Француски републикански календар
Француски републикански календар или Француски револуционерен календар – календар предложен во текот на Француската револуција, а француската влада го користела околу дванаесет години, од крајот на 1793 до 1805 година. Причина за тоа била желбата на радикален начин да се пресече сѐ што имало врска со стариот режим и Католичката црква.
Од 15 јули 1789 година, ден после заземањето на Бастилја, до крајот на 1789 траела 1 година на слободата (француски: An I de la liberté). Бидејќи претходно се користел грегоријански календар, оваа година траела само 5 и пол месеци. 1 јануари 1790 годин бил почеток на 2 година на слобода. На 10 август 1792 година, денот на јуришот на Тилери, бил одреден за почеток на 1 година на еднаквоста.
На 22 септември 1792 година била укината монархијата, а тековната година била преименувана во 1 година на Француската Република (француски: An I de la République Française). Националниот конвент на 5 октомври 1793 година одлучил да се измени начинот на броење на месеците и деновите. Новиот календар конвентот го усвоил на 24 октомври 1793 година, а за почеток на сметање на годините по новиот календар бил одреден 22 септември 1792 година. Делот од 1793 година до 21 септември, кој претходно бил сметан во 2 година на републиката, бил земен за 1 година на републиката.
Овој календар го укинал Наполеон Бонапарт во 1805 година по конкордатот со Католичката црква. Календарот повторно влегол во употреба во текот на Париската комуна во 1871 година.
Потекло и главни црти[уреди | уреди извор]
Календар го формирал политичарот и агроном Шарл Жилбер Ром, иако обично му го припишуваат на поетот Фабр д'Еглантен, кој ги измислил имињата на месеците. Го усвоил Националниот конвент под контрола на јакобинците на 24 октомври 1793 година.
Годините обично се означуваат со римски броеви, се бројат од почетокот на „Републиканската ера“ - 22 септември 1792 година, денот кога била прогласена Првата Француска Република, ден откога била укината монархијата. Затоа римскиот број I ја означува првата година на републиката, т.е. година пред календарот да влезе во употреба. Првиот ден на секоја година ја вклучува есенската рамнодневица. За да се добие годината на републиканската ера треба да се извади 1792 од годината на нашата ера во периодот меѓу 1 јануари и 22 или 23 септември (види подолу „Префрлање во грегоријански календар“), односно 1791 до крајот на декември.
На 23 септември 2007 година почнала 216 година на Републиката (Année CCXVI de la République).
Биле одредени 12 месеци од по 30 дена, секој поделен во три 10-дневни дела наречени декади (décades). Десеттиот ден, décadi, ја заменил неделата како ден за одмор и свечености што доведувало до судир со црквата. Пет или шест дена потребни за да се доврши тропската година биле ставени на крајот на годината.
Секој ден бил поделен на десет саат, секој саат на 100 децимални минутиа, а секоја децимална минута имала 100 децимални секунди. Тоа значи дека децималниот саат траел (обични) 2 саати и 24 минути, децималната минута - 1 минута и 26,4 секунди и децималната секунда - 0,86 обични секунди. Биле изработувани и часовници кои го прикажувале ова децимално време, но идејата не заживеала, па задолжителната употреба била суспендирана на 7 април 1795 година, иако некои градови продолжиле да го користат до 1801 година. Сликичката во делот „Префрлање во грегоријански календар“ би требало на дното да го покаже децималното време во моментот на прво вчитување на страната.
Периодот од 4 години кој завршувал со престапен ден требало да се вика Franciade. Престапната година се викала Sextile, алузија на бисекстилни престапните години од јулијанскиот и грегоријанскиот календар, бидејќи содржела шести додатен ден.
Со конкордатот од 1801 година на Католичката црква во Франција ѝ бил вратен официјалниот статус. Договорот стапил на снага на Велигден 18 април 1802 година, со кој им биле вратени имињата на деновите какви што биле во грегоријанскиот календар, со неделата како ден за одмор и богослужба, при што бил задржан остатокот од републиканскиот календар.[1]
Календарот на крајот го укинал Наполеон, почнувајќи од 1 јануари 1806 година (ден по 10 нивоз од 14 година [10 Nivôse an XIV]), малку повеќе од 12 години по неговото воведување. Повторно накратко бил користен во текот на Париската комуна, од 6 до 23 мај 1871 година (16 Floréal–3 Prairial An LXXIX).
