Прејди на содржината

Филомати

Од Википедија — слободната енциклопедија
Филоматско друштво
Основано 1 октомври 1817 година ; пред 207 години ( 1 октомври 1817 г. )



Вилнушки империјален универзитет
Тип Тајно
Припадност Независен
Статус Неуспешно
Датум на разрешување 1823 година
Опсег Локално
Поглавја 1
Седиште Вилнус, Вилнушка гувернарија



Руска империја (во денешна Литванија)
Филомати и Филарети: Томаш Зан, Игнациј Домејко, Адам Мицкевич, Антониј Едвард Одинец, Јан Чечот. Насликано во 1899 година.
Студентски егзил: Полските студенти протерани во Сибир. Насликано од Јацек Малчевски, 1891 година.

Филомати, или Филоматско друштво (полски: Filomaci или Towarzystwo Filomatów; литвански: Filomatai или Filomatų draugija; од грчкиот φιλομαθεῖς „љубители на знаењето“) — тајна студентска организација која постоела од 1817 до 1823 година при Империјалниот универзитет во Вилнус.

Историја

[уреди | уреди извор]

Друштвото било создадено на 1 октомври 1817 година во Вилнус, Вилнушка гувернарија, во Руската империја, која ги стекнала овие територии со Поделбите на Полска во 1794 година. Друштвото го сочинувале студенти и алумни на Империјалниот универзитет во Вилнус.

Значајни членови биле Јозеф Јежовски (ко-основач и претседател), Јан Чечот (ко-основач), Јозеф Ковалевски (ко-основач), Онуфриј Пјетрашкевич (ко-основач), Томаш Зан (ко-основач),[1] Адам Мицкиевиц (ко-основач), Игнациј Домејко, Антониј Едвард Одинец, Теодор Лозински, Францишек Малевски, Јан Соболевски, Александар Хоѕко, и Михал Кулеша. Повеќето од нив биле студенти, но некои членови и поддржувачи вклучувале и службеници и поранешни алумни.

Структурата на друштвото била нешто помеѓу масонската организација и ученото друштво. Друштвото било поделено на две фракции – научно-математичка и литературна. Членовите на последнава разговарале за литературни творби, а целите на организацијата биле самообразовни и дидактички; сепак, околу 1819-1820 година, членовите станале поделени околу тоа дали друштвото треба да се концентрира само на самообразование (Јежовски) или да преземе поактивна улога во обновувањето на независноста на Полска (Мицкиевич), при што на крајот втората фракција стекнала доминација и развила нови општествени и политички цели.

Дискусиите сè повеќе се свртеле кон романтичарски идеи кои биле забранети од Руската империја поради нивните про-независни струи; била проучувана историјата на Полско-литванската Државна Заедница, и биле составувани и циркулирани дела кои ја промовирале независноста. Друштвото го инспирирало создавањето на многу слични младински организации низ поранешното Големо Кнежевство Литванија,[2] и воспоставило врски со слични тајни про-полски организации во Конгресот на Полска и останатите поделени земји, како што било Патриотското друштво (Towarzystwo Patriotyczne) на Валеријан Лукасински, па дури и со руски организации, вклучувајќи ги Декабристите.[2]

Биле формирани две тесно поврзани групи:

  • Радијантно здружение (Towarzystwo Promienistych, од „promieniści [pl], „Радијантите") (1820) - правна организација создадена од Томаш Зан, и распуштена под притисок на универзитетските власти, во мај 1820 година;
  • Филаретско здружение (Zgromadzenie Filaretów, Filaretai, Towarzystwo Przyjaciół Pożytecznej Zabawy, filareci, од грчкиот „philáretos“, „Љубители на доблеста), (1834) - тајна организација создадена од Зан во рамките на Филоматското друштво по распаѓањето на Радијантите. Тоа ги продолжило традициите на Радијантите, но со многу појасна про-независна цел и било посветено на проучувањето на полската и литванската патриотска литература. Организацијата била отпуштена во 823 година по апсењето на Филоматите.

Игнациј Домејко го опишал духот што преовладувал во Филоматското и Филаретското здружение како: „чисто национален, патриотски, полски – но ослободен од заговори и конспирации, без демагошки озборувања“. Според Теодор Р. Викс, и двете организации се залагале за љубов кон полската култура и патриотизам, но избегнувале да развијат каква било конкретна политичка програма и нивните членови генерално изјавувале лојалност кон рускиот владетел.[3]

Во 1822 година организациите претрпеле некои промени на имињата. Во 1823 година организацијата била откриена од руските власти предводени од Николај Николајевич Новосилцев. По судењето кое траело неколку месеци, во 1824 година, 108 луѓе биле осудени за членство во оваа или сродни организации; 20 членови на Филоматите или сродни организации биле осудени на затвор или каторга и протерани во Сибир; над десетина членови на факултетот биле отпуштени (вклучувајќи го и историчарот Јоаким Лелевел).[1]

Плоча на зградата во Вилнус каде што биле затворени Адам Мицкевич, Игнациј Домејко и други Филомати за време на нивните судења, 23 октомври 1823 година - 21 април 1824 година. "Сцена од Вечерта на предците, дел III."

Адам Мицкевич, еден од тројцата полски бардови, осуден како Филомат и прогонет во Русија, подоцна ги опишал своите искуства во тој период во третиот дел од неговото големо дело, Дједи (Вечерта на предците).

Белешки

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ 1,0 1,1 Davies, Norman (2005). God's Playground: A History of Poland. II. Oxford University Press. стр. 230. ISBN 0199253404.
  2. ↑ 2,0 2,1 WIEM Encyklopedia
  3. ↑ Weeks, Theodore R. (2015). Vilnius between Nations, 1795–2000. Northern Illinois University Press. стр. 38–39. ISBN 978-0875807300.

Наводи

[уреди | уреди извор]

Дополнителна литература

[уреди | уреди извор]
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Филомати&oldid=5366354“