Холокаустот во Албанија

Од Википедија — слободната енциклопедија
(Пренасочено од Холокауст во Албанија)
Мапа на Албанија за време на Втората светска војна, со територија припоена кон земјата прикажана со светложолта боја.

Холокаустот во Албанија се состоел од убиства, депортации и злосторства против човештвото извршени против Евреите, Словените, Ромите и другите малцинства во Голема Албанија од страна на германските, италијанските и албанските колаборациони сили, додека земјата била под италијанска и германска окупација за време на Втората светска војна. Во текот на војната, речиси 2.000 Евреи побарале засолниште во Албанија. Најголемиот дел од овие еврејски бегалци биле добро третирани од локалното албанско население, и покрај фактот што земјата била окупирана прво од Фашистичка Италија, а потоа и од Нацистичка Германија. Албанците, по традиционалниот обичај на гостопримство познат како беса, често ги засолнувале еврејските бегалци во планинските села и ги транспортирале во пристаништата од Јадранското Море, од каде што бегале во Италија. Други Евреи се приклучиле на движењето на отпорот низ целата земја.

За 500 Евреи кои живееле во Косово, искуството било сосема поинакво, а многумина не ја преживеале војната. Со предавањето на Италија во септември 1943 година, германските сили ја окупирале Албанија, Косово и други територии што биле припоени кон земјата. Во 1944 година, бил формиран албански оддел на Вафен-СС, која ги уапсила и им предавал на Германците уште 281 Евреи од Косово, кои потоа биле депортирани во концентрациониот логор Берген-Белсен, каде што многумина биле убиени. На крајот од 1944 година, Германците биле протерани од Албанија, а земјата станала комунистичка држава под раководство на Енвер Хоџа. Истовремено, Силите на Оската во албанските припоени региони на Косово и Западна Македонија биле поразени од страна на југословенските партизани, кои потоа ги инкорпорираа овие области во новоформираната ФНРЈ.

Околу 600 Евреи биле убиени во Голема Албанија за време на војната. Само Албанија излегла од војната со население од Евреи единаесет пати поголемо отколку на почетокот, броејќи околу 1.800 лица. Повеќето од нив подоцна емигрирале во Израел, но неколку стотици останале до падот на комунизмот во раните 1990-ти години пред да го сторат истото. Од 2011 година, 69 Албанци се признати како Праведни меѓу нациите за улогата што ја одиграле при спасувањето на Евреите за време на Холокаустот.

Позадина[уреди | уреди извор]

Според пописот од 1930 година, во Албанија живееле 24 Евреи. Во 1937 година, на еврејската заедница, која тогаш броела речиси 300, им било доделено службено признание во земјата. Со порастот на нацизмот, голем број германски и австриски Евреи побегнале во Албанија, а албанската амбасада во Берлин продолжила да издава визи на Евреите до крајот на 1938 година, во време кога ниту една друга европска земја не била подготвена да го стори тоа[1]. Пред почетокот на Втората светска војна, повеќето Албанци никогаш не имале контакт со Евреите поради малиот број од нив во земјата. Како резултат на тоа, антисемитизмот бил помалку распространет во Албанија отколку во другите земји[2]. Пред војната, повеќето албански Евреи најчесто живееле во јужниот дел на земјата. Еврејската заедница во Косово, како дел од Кралство Југославија, броело приближно 500 луѓе[3]

Ахмед Зогу бил сменет како владетел на Албанија кога земјата била окупирана од Италија во април 1939 година..

Како најмалку развиена земја во Европа, Албанија била подложена на италијанско економско и политичко влијание во текот на 1930-тите. На 25 март 1939 година, италијанскиот диктатор Бенито Мусолини му дал на албанскиот крал Зогу I ултиматум во кој барал прифаќање на италијански воен протекторат над Албанија[4]. Кога Зог одбил да прифати, Италијанците нападнале на 7 април 1939 година и го собориле од власт. Потоа повторно ја воспоставиле албанската држава како протекторат на Кралство Италија[5], потоа воспоставиле режим на квисливање на чело со најголемиот земјопоседник во земјата, Шефкет Врелачи. Било формирано албанско национално собрание, кое набрзина гласало за целосна економска и политичка унија на Албанија со Кралството Италија, предводена од италијанскиот крал Виктор Емануел III[6]. Под водство на вицепремиерот, генерал Франческо Џакомони, италијанската администрација ги применила законите со кои била евидентирана еврејската емиграција во Албанија и им бил доделена мандат за депортација на сите странски Евреи во земјата[7].

Во рок од еден месец од италијанската окупација, била формирана Албанска Фашистичка Партија[8]. По ова се донеле закони кои ги спречиле Евреите да се приклучат и ги исклучиле од професии како што е образованието[9]. Составена од етнички Албанци и Италијанци кои живеат во Албанија[10], партијата постоела како огранок на Италијанската Фашистичка Партија, а нејзините членови требало да се заколнат дека му одговараат на Мусолини[8]. Сите Албанци кои им служеле на италијанските окупатори требало да се приклучат и станале единствена правна политичка партија во земјата[6].

Како што напредувала војната, Италија го трансформирала Албанското Кралство во Голема Албанија, како протекторат на Италија, во која биле вклучени поголемиот дел од Косово и дел од Западна Македонија, која била одвоена од Југославија откако Силите на Оската извршиле инвазија во 1941 година[3]. Косовските Албанци ентузијастички ја поздравиле италијанската окупација. Иако официјално под италијанска власт, Албанците во Косово го контролирале регионот и биле охрабрени да отвораат албански училишта, кои биле забранети од југословенската власт[11]. Исто така им било дадено албанско државјанство од страна на италијанските власти и им било дозволено да летаат под албанско знаме[12]. Сепак, Италијанците имале стотици или илјади војници во Албанија и околните области. Југословенските извори посочиле дека имало околу 20.000 италијански војници и 5.000 италијански полицајци и погранични стражари на Косово и 12.000 војници и 5.000 полицајци и граничари во Западна Македонија[13]. Во исто време, италијанските воени власти предупредиле дека најмалку десет заложници ќе бидат застрелани за секој италијански војник убиен или ранет во овие региони[14].

Холокауст[уреди | уреди извор]

1939-1943[уреди | уреди извор]

Список на европски Евреи составена на конференцијата во Ванзе во јануари 1942 година. Албанија е наведена од страна на Германците како населена со 200 Евреи.

По инвазијата на Југославија, еврејската заедница во Албанија се зголемила бидејќи Евреите од Македонија и северна Србија, како и еврејските бегалци од Германија, Австрија и Полска, дошле во Косово, во градовите Приштина, Призрен и Урошевац[3]. Бегалците не доживеале прогон на ниво кое Евреите го доживувале на територии под контрола на Германија, бидејќи Италијанците сметале дека се од економско значење и „претставници на италијанските интереси во странство“[15]. Сепак, Италијанците уапсиле околу 150 еврејски бегалци и ги транспортирале во градот Белград во Албанија, каде што им била дадена шанса да работат за да заработат пари[3]. Исто така, биле уапсени и 192 Евреи од италијанскиот пристаништен залив Котор, кои биле префрлени во нацистички концентрациони логори во Албанија на 27 или 28 јули 1941 година, пред да бидат префрлени во логори сместени во Италија[16]. Дури околу 2.000 Евреи побарале засолниште во Албанија за време на војната[17][18].

Месното население во Албанија било заштитенички настроено кон еврејските бегалци. Многумина биле транспортирани во албанските пристаништа на Јадранско Море, од каде што можеле да патуваат во Италија. Други Евреи се криеле во оддалечени планински села, додека некои се приклучиле на движењата на отпорот низ целата земја[19]. Албанскиот третман на Евреите бил во согласност со традиционалните албански обичаи на гостољубивост (беса)[18]. И покрај тоа, случаи на суровост кон Евреите се случиле во Албанија за време на војната, а во некои прилики Евреите што биле шверцувани во земјата биле убиени од Албанци кои го заплениле нивниот накит и пари[19].

Во јануари 1942 година, Германците процениле на конференцијата во Ванзе, дека Албанија е населена со 200 Евреи[20]. Истиот месец Евреите биле интернирани од Италијанците во кампот во Приштина[21]. Иако тие стравувале дека ќе бидат предадени на Германците, италијанскиот командант на кампот им ветил дека ова никогаш нема да се случи. На 14 март 1942 година, Италијанците го блокирале логорот и ги уапсиле Евреите. Некои биле предадени на Германците и транспортирани до концентрациониот логор Сајмиште, во близина на Белград, каде што биле убиени[19]. Други, заедно со Србите, биле однесени во кампот во Белград, каде што останале притворени до капитулацијата на Италија[21]. Се проценува дека околу 500 Евреи биле интернирани во логорите во Белград, Кроја и Каваја за време на италијанската окупација[22].

