Ромска граматика

Ромската граматика е поим со кој се опфаќаат правописните, морфолошките, синтаксните и семантичките правила и прописи на ромскиот јазик. Ромскиот јазик е индоариски јазик, и поради тоа има одредени сличности со останатите индоевропски јазици. Важно е да се има на ум фактот дека не постои една унифицирана стандардизирана граматика на ромскиот јазик, па така секој поголем или помал ромски дијалект има свои одлики и влијанија од подоминантните јазици во областите каде се зборуваат тие дијалекти.

Фонологија[уреди | уреди извор]

Ромскиот гласовен систем е многу необичен за разлика од останатите европски јазици. Една од најзначајните одлики на ромскиот фонолошки систем е разликувањето меѓу звучни, безвучни и аспиративни гласови (гласови со призвук), како на пример p t k č (безвучни), b d g dž (звучни), или ph th kh čh (аспиративни).^[1] Во некои дијалекти има и присуство на ротичката (вевна) ř, која се изговара увуларна (ресична) [ʀ], долга вевна [r:], или ретрофлексна [ɽ] или [ɻ].^[1]

Во прилог следуваат основните ромски согласки, а во загради се согласките кои се наоѓаат во некои одредени дијалекти:

Согласки^[1]
	уснени	венечни	задновенечни	преднонепчени	заднонепчени	гласилни
избувни	p pʰ b	t tʰ d			k kʰ g	h
слеани		ts	tʃ tʃʰ dʒ
струјни	f v	s z	ʃ (ʒ)
носни	m	n
приближни		l		j
течни		r (ř)

Самогласки^[1]
	предни	централни	задни
затворени	i		u
средни	e		o
отворени		a

Источните и Југоисточноевропските ромски дијалекти имаат и палатализирани согласки, кои функционираат или како засебни согласки или како алофони.^[1] Некои дијалекти го имаат и гласот ə или ɨ.^[1] Должината на самогласките е присутна кај западноромските дијалекти.^[1] Со позајмувањето на странски зборови се вовеле и неромски гласови.^[1]

Акцент[уреди | уреди извор]

Акцентот во ромскиот јазик е на последниот слог од зборот.^[2] Акцентот на позајмените зборови бил на вториот слог од крајот на зборот, особено до примањето на големиот број хеленизми во јазикот. пр.

dženó - лице
vogí - душа
džépo - џеп
sfíri - чекан (од грчки)

Морфологија[уреди | уреди извор]

Именки[уреди | уреди извор]

Именките во ромскиот јазик имаат два рода (машки и женски), два броја (еднина и множина) и падежи, од кои најосновните се номинатив и акузатив.^[3]

	ед. ном.	ед. аку.	мн. ном.	мн. аку.
'момче' (м.р.)	čhav-o	čhav-es	čhav-e	čhav-en
'жена' (ж.р.)	řomn-i	řomn-ja	řomn-ja	řomn-jen

Во јазикот постојат повеќе деклинациски класи на именките, особени на дијалектните нивоа.^[3] Гледано подетално, европските позајмениу зборови имаат грчки наставки.^[3]

Останатите падежи се изразени преку наставки (наставки) кои се додаваат на коренот на зборот во акузатив. Така на пример има: -te/-de (локатив и препозиционал), -ke/-ge (датив), -tar/-dar (аблатив), -sa(r) (инструментал и комитатив), и -ker-/-ger- (генитив).^[3] Во ромскиот јазик задржан е типичниот индоариски систем на согласување на генитивот со главната именка, како на пример во čhav-es-ker-o phral 'братот на момчето', čhav-es-ker-i phen 'сестрата на момчето'.^[3]

Придавките и определениот член мора да се согласат во именката која ја определуваат:: mir-o dad 'мојот татко', mir-i daj 'мојата мајка'.^[3]^[4] Неопределениот член често се презема од подиминантниот јазик, ако има таков.^[3]

Синтакса[уреди | уреди извор]

Синтаксата на ромскиот јазик е различна од таа на останатите индоариски јазици. Ромската синтакса е слична со синтаксата на балканските јазици.^[4]

Во ромскиот јазик глаголот доаѓа пред предметот, така кај контрастивни реченици се сретнува зборовниот редослед подмет-прирок-предмет, а кај тетичните реченици прирок-подмет-предмет. Придавките и определениот член се пред именките.^[4] Виктор Фридман ги дава следните зборовни редоследи^[2]: