Улица „Македонска“ (Белград)

Улица Македонска, Белград, Србија, 2019 година

Улицата „Македонска“ се наоѓа во центарот на Белград, и се протега на 370 метри од Плоштадот на Републиката до Плоштадот Политика. Припаѓа на општина Стари град. Позната е по таканаречениот новинарски плоштад, кој ја опфаќа улицата „Македонска“ до Палатата на политика и Радио Белград, каде што „Македонска“ се дели на улиците „Цетињска“, „ Хиландарска“ и „ Светогорска“, а која се протега сè до Таковска. Овој плоштад го добил името по новинарите кои редовно ги посетувале кафаните кои биле распоредени по целата негова должина: Зора, Грмеч, Бохињ, Српска кафана, Бока, Шуматовац. Во 1989 година е поставена нова фонтана пред ресторанот Шуматовац. Од другата страна, улицата „Македонска“ гледа на плоштадот Зоран Ѓинѓиќ и на Народниот театар. Многу е прометна бидејќи низ неа минуваат автобуси од Зелен венец до Звездара и тролејбуси од Студентскиот плоштад.

Улицата „Македонска“ е првата асфалтирана улица во Белград.

Имиња на улицата

Првото име на улицата „Македонска“ било улица Кастриотова по Ѓорѓија Кастриот Скендербег, српски борец против Османлиите. Кога го добила името во 1872 година, се протегала од Театарскиот плоштад до улицата Кондина. Потоа во 1896 г. се применувала во Македонија по подрачјето Македонија.

Во 1920 година го добила името Поенкаре по францускиот претседател Ремон Поенкаре, пријател на Србија за време на Првата светска војна и така се нарекувала до 1946 година .

Следните шест години, до 1952 година, улицата Сталинград го добила името по Сталинград (денешен Волгоград) по битката кај Сталинград, која означила пресвртница во Втората светска војна и се смета за најкрвавата битка во историјата.

Тогаш ѝ е вратено името Македонска, како што се нарекува и денес.

Историја

Праисторија и античко време

Првите населби на подрачјето на денешен Белград биле изградени повеќе од 5000 години пред новата ера, за што сведочат ископувањата на улицата Цетињска, Чукарица, Баново Брдо и на брегот на Сава. Неолитската култура на овие простори била отелотворена во Старчевската и Винчанската култура. На крајот на железното време, келтското племе Скордискус се населило околу сливот на Сава и Дунав, со кој е поврзан градот Сингидунум. Се претпоставува дека овој келтски град се наоѓал во областа на денешна Карабурма. Во 1 век п.н.е. д. оваа област ја зазеле Римјаните, а келтското племе се преселило во Панонија. Иако не е непозната точната локација на римскиот воен логор, нивните добро обликувани гробови се пронајдени на Плоштадот на Републиката и се протегале по целата улица „Македонска“ кон улицата „Косовска“ и улицата „Мајка Јевросима“ сè до Ташмајдан. Во 5, 6 и 7 век, често имало напади од источните Готи, Гепиди, Херули, Сармати, Авари и Словени. Градот бил освоен од Хуните во 441 година.

Во јули 1937 година бил пронајден римски саркофаг, додека се копале темелите за зградата на Поинкаре 32, во истиот двор бил пронајден „голем патен камен“, можеби патоказ на патот што минувал таму, неколку гробови од тули и стела во облик на шишарка.

Среден век

Хунската држава се распаднала во 454 година, а Сингидунум станал византиски град. Потоа, во V век, градот бил освоен од Сарматите, а по нив од Источните Готи, за набрзо да се вратат во Византија. Остатоците од римскиот каструм, кој денес може да се видат во темелите на Белградската Тврдина, биле користени за обнова на градот. Почнувајќи од IV век, Словените се почесто го преминувале Дунав. Во VII век тие веќе го населувале сливот на Сава и Дунав, градејќи нов град на урнатините на стариот и го нарекле Белград. Од 9 до 12 век, владеењето на Бугарија, Византија и Унгарија се променило во градот. Од 1284 Белград потпаднал под српска власт и е населен со Срби и поширокото влијание на Српската православна црква. Унгарците повторно го освоиле во 1319 година.

XV-XVII век

Во 1403 година, под деспотот Стефан Лазаревиќ, Белград станал главен град на српската држава. По неговата смрт, повторно потпаднал под унгарска власт (1427-1521) и во тоа време на Србите им бил забранет пристапот до Горниот град, па тие ја населувале областа од денешното пристаниште Сава, катедралата, улицата на кралот до Дорчол. Турското освојување на Белград на 29 август 1521 година во голема мера го забавил развојот на градот. За време на турското владеење (1521-1717), Белград се претворил во ориентален град каков што ќе стане повторно по австриската окупација (1717-1739). Во времето на австриската влада во близина на улицата „Македонска“ на плоштадот на Републиката постоела порта од Виртемберг (Стамбол), преку која се влегувало во Белград.

XIX век

Во 1806 година, Караѓорѓе Петровиќ ја поделил својата востаничка војска на три групи, од кои третата ударна група од 8.000 војници, предводена од војводата Васо Чарапиќ, тргнала кон Истанбулската порта, главниот влез во Белград. Во таа битка починал Васо Чарапиќ. Помеѓу двете српски востанија, кога повторно преовладувале Турците од Тасмајдан до Стамболската порта кај улицата „Македонска“, можело да се забележат луѓе набиени на колец, поради што оваа порта станала симбол на страдањата на српскиот народ под Османлиите. За време на владеењето на кнезот Милош, структурата на еден дел од Белград почнала да се менува. Следеле нови населби од Истанбулската порта до цариградскиот пат.

Милош сакал занаетчиите да се преселат од турскиот Доркол во областа Теразије и неговата околина - и дека ќе добијат бесплатна парцела со единствена обврска да ја оградат. Сопственикот Џина, сопственик на кафана, добил плац на аголот на улиците Поенкареова и Дечанска, но наводно повеќе сакал да побегне во Турција отколку да плати 80 гроша за оградата околу парцелата во „пустината на Теразија“. Неговиот внук Коста Гиниќ платил 42.000 динари за истата парцела, синот на Коста, Сима, ја продал парцелата во 30-тите години на минатиот век за 1.350.000 динари, иако на татко му му понудиле осум милиони.

XX век

Во 1911 г. Улицата „Македонска“ била првата белградска улица што била асфалтирана. Потоа биле асфалтирани Скопљанска (денешна Нушиќева) и Кнез Михаилова.

Асфалтиран е и во 1937 година. Таа година, на источниот агол на Браќата Југовиќ, наместо претходните „именувани стражари“ била изградена катна зграда. Главната пошта се наоѓала на улицата, во старата зграда на Илија Коларац, сè додека не била преместена во Палатата на главната пошта.

Помеѓу двете светски војни, трамвајот број 7 минувал низ Македонија и Светогорска, на потегот од Уметничкиот павилјон „Цвијета Зузориќ“ до Новите гробишта. Во април 1940 година трамвајите се заменети со автобуси од линијата 27. Постарата архитектура на улицата „Македонска“ се надополнува со градби со помодерен сензибилитет. Во првата половина на 20 век тоа биле, меѓу другите, Јован Смедеревац, Драгиша Брашован, Стојан Тителбах и Драгутин Ѓорѓевиќ; во второто половина се градат зградите на Зоран Тасиќ, Драган Филиповиќ, Угљеша Богуновиќ и Слободан Јањиќ. Имало 46 броеви и таму се наоѓале: три редакции, една гимназија, црква и аптека и дури дваесет и три кафани.

Културна историја

Местото помеѓу кафаните Шуматовац, Под липом и Грмеч, односно меѓу редакциите на Политика, Борба и Радио Белград се викало Белградски Бермудски триаголник затоа што посетителите на овие кафани - новинари, глумци и музичари - поминувале денови и ноќи таму. Посетители на овој триаголник биле и Момо Капор, Раша Попов, Петар Лазиќ, Гале Јанковиќ, Душан Прелевиќ, Бора Ѓорѓевиќ (Рибља чорба потекнува од Шуматовац), Драган Николиќ, членовите на бендовите Идолс, Шарлот акробат и Електричен оргазам. Новинарите и соработниците на Радио Белград заседнувале во кафаната Под липата (бр. 44). Кафаната била затворена во 2003 година поради пад на прометот, а на негово место е отворена пица хат. Од 2012 година тука има продавница за козметика. Ресторан Грмеч се наоѓал пред зградата број 32 на број 34, која најмногу ја посетувале новинарите на Политика. Куќата е изградена во 1922 година а денес е под заштита на градот Белград како споменик на културата. Имало мурал на Зуко Џумхур. Во 2011 година избувнал пожар, а потоа кафаната била затворена. Шуматовац на број 33 имал градина која летно време била центар на урбаниот живот на белграѓани. Во Шуматовац дошле многу познати личности од културата, спортот и медиумите. Таму биле снимени и неколку сцени од филмот Национална класа. Поради долгови и слаб промет, затворен е и овој ресторан, па така престанал да постои белградскиот Бермудски триаголник. Основата на белградскиот триаголник била угостителската компанија Три грозда, која управувала со овие три кафани и која била затворена во 2006 година по што овој триаголник исчезнал. Во претходните години, Шуматовац и Грмеч биле повторно отворени. На овој плоштад, кој денес се нарекува Плоштад на политиката, се наоѓа и споменикот на сликарот, новинар, ликовен критичар и револуционер Моша Пијаде.