Така, револуционерниот календар не заживеал за разлика од метричкиот систем кој бил истовремено развиван и бил усвоен.[2]
Постојат многу таблици и програми за претворање кои главно ги создале генеалози. Некои ентузијасти во Франција сѐ уште го користат овој календар, повеќе од почит кон минатото отколку од практичност.
Некои правни текстови усвоени во време кога републиканскиот календар бил официјален, сѐ уште се во снага и ги задржале своите оригинални датуми кога ги цитираат.
Сличности со други календари[уреди | уреди извор]
Францускиот републикански календар има истоветна структура како и коптскиот календар (12×30 + 5 или 6 дена), потомок на египетскиот календар. Коптската нова година е на 29 август по јулијанскиот календар (односно 30 секоја четврта), што во 18 век одговарало на 9 септември по грегоријанскиот (само 13 дена пред почетокот на годината по францускиот републикански календар).
Критика и недостатоци на календарот[уреди | уреди извор]
Престапните години во календарот се предмет на големо спорење, заради противречните ставови во декретот со кој е воведен.[3] Од една страна се одредува дека првиот ден во годината, истовремено и ден на есенската рамнодневица (астрономски одреден), а потоа дека додаток е обично потребен во период од четири години. Положбата на денот на рамноденица (еквинокс) не мора да следи четиригодишни интервали. Така престапни години биле III, VII и XI, следната требало да биде XV, а потоа XX, пет години подоцна.
Жилбер Ром на 19 Floréal An III (8 мај 1795) во име на Комитетот за јавно образование предложил фиксно аритметичко правило за одредување на престапните години. Со него било предвидено да се применува истото правило како во грегоријанскиот календар (годините деливи со 4 да бидат престапни, освен повеќето деливи со 100) освен 4000 година (последна година на десеттиот 400-годишен период) биде проста наместо престапна. Бидејќи овој предлог никогаш не бил прифатен, се продолжило со првичното астрономско правило, кое исклучувало какво било аритметичко правило. Со предлогот требало да се избегнат некои неизвесни престапни години предизвикани од непрецизноста на астрономското знаење во 1790-тите (ова дури и денес има смисла заради неизвесноста во ΔТ). На пр. комитетот забележал дека еквиноксот во 144 година ќе биде во "11:59:40 попладне“, што е многу поблиску на полноќ од 3 или 4 минути инхерентна неизвесност.
Календарот бил укинат бидејќи 10-дневната работна декада на работниците им давала помалку одмор (еден од десет дена, наместо еден од седам); бидејќи за почеток на годината е одбран еквиноксот, подвижен датум (извор на конфузија); и затоа што бил несогласен на секуларниот ритам на саеми и земјоделски собири.
Попознати датуми[уреди | уреди извор]
Веројатно најпрочуениот датум го овековечил Карл Маркс во насловот на својот памфлет 18 бример на Луј Наполеон од 1852 година, 18 Brumaire An VIII (9 ноември 1799), кога Наполеон ја зел власта, се смета за крај на Француската револуција.
Уште еден прочуен датум е 9 Thermidor An II (27 јули 1794), денот кога Конвентот се свртел против Робеспјер, кој со другите монтањари, бил гилотиниран следниот ден. На основа на таа случка во марксистичкиот речник влегол изразот „термидорски“ за револуционери кои ја уништуваат револуцијата однатре се свртуваат против нејзините правила и цели. На пример Троцки и неговите поддржувачи го користеле овој назив за Сталин.
Романот од Емил Зола Жерминал името го зел од календарот, како и јадењето јастог термидор. Фрегатите од класата Флореал ги носат имињата на републиканските месеци.
Месеци[уреди | уреди извор]
Револуционерниот календар имал 12 месеци од по 30 дена, чии имиња се земени од природата. Имињата се кованици од латинскиот, францускиот и грчкиот јазик. Завршетоците на имињата се групирани по годишните времиња. Долу се надени називите на месеците и нивните значења:
- Есен:
- Зима:
- Пролет:
- Лето:
Во Англија противниците на Револуцијата го исмевале календарот со имињата: Wheezy, Sneezy and Freezy ("свиркав “ (како при дишење), „кивав“ и „вкочанет"); Slippy, Drippy and Nippy ("лизгав“, „лигав“ и „штиплив“ (како мраз)); Showery, Flowery and Bowery ("дождлив“, „китнест “ и „чардаклиски"); Wheaty, Heaty and Sweety ("пченичен “, „жежок“ и „сладок").[4][5]
Десетте дена од декадата[уреди | уреди извор]
Месецот бил поделен во три декади (décades) од по десет дена, едноставно наречени по редниот број:
- primidi (првиот ден)
- duodi (вториот ден)
- tridi (третиот ден)
- quartidi (четвртиот ден)
- quintidi (петтиот ден)
- sextidi (шестиот ден)
- septidi (седмиот ден)
- octidi (осмиот ден)
- nonidi (деветтиот ден)
- décadi (десеттиот ден)
Декадите биле напуштени во април 1802 година според Конкордатот како што е претходно споменато.
Денови во годината[уреди | уреди извор]
Традиционалниот католички календар секој ден во годината му го посветил на некој светац. За да се раскине со верската традиција, со републиканскиот календар секој ден исто така бил посветен на нешто. Најголемиот дел им бил посветен на растенијата, потоа минералите (во зимскиот нивоз), деновите кои завршуваат со „5“ на животни, а деновите кои завршуваат со „0“ (décadi) на алатки.
Во долната табела се дадени посветите на деновите, на француски оригинал и на македонски превод (односно англиски кај послабо познатите растенија, со курзив). Означени се и некои грегоријански датуми (приближно секој петти) за полесно снајдување. Треба да се има предвид распоредот на престапните години (дали годината почнува на 22 или 23 септември, види „Префрлање во грегоријански календар“).
Есен[уреди | уреди извор]
| Вандемиер (22 септ. ~ 21 окт.) | Бример (22 окт. ~ 20 ноем.) | Фример (21 ноем. ~ 20 дек.) |
|---|---|---|
|
|
|
Зима[уреди | уреди извор]
| Нивоз (21 дек. ~ 19 јан.) | Пливиоз (20 јан. ~ 18 фев.) | Вантоз (19 фев. ~ 20 мар.) |
|---|---|---|
|
|
|
Пролет[уреди | уреди извор]
| Жерминал (21 мар. ~ 19 апр.) | Флореал (20 апр. ~ 19 мај) | Преријал (20 мај ~ 18 јун) |
|---|---|---|
|
|
|
Лето[уреди | уреди извор]
| Месидор (19 јуни ~ 18 јули) | Термидор (19 јули ~ 17 авг.) | Фриктидор (18 авг. ~ 16 сеп.) |
|---|---|---|
|
|
|
Додатни денови[уреди | уреди извор]
Пет додатни денови (односно шест во престапна година) биле национални празници на крајот од секоја година. Прво ги нарекувале „санкилотиди“ (les sans-culottides) по санкилотите (sans-culottes), но после III година (1795), едноставно како les jours complémentaires:
- La Fête de la Vertu „Ден на доблеста“ - 17 или 18 септември
- La Fête du Génie „Ден на талентот“ - 18 или 19 септември
- La Fête du Travail „Ден на трудот“ - 19 или 20 септември
- La Fête de l'Opinion „Ден на мнението“ - 20 или 21 септември
- La Fête des Récompenses „Ден на nаградi“ - 21 или 22 септември
- La Fête de la Révolution „Ден на Револуцијата“ - 22 или 23 септември (престапни години)
Префрлање во грегоријански календар[уреди | уреди извор]
Календарот бил укинат во XIV година (1805). Има различни мислења околу методот по кој би требало да бидат одредувани престапните години ако календарот е на снага. Постојат барем четири хипотези кои се користат при префрлање на датумите во грегоријанскиот календар:
- Престапните години и понатаму би варирале тако што секоја нова година (1 вандемиер) биде на есенска рамнодневица, како што било од I до XIV година. Овој бил единствен метод во законска употреба, иако понекогаш минувале пет години меѓу престапните.[3]
