарството во многу мала мера се застапени одгледувањето кози и крупен добиток како понекоја крава и вол. Во време кога селото имало повеќе жители, зиме стоката се чувала во куќите каде што се собирало арско (шталско) ѓубре со кое се наѓубрува и гнои земјата[2]. Земјоделството е развиено во многу мали размери поради тоа што околу Црвена Вода има ниви кои што заземаат многу мали простори[2]. Од поледелството исто така во мала мерка за сопствени потреби застапено е одгледувањето на градинарски производи на отворено како домати, пиперки, кромид, лук, морков, компир. Поради големата надморска височина од житата се одгледуваат само 'рж и јачмен, при што секое домаќинство сее жито само за сопствените потреби[2]. Доста е застапено и овоштарството односно одгледувањето на познатите јадри цреши, вишни, сливи, ореви, јаболка, круши и костени. Обработливото и производително земјиште во Црвена Вода значително се намалило помеѓу 50-тите и 70-тите години поради немање на доволно работна сила како резултат на големиот бран на иселување[2]. Надвор од куќите и нивите има гоели простори под ливади и шуми[2].

Население[уреди | уреди извор]

Според статистиката на Васил К'нчов („Македониja, Етнографиja и статистика“) од 1900 година, во Црвена Вода живееле 290 жители, сите Македонци.[5]

Според секретарот на бугарската егзархија Димитар Мишев, во 1905 година во Црвена Вода имало 320 Македонци, егзархисти.[6]

Според пописот од 2002 година, во селото Црвена Вода живеат 23 жители, сите Македонци.[7]

На табелата е прикажан бројот на население во сите пописни години:[8]

Година 1900 1905 1948 1953 1961 1971 1981 1991 1994 2002
Население 290[5] 320[6] 318 331 282 127 57 25 17 23

Селото Црвена Вода забележало голем пад на бројот на своето население и било во фаза на раселување[1]. Од последниот попис бележи пораст на бројот на жителите, што се должи на враќањето на постари иселени жители и поволната сообраќајна поврзаност со асфалтен пат. Во Црвена Вода има и неколку новоизградени супер-модерни куќи како и повеќе обновени стари куќи кои се постојано населени.

Родови[уреди | уреди извор]

Селото Црвена Вода отсекогаш па сѐ до денес е населено исклучиво со Македонци од православна христијанска вероисповед. Речиси сите десет селски родови може да се сметаат за староседелци бидејќи потекнуваат и се доселени претежно од блиските околни раселени историски села. Македонски родови кои живеат во селото Црвена Вода се: Петревци (2 к.), Смилевци (3 к.) и Мицковци (1 к.) доселени се од соседното одамна раселено село Кочун[2]. Во родот Мицковци ја знаат следната генеологија: Никола (на 69 години во 1971)-Неде-Спасе-Мицко чиј татко се доселил тука пред околу 200 години односно околу 1820 година. Од некогашното село кое постоело во местноста Старо Село потекнуваат и се доселиле следните родови кои се намножиле од едно домаќинство: Белевци (2 к.), Танчевци (2 к.), Филчевци (2 к.), Сагламци (2 к.), Љушовци (1 к.) и Китановци (1 к.)[2]. Родот Мацковци (1 к.) се доселил последен околу 1860 година од раселеното село Мацково кое се наоѓала северно од Црвена Вода во долината на Песочанска Река[2]. Од овој род потекнувал познатиот македонски писател за деца и учител Ванчо Николески[2]. .


Според истражувањата на Бранислав Русиќ во 1948 година, родови во селото Црвена Вода се:

Староседeлци: Трајановци (24 к.) се делат на Смилевци, Митревци, Филчевци, Танчевци, Лушовци и Толовци; Мацковци или Ѓуровци (2 к.).

Доселеници: Шијаковци (29 к.) се делат на Мицковци, Белевци, Марковци и Костадиновци. Доселени се од Шијак во Албанија на почетокот од 19ти век; Бучковци (1 к.) доселени се средината на 19ти век од селото Големо Илино, Железник.