улица „Македонска“.

бр. 21

Македонска 21

Домот на Здружението на набавки на задруги на државни службеници во Белград, Македонска 21, е споменик на културата.

бр. 22

Дом на млади, 2019 година

На бројот 22 на аголот на улицата Дечани некогаш се наоѓала познатата гостилница Гиниќ. Во него е создадено списанието Ošišani jež. Ова кафуле е срушено, а на негово место е подигната зградата на Домот на млади, отворен во 1964 година. години. Архитекти беа Зоран Тасиќ и Драган Филиповиќ.

На 17 октомври 2006 г. Американското катче, станало дел од Градската библиотека во Белград, започнало со работа во Домот на млади. Колекцијата на книги на Американското катче вклучува публикации на англиски јазик кои содржат информации за Америка, професионална и референтна литература, белетристика и разни изданија на владата на САД.

Аголот на улиците Македонска и Дечанска, пред Домот на млади се вика Платото на Милан Младеновиќ.

бр. 23

Црквата Св. на апостол Петар

Црквата Св. на апостол Петар, влез

Куќата на Јован Стејиќ се наоѓа на број 23. Во овој број е сместена езуитската црква Свети Апостол Петар. Има неколку градби на овој број: резиденцијата на Исус, капелата и црквата. На местото на денешната црква во 1845 година Докторот на принцот Милош, Јован Стејиќ, изградил еднокатна семејна куќа во неоренесансен и необарок стил според проект на непознат архитект. Исусовците во 1930 г. ја откупиле за потребите на својата парохија. Денес оваа куќа е под заштита на Заводот за заштита на спомениците. Според нацртот на загрепскиот архитект Џорџ Денклера во дворот на куќата СТЕЈИЌ биле исусовци во 1933 година. го изградиле храмот на светиот апостол Петар, во кој ја поставиле барокната икона на Марија Помошничка на Христијаните следната година, кога таа билае завршена. Оваа икона ја отсликува Богородица во стилот на Рафаеловите Мадони со бебето Исус во нејзините раце. Во Белград е донесена во 1718 година од баварскиот град Пасау, за да можат Исусовците, во страв од Османлиите, да ја однесат во Петровараждин. По тој повод бил изгравиран натпис по кој оваа Богородица го добила името Белград: „Девице на прогонетите од Белград, постојано заштитувај ги Петровараждинци со своја заштита“. Црквата има базилика и двокорабна основа. Рускиот сликар Малцев насликал композиција на главниот олтар, Исус Христос му ги предава клучевите на св. Петар. Со скулптура и релјеф црквата ја украсил и Лојзика Улман. На денот на бомбардирањето на Белград на 6 април 1941 година, две бомби паднале врз црквата и манастирот, од кои само фрлената врз црквата експлодирала. Направила голема штета и напукнале ѕидовите. Политика напишала: „Се случи тоа да биде единственото римокатоличко место за богослужба што навистина ја сподели судбината на српскиот народ“.

бр. 24

На број 24 во 2005 година е отворена амбасадата на Сан Марино.

бр. 25

До крајот на 1920-тите, во зградата на Институтот за меѓународна политика и економија (поранешен бр. 27) се наоѓала куќата на д-р Владан Ѓорѓевиќ, лекар, академик, основач на Српското лекарско друштво и Црвениот крст на Србија, дипломат и премиер. Приземната куќа, која ја купил во 1872 година, изградил Ѓорѓевиќ уште еден кат во раните 1880-ти. Во неа живеел со семејството до продажбата на куќата во 1921 година.

Денешната петкатна зграда на број 25 е изградена околу 1930 година, проектирана од архитектот Драгиша Брашован, како станбено-деловна зграда. Прозорците се украсени со триаголни тимпани, а по целата фасада се распоредени јонски пиластри. Во горниот дел на овој објект има четири релјефи - алегоричен приказ (седечки фигури на четири жени и двајца мажи).

бр. 27

Куќата на Светислав Окановиќ била изградена од Стојан Тителбах околу 1910 година. Тоа е аголна зграда со помала купола со квадратна основа украсена во ренесансен и барокен стил.

Аголот на Нушиќева и Македонска улица

Куќата на Јован Смедеревац

Куќа на Јован Смедеревац, балкон

Куќата на Јован Смедеревац се наоѓа на аголот Нушиќева и Македонска (Нушиќева бр. 27). Изградена е од инженерот и претприемач Јован Смедеревац во 1901 година. Станува збор за аголна зграда со купола кон плоштадот во стил на академизам и Југендстил. Планиран е како станбен објект. Се претпоставува дека фасадата, која има и балкон со ограда од ковано железо, богата со флорални елементи, инаку претставени на целата зграда, дека ја направил некој друг. Оваа зграда е една од првите во Белград каде фасадата е уредена во стилот на Југендстил. Заштитен е како споменик на културата како Културно наследство.

