Фризиска книжевност
Фризиска книжевност — се состои од дела напишани на фризиски јазици, вклучувајќи го и западнофризискиот јазик кој се зборува во покраината Фризија во Холандија, на кој биле создадени повеќето преживеани текстови. Првите текстови напишани на фризиски се појавиле околу 13 век.
Средновековен и ран модерен период
[уреди | уреди извор]Текстови напишани на фризиски за првпат се појавуваат во ракописна форма за време на доцниот средновековен период. Сепак, записите за нив се прилично ретки и генерално тие не би претставувале книжевност, дури и ако покажале одредена поетска вредност. Во 1498 година, холандскиот јазик станал официјален јазик во Фризија за сите книжевни цели, но фризискиот јазик преживеал како говорен јазик меѓу обичните луѓе. За време на ренесансата, некои автори свесно се обидувале да го зачуваат својот јазик во кратки пишани дела. Се верува дека среднофризискиот јазик започнал околу ова време, во средината на 16 век. Најголемо влијание имал еден учител од седумнаесеттиот век од Болсвард, по име Гисберт Јапикс, чија поезија се обидела да ја докаже вредноста на фризискиот јазик како пишан јазик и довело до преродба кај другите фризиски автори во ценењето на својот мајчин јазик, ценење кое забавило до осумнаесеттиот век, крајот на среднофризискиот период.
Современ период
[уреди | уреди извор]_Hiddes_Halbertsma.jpg)
Фризија
[уреди | уреди извор]Современиот западнофризиски јазик, кој започнал околу 1800 година со романтичкото движење, доживеал преродба. Многу автори повторно го ценеле својот јазик, а научниците го проучувале западнофризискиот јазик од академска гледна точка. Биле формирани организации кои привлекувале поддржувачи од горната и средната класа. Понатамошниот поттик на холандското влијание од образовниот систем ги поттикнал браќата Халбертсма, Јустус, Елтсје и Цјалинг Халбертсма да создадат дела на западнофризиски јазик, вклучувајќи го и „De Alde Friezen“, кој станал национална химна на западнофризискиот народ. Нивните дела биле собрани и објавени во познатата „Rimen en Teltsjes“ (Песни и приказни) во 1871 година.
Фризискиот јазик бил цврсто етаблиран како академска студија во дваесеттиот век (Ролф Бремер е тековниот професор по старофризиски на Лајденскиот универзитет),[1] а јазикот бил достапен за изучување и во средното образование. По Втората светска војна, од околу 1945 до 1963 година, фризиската книжевност доживеала уште еден период на раст благодарение на важни автори и книжевни амбасадори како Ен Вадман, Феде Шурер, Фоке Сирксма и Лоле Наута, иако Вадман починала разочарана што не успеала да создаде зближување помеѓу холандската и фризиската книжевност.[2] Сепак, фризиската книжевност продолжила да цвета барем во Фризија: фризиските автори биле промовирани на холандската читателска публика,[3] и имало десетици автори на фризиски јазик[4][5] и книжевни списанија. Во исто време, намалувањето на продажбата на книжевни дела во Холандија влијаело и на фризиската книжевност, при што проценките за намалување на продажбата на фризиски дела се проценувале на 30 до 40% во 2000 година, а позајмувањата на фризиски книги од библиотеките во една област се намалиле од 152.000 во 2005 година на 135.000 во 2007 година.[6]
Северна Фризија
[уреди | уреди извор]Книжевноста на различните дијалекти на севернофризискиот јазик се развила дури во ерата на романтизмот. Пораните текстови се исклучително ретки, а најстариот примерок на севернофризиско писмо датира од околу 1600 година, и било превод на „Kleiner Katechismus“ (Мал катехизам од Мартин Лутер) на два севернофризиски дијалекти. Книжевноста од почетокот на 19 век вклучувала комедија на зилтскиот дијалект, и роман наречен „Di lekkelk Stjüürman" (Среќниот кормилар), и двете дела на Јап Петер Хансен. Пристапот за воведување на севернофризиско списание и речник во 1840-тите години не успеал поради претстојните национални соперништва помеѓу данските или германско ориентираните делови од населението. Други автори од 19 век се Кристијан Петер Хансен, син на Јап Петер Хансен од Зилт, Кристијан Јохансен од Амрум или Симон Рајнхард Бон и Стине Андресен од Фер. Исто така, севернофризиската област произвела автори кои пишувале на севернофризиски јазик како Јоханес Хансен од областа Бредштет и Мориц Моме Нисен од Енге. Познато е дека Нисен го создал најсеопфатниот севернофризиски речник, кој сепак останал необјавен. Во 20 век дополнително се развила севернофризиската книжевност, која повторно започнала на Зилт и се проширила низ островите. Лоренц Конрад Петерс, Јенс Мунгард, Албрехт Јохансен и Џејмс Крус се значајни автори од почетокот и средината на 20 век.[7] На првиот одржан натпревар за севернофризиска книжевност победил Елин Никелсен во 1991 година со новела на ферингски јазик.[8]
Некои од проблемите на севернофризиската книжевност се ограничен број говорници, дијалектни поделби кои се претежно меѓусебно неразбирливи, недостаток на писмена традиција и рурална позадина без урбани културни центри и доцна стандардизација на правописот за главните дијалекти.[7]
Поврзано
[уреди | уреди извор]Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ „Prof.dr. R.H. (Rolf) Bremmer“. Leiden University. Архивирано од изворникот на 2 August 2010. Посетено на 14 September 2010.
- ↑ „Schrijver Anne Wadman vond zichzelf mislukt“. Friesch Dagblad. 25 November 2009. Посетено на 14 September 2010.[мртва врска]
- ↑ „Friese literatuur verkoopt zich aan Nederland“. Brabants Dagblad. 29 March 2006. Посетено на 14 September 2010.
- ↑ „Friese auteurs – Twintigste Eeuw“. Digital library for Dutch literature. Посетено на 14 September 2010.
- ↑ „Friese auteurs – Eenentwintigste Eeuw“. Digital library for Dutch literature. Посетено на 14 September 2010.
- ↑ Stikkelbroek, Ellen (7 March 2009). „Friese literatuur wordt minder geschreven en gelezen“. Friesch Dagblad. Посетено на 14 September 2010.[мртва врска]
- 1 2 Steensen, Thomas (1999). „Zwei Jahrhunderte nordfriesischer Literatur – ein kurzer Rück- und Ausblick“. Zeitschrift für Kultur- und Bildungswissenschaften (германски). University of Flensburg: 121–127. Архивирано од изворникот на 4 November 2014. Посетено на 26 September 2011.
- ↑ Nickelsen, Ellin (1991). Jonk Bradlep (севернофризиски). Bredstedt: Nordfriisk Instituut. ISBN 978-3-88007-175-9. Архивирано од изворникот на 3 March 2016. Посетено на 26 September 2011. Weblink in German and Fering.
Надворешни врски
[уреди | уреди извор]- Збирка статии за фризиски јазик и книжевност Архивирано на 12 февруари 2025 г.