Сречко Косовел

Од Википедија — слободната енциклопедија
Сречко Косовел
Роден/а18 март 1904(1904-03-18)
Сежана, Горица и Градишка, Австроунгарија (сега во Словенија)
Починат/а26 мај 1926(1926-05-26) (возр. 22)
Томај, Кралство Италија (сега во Словенија)
Занимањепоет
Книжевно движењеИмпресионизам, Експресионизам, Конструктивизам
Значајни делаКонси

Сречко Косовел (18 март 1904 – 26 мај 1926) ― австроунгарски и италијански поет од словенечка народност, кој сега се смета за еден од најголемите модернистички поети во Средна Европа.[1] Бил етикетиран како импресионистички поет од неговиот роден карстен регион, политички поет кој се спротивставувал на присилната италијанизација на словенечките земји припоени од Италија, експресионист, дадаист, сатиричар и како глас на меѓународниот социјализам, користејќи авангардни конструктивистички облици.[2] Тој сега се смета за словенечка поетска икона.

Повеќето од делата на Косовел биле објавени речиси четири децении по неговата рана смрт на 22 години. Во својата татковина, Косовел, влегол во словенечкиот книжевен канон од 20 век како поет кој создал импресивен обем од повеќе од 1000 започнати дела, меѓу кои и 500 целосни песни, со квалитет кој се смета за невообичаено висок за неговата возраст.[1]

Живот[уреди | уреди извор]

Куќата во Томај во која Косовел го поминал детството.

Сречко Косовел е роден како најмлад од петте деца на таткото Антон Косовел, учител на словенечки јазик, кому не му било дозволено да продолжи да предава на словенечки јазик откако Австриско Приморје било припоено од Италија со Рапалскиот договор во 1920 година,[3] и мајката Катарина (моминско презиме Стреш) која во моментот на неговото раѓање имала 40 години и ги негувала уметничките таленти на нивните деца. Сестрата на Косовел свирела на клавир, а еден од неговите браќа бил амбициозен писател. Роден во Сежана, тогаш дел од Австроунгарија, Косовел живеел во блиското село Томај до 1924 година.

Пред припојувањето на родната Карстна Висорамнина кон Италија, тој општо се запознал со делата на словенечката култура, особено со словенечката книжевност, како и со драмата во Словенечкиот постоја театар во Трст, сместен во Народниот Дом, културното средиште на Словенците во Трст.[4]

Косовел бил споредуван со Рембо, споделувајќи ја младата возраст на која биле изложени на човечко страдање за време на војната. Битките кај Исонцо - еден од најлошите збиднувања во Првата светска војна, започнале кога Косовел имал 12 години и службено завршиле кога имал 17 години - биле во близина на родното село на Косовел, а родното село на Рембо било во близина на битките во Француско-пруската војна. Косовел имал редовни допири со ранети војници и видел трупови бидејќи бојното поле било на само 15 километри од неговиот дом, што имало трауматизирачко влијание врз него. Неговите родители сакале тој да биде отстранет од околината на војната, па така во 1916 година и тој и неговата сестра се преселиле во Љубљана, каде што останал до неговата рана смрт.

Рапалскиот договор и италијализирањето на народносните словенечки области, кои опфаќале четвртина од словенечката народносна територија и приближно 327.000 од вкупното население од 1,3[5] милиони Словенци,[6] на картата на денешна Словенија со нејзината традиционална границите на регионите.

Со Рапалскиот договор и италијанското припојување на словенечките територии, вклучувајќи го и неговиот роден регион Карстна Висорамнина, Косовел се чувствувал ограбен од неговиот сакан пејзаж бидејќи ова и сите словенечки училишта и организации биле забранети од фашистичкиот режим. Словенечките интелектуалци биле изложени на репресалии, а тоа е наречено една од трагедиите на неговиот краток живот, предизвикувајќи кај него тага, гнев, раселување и дезориентација.[7] Ова било особено затоа што соседното Кралство на Србите, Хрватите и Словенците не покажало интерес за страдањата на словенечкото малцинство под фашистичкиот режим во Италија. Дури и во неговите преговори со Италија во 1923 година, кога Бенито Мусолини сакал да ги измени рапалските граници со цел Италија да ја припои сè уште независната Држава Риека, кралот Александар претпочитал „добри односи“ со Италија пред предлозите за промени на границите во Постојна и Идрија предложен од премиерот на СХС, Никола Пашиќ.[8] Ова довело до политичка и уметничка радикализација на Косовел. Имал допири со радикалната политичка и востаничка антифашистичка организација ТИГР.[9] Во 1926 година, тој го посетил југословенскиот град Загорје за да изведе еден од неговите рецитали, а настинал додека го чекал возот за враќање во Љубљана, што на крајот прераснало во менингитис. Се вратил во родното село Томај, каде што починал на 26 мај 1926 година.

Дело[уреди | уреди извор]

Неговите рани дела биле главно за неговите чувства на копнеж за неговото семејство и родниот карстен пејзаж. Косовел ги запознал своите врсници, Словенците кои ги напуштиле етнички словенечките области припоени од Италија, на Универзитетот во Љубљана и тие го основале книжевното списание наречено Lepa Vida (буквално: Убава Вида, мотив од словенечката народна поезија), каде што Косовел служел како уредник на списанието. уредник. Косовел се запознал со порадикални идеи во Клубот „Иван Цанкар“, именуван по словенечкиот радикален автор, а сè повеќе го привлекувале револуционерните идеи и авангардните советски и германски дела со кои бил запознаен преку Иво Грахор.

Конструктивистичкиот пресврт[уреди | уреди извор]

Ракопис на Конс 5, една од најпознатите подоцнежни песни на Косовел. Таа гласи:
Изметот е злато, а златото е измет.
Двете = 0
0 = ∞
∞ = 0
АБ
1, 2, 3.
Кој нема душа
не му треба злато.
Кој има душа
не му треба измет.
И-А

Во 1925 година, заедно со конструктивистичкиот уметник Август Чернигој, Косовел размислувал да основа ново списание Конструктор и почнал да ги пишува своите конструктивистички песни, наречени конси (конс во еднина), кратенка за конструкции („конструкции“). Со конструктивизмот се сврте од тивка лирика во гласна, дрско, навредлива поезија полна со јазични новости: јазик без синтакса и логичко уредување, слобода на слики, употреба на типографија, стилови и бои, математички симболи, равенки, колажи од хартија, и сите други видови на опитно пишување.[10]

Речиси во исто време, Косовел се подготвувал да објави збирка од неговите рани песни, насловена како Златен чамец (словенечки: Zlati čoln). Со овој избор на песни, тој имал намера да стави крај на својот ран стил кој бил под силно влијание на импресионистичката поезија на Јосип Мурн. Сепак, тој бил скршен од негативниот одговор на двете издавачки куќи и на некои од неговите најблиски пријатели.

Во 1925 година, Косовел станал уредник на списанието Младина. Ова имало огромно влијание врз неговиот живот: тој имал многу амбициозни планови со списанието, со намера да го преобрази во национално левичарско издание кое ќе ги привлече сите модернисти и авангардисти уметници од словенечките земји и Југославија, како и да служи како платформата за радикална словенечка политичка агенда. Тој останал програмски уредник на весникот до неговата смрт.

Доцни дела[уреди | уреди извор]

1925 година била најпродуктивниот период на Косовел. Тоа било, исто така, време кога тој ја префрлил својата политика налево. Како што неговата проза станала поедноставна во стилот, таа имала поголема привлечност до пролетаријатот. Косовел ја замислил идејата за синдикат на писатели на пролетери и издавачка куќа наречена Стрелци, во која би можела да биде објавена и неговата збирка по конструктивистичка поезија.

Прием[уреди | уреди извор]

Се смета дека поезијата на Косовел доаѓа од три уметнички движења: импресионизам, експресионизам и конструктивизам. Поезијата на Косовел, исто така, вклучува елементи со дадаизмот, надреализмот и футуризмот. Неговиот стил е премногу сложен за да се идентификува со одредено движење или струја. Неговите дела ја покажуваат неговата загриженост за општественото и политичкото угнетување во словенечките земји, судбината на Словенците загрозени од странски сили, чувството на декаденција на Европа и надежта за „нова зора“. Карстната Висорамнина, со својата аскетска и цврста глетка, е еден од главните мотиви во поезијата на Косовел. Неговите стихови се полни со духовитост, иронија, длабочина и чувство на трагедија.

Постхумни публикации[уреди | уреди извор]

Во 1927 година, Алфонз Гспан ги објавил раните песни на неговиот покоен пријател во брошура составена од 66 дела. Во 1946 година, Антон Оцвирк ги објави Косовеловите „Собрани дела“, кои биле примени со интерес од книжевната заедница. Оцвирк понатаму го објавил „Златен чамец“ во 1954 година. Меѓутоа, овие публикации ги испуштиле доцните дела на Косовел. Само во 1967 година била објавена книгата „Интеграли '26“, уредена од Оцвирк. Третиот том од „Собрани дела“ бил објавен во 1977 година.

Дополнителна книжевност[уреди | уреди извор]

  • Вречко, Јанез (2011). Сречко Косовел, издавачка куќа на Словенечката академија на науките и уметностите, Љубљана,ISBN 9789612543259
  • Пахор, Борис (2008). Сречко Косовел : сведок на обележан век, Факултет за уметности при Универзитетот во Љубљана
  • Вречко, Јанез (2005). Сречко Косовел и европската авангарда, Вовед, во Човек на магичен плоштад: песни ,ISBN 9619114817 ; препечатено во поетиката на Косовел, специјално издание на списанието Примерална книжевност, кн. 28
  • Вречко, Јанез, превод Дејвид Лиман: Конструктивизам и Косовел. Културен центар на европските вселенски технологии, 2015 годинаISBN 978-961-92999-5-1 .
  • Вречко, Јанез (1986). Сречко Косовел, систориска авангарда и зенитизам, Заложба Обзорја, Марибор,ISBN 8637701248

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ 1,0 1,1 A bi-lingual feature on the Slovenian poet Srečko Kosovel, Poetica radio series, 3 август 2013, Australian Broadcasting Corporation
  2. ↑ Jackson, R. (2010): Introduction, in: Look Back, Look Ahead: Selected Poems by Kosovel, Ugly Duckling Press, 2010, ISBN 1933254548
  3. ↑ Pirjevec, Marija (2004). "Srečko Kosovel in slovenstvo", Primorska srečanja 273
  4. ↑ K kot Kosovel, kons, konstruktivizem, Kvintilijan, Žurnal24, 9 февруари 2012
  5. ↑ Lipušček, U. (2012) Sacro egoismo: Slovenci v krempljih tajnega londonskega pakta 1915, Cankarjeva založba, Ljubljana. ISBN 978-961-231-871-0
  6. ↑ Cresciani, Gianfranco (2004) Clash of civilisations, Italian Historical Society Journal, Vol.12, No.2, p.4
  7. ↑ Brooks, David (2008), Introduction Архивирано на 4 октомври 2013 г., in: The Golden Boat: Selected Poems of Srečko Kosovel, p.8, ISBN 1844714373
  8. ↑ Čermelj, L. (1955). Kako je prišlo do prijateljskega pakta med Italijo in kraljevino SHS (How the Friendship Treaty between Italy and the Kingdom of SHS Came About in 1924), Zgodovinski časopis, 1-4, p.195
  9. ↑ Bil je zelo živahen mladenič, a sam, Primorske novice, 26 March 2012
  10. ↑ Srečko Kosovel Архивирано на 26 јуни 2014 г., Poetry International Foundation, Netherlands

Надворешни врски[уреди | уреди извор]

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Сречко_Косовел&oldid=4940061“