- После 15 година престапната би скокнала на 20, после што би паѓала на секоја година делива со четири (20, 24, 28...), освен повеќето секуларни години (деливи со 100), според Ромовиот предлог. Ова би ја поедноставило претворањето во грегоријански календар бидејќи републиканскиот престапен ден главно би следел некој месец после 29 февруари , на крајот на секоја година делива со четири, така што републиканската нова година секогаш би била на 22 септември за целиот трет век од републиканската ера (1993—2092 н. е).[6]
- Престапните години би продолжиле со фиксно правило секои четири години од последната (значи 15, 19, 23, 27...), престапен ден би бил додаван пред, наместо после, годината делива со четири, освен повеќето секуларни години. Ова правило има предност бидејќи е едноставно за сметање и е континуирано со секоја година во која календарот бил официјален. По напуштањето на календарот, во Франција со користење на ова правило биле отпечатени конкорданси за одредување датуми во долгорочни договори.[7][8]
- Почнувајќи од 20 година, годините деливи со четири би биле престапни, освен ако се деливи со 128. Датумот на републиканската нова година би останал на 23 септември секоја година од 129 до 256 од републиканската ера (1920-2047 н.е.).[9][10][11]
Следната табела покажува кога некои години од републиканската ера почнуваат по грегоријанскиот календар, според претходните четири методи:
| р.е. | н.е. | Еквинокс | Ром | Континуирано | 128-годишен |
|---|---|---|---|---|---|
|
CCXIV (214) |
2005 |
||||
|
CCXV (215) |
2006 |
||||
|
CCXVI (216) |
2007 |
||||
|
CCXVII (217) |
2008 |
||||
|
CCXVIII (218) |
2009 |
||||
|
CCXIX (219) |
2010 |
* Престапна година, додатен ден на крајот
Поврзано[уреди | уреди извор]
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ „Concordat de 1801 Napoleon Bonaparte religion en france Concordat de 1801“. Roi-president.com. 21 ноември 2007. Архивирано од изворникот на 10 септември 2012.
- ↑ A calendar for all seasons: Two hundred years ago, the scientists of the French Revolution devised a calendar based on reason rather than tradition. Despite their best efforts...
- ↑ 3,0 3,1 „Le Calendrier Republicain“. Gefrance.com. Архивирано од изворникот на 2013-03-17. Посетено на 22 септември 2010.
- ↑ „h2g2 - The French Republican Calendar“. BBC. Посетено на 22 септември 2010.
- ↑ „Calendrical Calculations, II: Three Historical Calendars“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 28 септември 2009.
- ↑ „Brumaire - Calendrier Républicain“. Prairial.free.fr. Архивирано од изворникот на 18 мај 2011. Посетено на 22 септември 2010.
- ↑ Manuel pour la concordance des ... - Google Books. Books.google.com. Посетено на 22 септември 2010.
- ↑ „Brumaire - Calendrier Républicain“. Prairial.free.fr. Архивирано од изворникот на 18 мај 2011. Посетено на 22 септември 2010.
- ↑ „The French Revolution Calendar“. Personal.telefonica.terra.es. Архивирано од изворникот на 12 јули 2012.
- ↑ „Calendars“. Projectpluto.com. Посетено на 22 септември 2010.
- ↑ „The French Revolutionary Calendar | Calendars“. Webexhibits.org. Архивирано од изворникот на 2020-05-23. Посетено на 22 септември 2010.
Литература[уреди | уреди извор]
- Manuel pour la concordance des ... - Google Books. Books.google.com. Посетено на 22 септември 2010.
Надворешни врски[уреди | уреди извор]
 |
„Француски републикански календар“ на Ризницата ? |
(на англиски, француски, шпански)
- Претворач на датуми за овој и други календари
- Antique Decimal Watches
- Dials & Symbols of the French revolution. The Republican Calendar and Decimal time.
- Brumaire - The Republican Calendar, with Windows and Mac OS X applications, including a Dashboard's widget. (fr es en eo pt de nl)
- Another Republican calendar page, with an alternative Dashboard's widget
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||