1943-1945[уреди | уреди извор]

Кога Италија се предала на Сојузниците во септември 1943 година, сите концентрациони логори во Албанија биле распуштени[19]. Кратко потоа, Германците ја нападнале и ја окупирале Албанија, а повеќето италијански војници во земјата им се предале на Германците[23]. Тогаш германските сили започнале да ги напаѓаат сите Евреи што живеат во Албанија и регионите во окупирана Југославија, со претежно албанско население[24]. Еврејската заедница во Западна Македонија, која останала недопрена под италијанската окупација, била насочена и неколку групи на Евреи биле испратени во логорите за истребување. Нивниот имот и предмети подоцна биле преземени од страна на многу организации, институции и приватни лица[25].

Германците ја организирале албанската администрација кратко време по окупацијата на земјата. На 15 септември, бил основан Албанскиот национален комитет, кој имал за задача да ја контролира земјата, и во функција бил додека не се воспоставил Советот од страна на Германија како официјална влада на земјата на 3 ноември 1943 година. Потоа, Џафер Дева бил назначен за министер за внатрешни работи на Албанија [13]. Дева подоцна ја основал Втората призренска лига во Косово, која прогласила света војна против Словените, Циганите и Евреите и се обидела да создаде етничка чиста Голема Албанија[9]. Со новата администрација, Германците побарале од албанските власти да им дадат список на Евреи кои ќе бидат депортирани[26]. Меѓутоа, локалните власти не се придржувале на тоа и дури и им давале фалсификувани документи на еврејските семејства[17]. Ситуацијата во Косово била сосема поинаква[27]. Таму, Дева започнал да ги повикува Косовските Албанци да се приклучат на Вафен-СС[28]. На 1 мај 1944 година била формирана 21-тата дивизија на Вафен под името Скендербег[29]. Оваа девизија вршела терор и станала позната за злоупотреби против етничките Срби[30], но секое големо етничко чистење на словенското население било прекинато со доаѓањето на југословенските партизани[31]. На 14 мај[22], припадниците на дивизијата извршиле напад врз еврејските домови во Приштина, уапсиле 281 Евреи, а потоа ги предадале на Германците[32][33][27]. На 23 јуни, 249 од нив биле однесени во концентрациониот логор Берген-Белсен, каде што многумина биле убиени[34].

Косовските Албанци обично биле помалку гостољубиви за Евреите отколку нивните соседи во Албанија. Поради нивните историски искуства со Србите и Османлиите, тие имале тенденција да бидат понепријателски кон локалните неалбанци. Како резултат на тоа, многу ентузијастички им помогнале на Германците[19]. Се смета дека Косовските Албанци ги заштитиле Евреите откако германските сили ги презеле териториите што италијанските власти ги контролирале за време на војната, но заштитата што Евреите ја добиле во Косово во првите години на војната, повеќе се должи на италијанските власти отколку на локалните албанско население[19]. Се проценува дека за време на војната загинале 210 Евреи од Косово[35]. Во официјалниот извештај на СФРЈ, објавен во 1964 година, се евидентирани 74 еврејски воени жртви во регионот[36]. Околу 600 Евреи биле убиени во Албанија, Косово и други територии контролирани од Албанија за време на војната[26]. Нешто поголем број, како и неколку стотици бегалци, се криеле и преживеале со помош на локалното албанско население[37].

Последици[уреди | уреди извор]

Од октомври до ноември 1944 година, југословенските партизани, поддржани од страна на западните сојузници и Советскиот Сојуз, а со помош на силите на бугарскиот Татковински фронт и две бригади на албанските партизани, го зазеле регионот на Косово, кога Германците се повлекле[38]. Областа Косово била ставена во составот на ФНРЈ[9]. Без шанси за победа, Германците им помогнале на албанските соработници да побегнат од земјата, додека комунистите се приближувале. Многумина не успеале да избегаат и биле погубени од страна на комунистите[39]. На 28 ноември 1944 година, комунистичките сили на Енвер Хоџа излегле како победници во Албанија[40]. Хоџа потоа вовел тоталитарна сталинистичка влада која ги забранила сите религии во земјата[41].