Роми: Усеиновци (1 к.) доселени се од селото Ливада во 1946 година.[9]


Општествени установи[уреди | уреди извор]

Црквата Св. Атанасиј во Црвена Вода
Цркви
  • Црква „Св. Атанасиј“ - главна селска црква. Изградена е во втората половина на XIX век, во времето кога според кажувањата на жителите селото имало 7 домаќинства[2]. Денес црквата е возобновена и има простран двор со трпезарија и услужни објекти. Црковна и селска слава е Свети Атанасиј „пролетен“ во мај, додека друга слава на сите родови е Петковден[2]. До 1946 година црквата во посед имала 10 хектари обработливо земјиште кое го добила на подарок од семејство кое не можело да има деца[2]. ;

Културни и природни знаменитости[уреди | уреди извор]

Археолошки локалитети[10]
  • Старо Село - средновековна населба со црква и некропола;
Споменици

Поради славната историја за време на Втората светска војна во селото и неговата околина се наоѓаат бројни споменици од НОВ. Во селото се наоѓа спомен чешма со плоча за паднатите борци во НОБ, како и повеќе други споменички обележја за НОБ[1] кои се распоредени на повеќе места на атарот каде се движеле и бореле бројните партизански одреди.

Личности[уреди | уреди извор]

  • Ванчо Николески (10 јуни 1912 - 15 април 1980) - македонски писател, претставник на првата повоена генерација македонски писатели за деца и младинци. Во своето најпознато дело „Волшебното самарче“, како и други негови дела и песни го споменува и дава описи од родното село Црвена Вода наведувајќи го под името Мацково[2].;
  • Веле Митаноски (р. 1949) - политичар, пратеник во македонското Собрание од НСДП (мандат 2006-2008);[11]
  • Момчило Јорданоски - учесник во НОБ, носител на Партизанска споменица 1941;

Иселеништво[уреди | уреди извор]

Селото Црвена Вода дало голем број на иселеници во блиската околина, ширум Македонија и во странство. Семејства кои се отселиле од Црвена Вода се: Бучковци, Мацковци и уште 20 домаќинства во соседното село Песочани, Јанкуловци, Јаноски, Новковци, Методиевци во Ново Село во Дебарца, Милевци и Танасковци во струшкото село Враниште, Толевци и Башевци се иселиле во охридско Пештани, Димовци во Македонски Брод, Николовци во кичевското село Патец[2]. Во градот Охрид бројни доселеници од Црвена Вода живеат во т.н. „Црногорска Населба“[2] (Радоица Новичиќ) и населбите во новиот горен дел на градот како 15-ти Корпус, Железничка, Лескајца, Петрино, Видобишта. Иселеници од Црвена Вода има и во Скопје, Битола, Велес, областа Банат во Војводина, Австралија.


Од родовите поединечно се знае за следните иселеници до 1948: од Смилевци иселеници има во Глогоњ, Војводина (три фамилии, од 1946 година): од Мацковци иселеници има во Глогоњ, Војводина (една фамилија, од 1946 година): од Мицковци иселеници има во Глогоњ, Војводина (една фамилија, од 1946 година): од Белевци иселеници има во Франција (една фамилија, од 1944 година).[9]

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Панов, Митко (1998) (на македонски). Енциклопедија на селата во Република Македонија: географски, демографски, и аграрни обележја.. Патрија. стр. 312. 
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 2,17 2,18 2,19 2,20 2,21 2,22 2,23 2,24 2,25 2,26 2,27 2,28 2,29 2,30 2,31 2,32 2,33 2,34 Ф. Трифуноски, Јован (1992) (на српски). Охридско-струшка област. Српска академија наука и уметности. стр. 258-261. 
  3. ↑ „Македония и Одринско. Статистика на населението от 1873 г.“ Македонски научен институт, София, 1995, стр.102-103.
  4. ↑ Кънчов, В. Македония. Етнография и статистика, София, 1900, с.253
  5. ↑ 5,0 5,1 Кънчов, Васил. Македония. Етнография и статистика, София, 1900, стр. 254.
  6. ↑ 6,0 6,1 Brancoff, D.M. La Macédoine et sa Population Chrétienne. Avec deux cartes ethnographiques, Paris, pp. 164-165.
  7. ↑ http://www.stat.gov.mk/publikacii/knigaX.pdf Попис во Македонија 2002. - Книга 10.
  8. ↑ Население на Република Македонија според изјаснувањето за етничката припадност, по населени места, според пописите на население 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 1994 и 2002 година (согласно територијалната организација од 1996 година) *Државен завод за статистика http://makstat.stat.gov.mk.
  9. ↑ 9,0 9,1 . Архив МАНУ Фонд „ Бранислав Русиќ “ АЕ 89/1. „ Дебарца “ Црвена Вода. 
  10. ↑ Коцо, Димче (1996). Археолошка карта на Република Македонија. Скопје: МАНУ. ISBN 9789989101069
  11. ↑ "Пратеници" (македонски). Собрание на Македонија. конс. 2011-12-11. 

Поврзано[уреди | уреди извор]

Надворешни врски[уреди | уреди извор]

Грбот на Општина Дебарца
Историски
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Црвена_Вода_(Охридско)&oldid=3846953“