бр. 29

Политика, 2019 година

Споменик на Моша Пијаде

Според проектот на архитектите Угљеша Богуновиќ и Слободан Јањиќ, зградата Политика е подигната во 1968 година. Тоа е основа на мал новинарски-плоштад. Фасадата е изработена од бел мермер, стакло и екструдиран алуминиум. Овде се наоѓа компанијата Политика која издава бројни списанија и весници (Политикин забавник, Илустрована политика, Базар, НИН ) како и ТВ Политика. Политика почнала да се издава во 1904 година а излегува и денес, иако направиле мали паузи за време на Првата и Втората светска војна.

Во 1969 година пред Политика бил поставен споменик на Моша Пијаде. Станува збор за модерна вајарска група која ги претставува Моша Пијаде и неговите слушатели, извајана од вајарот Бранко Ружиќ. Споменикот е поставен по повод 10-годишнината од смртта на Пијаде. Пред Политика, број 29 на овој број била Втората белградска гимназија, дизајнирана од Драгутин Ѓорѓевиќ. Изградена е помеѓу 1909 година и 1910 година и била уништена е во бомбардирање за време на Втората светска војна.

бр. 32

Кафана Грмеч, 2019 година

Класичната српска таверна Грмеч повторно е отворена во 2018 година. За разлика од Шуматовац, кој е модернизиран, Грмеч го задржал духот на минатото.

бр. 33

Шуматовац, 2019 година

Ресторан Шуматовац, еден од најпознатите во Белград, кој работи со прекини повеќе од 80 години, повторно бил отворен во 2015 година на старото место во Македонска бр. 33. Порано бил дел од кафанскиот Бермудски триаголник, која сè уште ги сочинувала кафаните Под липом и Грмеч. Новата куќа на „Политика“ била изградена во 1921 година на улицата Поинкаре 33, претходно постоела куќа со сардински рез на италијанскиот конзулат.

бр. 46

Во подрумот на зградата на аголот со улицата Кондина, порано имало кафуле Под липом, каде се собирале соработниците на Радио Белград, Политика и Борба . Тоа било во старата зграда која била урната во 1968 година, а на чие место е подигната голема зграда, која и денес е таму, каде продолжила да работи истоимената кафеана, на чие место денес е аптеката. Во старата зграда со семејството живеела Светлана Велмар-Јанковиќ, а ја напишала и својата прва книга Белег.

Соседни улици

Улицата „Македонска“ продолжува кон улицата „Светогорска“ од едната и улицата „Француска“ од другата страна, со што се поврзуваат овие две улици. Од Плоштадот Политика до Плоштадот Република ги допира и улиците Кондина, Цетињска, Нушиќева, Дечанска, Браќа Југовиќ и Коларчева. Пред Домот на млади гледа кон Платото на Милан Младеновиќ и на Плоштадот на Републиката на Платото на д-р Зоран Ѓинѓиќ. Таа е во непосредна близина и на Народниот театар, Детскиот театар, Националниот музеј, Музејот на автомобили, Ателје 212 и тунелот Теразије.

Галерија

• 
  Куќа на Јован Смеревац, фасада
• 
  Македонска улица, детал на фасада
• 
  Фасада на улица Македонска
• 
  Плоштад новинарство
• 
  Улица Македонска, спроти Дом на млади
• 
  Станбени згради

Литература

• Ђурић-Замоло, Дивна (2009). Градитељи Београда : 1815-1914 (2. изд.). стр. 88, 110, 302, 323, . ISBN 978-86-80619-51-4.CS1-одржување: излишна интерпункција (link) CS1-одржување: ref=harv (link)
• Вујовић, Бранко (2003). Београд : културна ризница. стр. 7–78. ISBN 978-86-7547-053-3.CS1-одржување: ref=harv (link)
• Леко, Милан (2003). Београдске улице и тргови : 1872-2003. стр. 207. ISBN 978-86-17-10816-6.CS1-одржување: ref=harv (link)
• Вујовић, Бранко (2003). Београд у прошлости и садашњости. стр. 311–314. ISBN 978-86-441-0014-0.CS1-одржување: ref=harv (link)
• Историја на Белград. 3 . Белград: Српска академија на науките и уметностите итн. 1974.
• Јовановић-Стојимировић, Милан (2008). Силуете старог Београда. Београд: Просвета. ISBN 978-86-07-01807-9.CS1-одржување: ref=harv (link)
• Нушиќ, Бранислав. Стар Белград : (од полуминатото) . Белиот град : 3D +. 2014.  978-86-6367-033-4

Надворешни врски

• Стар телефон во белградското кафуле Зора ја крие приказната за хероите од нашата историја