Се проценува дека во крајот на Втората светска војна во Албанија имало 1.800 Евреи[33], единаесет пати повеќе од бројот на Евреи кои живееле во земјата во 1939 година[27]. Еврејската заедница во Косово никогаш целосно не се опоравила од војната [9]. Неколку Евреи останале во Косово но многумина емигрирале во Израел за време на комунистичкиот период. Слично на тоа, повеќето Евреи во Албанија одлучиле да емигрираат по воведувањето на комунизмот. Околу 300 останале во земјата до почетокот на 1990-тите[42]. Официјалниот албански попис од април 1989 година регистрирал 73 Евреи кои живееле во земјата[27]. Со падот на комунизмот, Албанија ги олабавила ограничувањата за религијата и патувањето во странство. Од декември 1990 до јуни 1991 година, 350 албански Евреи биле транспортирани од Албанија во Израел во она што било наречено Операција Летечки килим[43]. Повеќето од 60-те преостанати Евреи во Албанија заминале во 1997 година, откако земјата била зафатена со кратка граѓанска војна[40].

Од 2011 година, 69 Албанци се признаени од Јад Вашем како Праведни меѓу нациите за нивната улога во помагањето на Евреите во Албанија да го преживеат Холокаустот[26]. Единствениот јавен простор во Албанија посветен на Холокаустот е мал приказ во Националниот историски музеј во Тирана. Составен од фотографии, текстови, мапи и документи за време на војната, бил отворен на 29 ноември 2004 година[44].

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ Elsie 2010, стр. 218.
  2. ↑ Mojzes 2011, стр. 93–94.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Mojzes 2011, стр. 93.
  4. ↑ Bideleux & Jeffries 2007, стр. 30–31.
  5. ↑ Fischer 1999, стр. 21–57.
  6. ↑ 6,0 6,1 Bideleux & Jeffries 2007, стр. 31.
  7. ↑ Perez 2013, стр. 26.
  8. ↑ 8,0 8,1 Lemkin 2008, стр. 102.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Frank 2010, стр. 97.
  10. ↑ Fischer 1999, стр. 45–46.
  11. ↑ Judah 2002, стр. 27–28.
  12. ↑ Ramet 2006, стр. 141.
  13. ↑ 13,0 13,1 Tomasevich 2001, стр. 152.
  14. ↑ Rodogno 2006, стр. 345.
  15. ↑ Rodogno 2006, стр. 387.
  16. ↑ Tomasevich 2001, стр. 597.
  17. ↑ 17,0 17,1 Deutsche Welle & 27 December 2012.
  18. ↑ 18,0 18,1 Voice of America & 7 December 2010.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 19,4 19,5 Mojzes 2011, стр. 94.
  20. ↑ Arad, Gutman & Margaliot 1999, стр. 254.
  21. ↑ 21,0 21,1 Israeli 2013, стр. 38.
  22. ↑ 22,0 22,1 Perez 2013, стр. 27.
  23. ↑ Vickers 1999, стр. 152.
  24. ↑ Mojzes 2009, стр. 94.
  25. ↑ Laqueur & Baumel 2001, стр. 712.
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 Green & 2 April 2013.
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 27,3 Elsie 2010, стр. 219.
  28. ↑ Fischer 1999, стр. 215.
  29. ↑ Nafziger 1992, стр. 21.
  30. ↑ Mojzes 2011, стр. 94–95.
  31. ↑ Yeomans 2006, стр. 31.
  32. ↑ Judah 2002, стр. 29.
  33. ↑ 33,0 33,1 Fischer 1999, стр. 187.
  34. ↑ Perez 2013, стр. 27–28.
  35. ↑ Cohen 1996, стр. 83.
  36. ↑ Frank 2010, стр. 97–98.
  37. ↑ Laqueur & Baumel 2001, стр. 1.
  38. ↑ Tomasevich 2001, стр. 156.
  39. ↑ Fischer 1999, стр. 237.
  40. ↑ 40,0 40,1 Elsie 2010, стр. 194.
  41. ↑ Plaut 1996, стр. 180.
  42. ↑ Ehrlich 2009, стр. 945.
  43. ↑ Plaut 1996, стр. 181.
  44. ↑ Perez 2013, стр. 40–41.

Надворешни врски[уреди | уреди извор]

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Холокаустот_во_Албанија&oldid=5145407“