Франц Розман

Франц Розман, псевдоним Стане (словенечки: Franc Rozman – Stane) или Стане Млинар (27 март 1911 – 7 ноември 1944), бил словенечки партизански командант за време на Втората светска војна.

Раниот живот

Куќа во која е роден Франк Розман

Франц Розман бил роден во крањското село Сподње Пирниче близу Љубљана, кое во тоа време било дел од Австро-Унгарија, во словенечко работничко семејство. Неговиот татко, Франц Розман, бил железнички работник, а неговата мајка, Марјана (родена Старе), била домаќинка. Бил трет од четири деца, со две постари сестри, Марјета и Терезија, и помлад брат, Мартин.

Кога имал три години, таткото на Розман загинал на Источниот фронт како војник во Австроунгарската армија. Розман имал сиромашно и тешко детство. Неговите сестри, Марјета и Терезија, биле испратени во сиропиталиште, додека Франц и неговиот брат Мартин останале во Пирниче. На 15 години работел во една кафеана, а потоа се обучувал како пекар.

Како младо момче, Розман имал голема желба за воена кариера, но неговото барање за прием во военото училиште било одбиено. На пролет во 1932 година, ја отслужил својата воена служба во Кралската југословенска армија.

Воено искуство пред Втората светска војна

Во 1935 година, по италијанската инвазија на Етиопија, Розман се обидел безуспешно да се приклучи на етиопските сили кои се бореле против италијанските освојувачи. Наскоро по избувнувањето на Шпанската граѓанска војна, тој одлучил да отпатува во Шпанија. Розман бил меѓу првите југословенски доброволци во Шпанија, каде што на 1 октомври 1936 година се приклучил на Интернационалните бригади. Во ноември истата година станал член на Шпанската комунистичка партија.

Во Јарама завршил подофицерска школа, станал потпоручник и командант на чета, а подоцна капитан и командант на баталјон. Неговите соборци го паметат како енергична и посветена личност. По завршувањето на Шпанската граѓанска војна, бил затворен во Франција. Во 1939 година станал член на Комунистичката партија на Југославија. Во април 1941 година бил затворен и осуден на принудна работа во Германија. Во јули истата година успеал да побегне од Германија и да се врати во Југославија.

Втората светска војна

Извесно време, Розман живеел со активист на Ослободителниот фронт на словенечкиот народ. На почетокот на декември 1941 година го посетил својот помлад брат, Мартин, по што се приклучил на словенечката партизанска борба. Наскоро станал воен инструктор при Врховниот штаб на словенечките партизански сили. Му била доделена задачата да го формира Штаерскиот баталјон , составен од партизанските единици, Ревирската и Савињската чета, кои биле активни во Штаерска во есента 1941 година. Учествувал во нападот на Шоштан и подоцна во Битката кај Чрета. Германците повеќепати се обидувале да го ликвидираат Розман, поставувајќи му многубројни заседи.

Во април 1942 година, Розман станал командант на словенечка партизанска бригада, основана на 5 април 1942 година во Кременик, Долењска, со повеќе од 300 борци. Според составот, организацијата, обуката и борбената моќ, оваа била најсилната словенечка партизанска единица во тоа време. На 13 јули 1943 година, Розман станал командант на Врховниот штаб на словенечката партизанска војска, со чин генерал-лајтнант, кој го носел до неговата смрт.

Розман починал на 7 ноември 1944 година, на 33-годишна возраст, во Бела Краина, како последица на тешка рана здобиена при тестирање на новопристигнатите ПИАТ оружја, испратени на партизаните од британските сојузници. Постоеле гласини дека бил убиен по саботажа од страна на четничките воени власти или по наредба на партизанскиот командант Арсо Јовановиќ, но тие никогаш не биле докажани. Четири дена подоцна, на 11 ноември 1944 година, бил прогласен за Народен херој на Југославија.

Наследство

„Командант Стане“, како што партизаните го нарекувале, бил една од најистакнатите личности на југословенскиот фронт за време на Втората светска војна. Неговото наследство е контроверзно, а се поставени прашања за неговата вмешаност во воените ликвидации на цивили.

Неговото наследство го вклучува следново:

• На куќата во Сподње Пирниче каде што е роден има плоча, која исто така е претворена во мал музеј. Пред куќата стои и биста на Розман.
• Има споменик во центарот на Љубљана, на аголот на улицата Словенија и улицата Шубиќ , посветен на Розман.
• Нему му е посветена познатата партизанска песна „Командант Стане“.
• Многу словенечки училишта го носат неговото име; на пример, основните училишта Франк „Стане“ Розман во Љубљана и Марибор.
• На 21 март 2011 година, Словенија издаде комеморативна монета од две евра по повод 100-годишнината од раѓањето на Франк Розман.
• Поранешната касарна Франк „Стане“ Розман во Љубљана-Поље била именувана по Розман до јули 2012 година, кога биле преименувани во чест на Едвард Пеперко (1966–1991), еден од првите што паднале во словенечката десетдневна војна. На преименувањето се спротивставиле Партизанската ветеранска организација, опозициските партии и една од коалициските партии.

Надворешни врски

• Розман во цртеж на словенечкиот уметник Божидар Јакач, zzb-nob.si; пристапено на 12 март 2016 година. (на Slovene)