Спинална мускулна атрофија

Од Википедија — слободната енциклопедија
Прејди на прегледникот Прејди на пребарувањето
Спинална мускулна атрофија
СинонимиАвтосомна рецесивна проксимална спинална мускулна атрофија, 5q спинална мускулна атрофија
Polio spinal diagram-en.svg
Местоположба на невроните опфатени со спиналната мускулна атрофија во ’рбетниот мозок
СпецијалностНеврологија
СимптомиПрогресивна мускулна слабост[1]
КомпликацииСколиоза, контрактура, пневмонија[2]
ВидовиТип 0 до тип 4[2]
ПричинителиМутација на SMN1[2]
Дијагностички методГенетска анализа[1]
Диференцијална дијагнозаКонгенитална мускулна дистрофија, Душенова мускулна дистрофија, Прадер-Вилиев синдром[2]
ТретманСимптоматска терапија, лекови[1]
ЛековиNusinersen, onasemnogene abeparvovec, risdiplam
ПрогнозаВарира од видот[2]
Фреквенција1 на 10.000 жители[2]

Спинална мускулна атрофија (анг. Spinal Muscular Atrophy, SMA) е тешка, вродена, прогресивна невромускулна болест која предизвикува тешки мускулни атрофии и компликации поврзани со болеста.[3] Таа е најчестата генетска причина за смртност кај доенчиња и една од најчестите ретки болести која се јавува кај приближно едно бебе на 11.000.[4] СМА води кон прогресивен губиток на нервните клетки во ’рбетниот мозок кои го контролираат движењето на мускулите.[5] Во зависност од типот на СМА, физичката сила на поединецот и нивната способност за движење, јадење или дишење може значително да се намалат или изгубат.[6]

СМА е предизвикана од мутација во генот за преживување на моторните неврони 1 (анг. survival motor neuron 1, SMN1) кое резултира со недостаток на SMN протеинот.[6] SMN протеинот се наоѓа насекаде во телото и голем број докази покажуваат дека губењето на SMN протеинот може да влијае на многу ткива и клетки, кое може да предизвика телото да престане да функционира нормално.[6] Спинална мускулна атрофија (СМА) е дел од генетски и клинички хетерогена група на ретки исцрпувачки нарушувања кои се карактеризираат со дегенерација на пониските моторни неврони и последователна атрофија (губење) на разни мускулни групи во телото. Бидејќи нервите се оштетени, мускулите не добиваат правилно сигнали од мозокот и така доаѓа до нивно трошење, или атрофирање. Ова трошење на мускулите може да доведе до проблеми со дишењето како и со движењето (моторни) активности, како што се: ползење, седење, одење, јадење и контрола на главата. Интелигенцијата кај овие пациенти не е засегната, напротив, многу деца со СМА се особено бистри.[7][8]

Причина за болеста[уреди | уреди извор]

Спинална мускулна атрофија е последица на мутација или бришењето на генот за преживување на моторниот неврон 1 (анг. survival of motor neuron 1, SMN1). Намалените нивоа на SMN протеин доведуваат до прогресивна невромускулна дегенерација. Се јавува кај 1 од 10.000 новороденчиња и претставува водечка генетска причина за смрт кај доенчиња и мали деца. Поврзана е со висока стапка на смртност, особено кај најтешките форми на болеста, додека другите полесни форми на болеста овозможуваат лицата да водат нормален живот само со лесна мускулна слабост. СМА се наследува по автосомнa рецесивнa шема, што значи дека за детето да биде погодено, и двајцата родители мора да бидат носители на абнормален ген, и потоа двајцата мора да го пренесат овој ген на нивните деца. Стапката на здрави носители на абнормален ген во светски рамки е околу 1 на 54 лица. Кај само мал број, 2% од случаите на СМА, причината е поради de novo делеција на еден двата алели, а неговите родители не се носители на абнормален ген.

Типови СМА[уреди | уреди извор]

Прогресијата и текот на СМА во голема мера варира во поглед на сериозноста. Поради ова, таа е традиционално поделена на различни „типови” одговарајќи на различни нивоа на тежина и класифицирани според моторни пресвртници кои се постигнати. Постојат околу 7 видови на СМА, но овде ќе ги споменеме трите основни.

СМА тип 1[уреди | уреди извор]

СМА тип 1 обично се појавува пред 6 месеци, децата се значително млитави, не можат да ја држат главата самостојно, никогаш не седат, имаат сериозни проблеми со дишењето и голтањето и бараат голема и постојана медицинска нега и поддршка. Се смета дека повеќето од нив не го дочекуваат својот 2 роденден.[9]

СМА тип 2[уреди | уреди извор]

СМА тип 2 се дијагностицира до 15 месечна возраст, лицата никогаш не одат, некои од нив може да седат самостојно до одредена возраст, некои можат и да застанат со помош на ортози или стојалка. Респираторни проблеми развиваат подоцна, а возможни се и проблеми со голтањето. Во 99% случаи развиваат сколиоза која понатаму, ако не се корегира оперативно, може да го отежне дишењето и да предизвика други компликации. Животниот век е скратен (многу варијабилно), но во голема мера зависи од соодветната нега.

СМА тип 3[уреди | уреди извор]

СМА тип 3 ги појавува симтомите различно- од 3 години до адолесценцијата. Оние со тип 3 одат, но може да ја изгубат способноста подоцна во животот. Забележливи се почести паѓања и тешкотии со трчање или станување од подот.[7][8]

Состојби поврзани со СМА[уреди | уреди извор]

  • сколиоза;
  • контрактури;
  • гради во вид на звоно;
  • пектус (вдлабнатост помеѓу градите);
  • седење и/или лежење во жабечка позиција на нозе;
  • слабост во рацете, проблеми со фината моторика;
  • констипации, проблеми со варење на храната, рефлукс;
  • тешкотии со дишењето кои предизвикуваат: опаѓање на капацитетот на белите дробови;
  • намалена концентрација на кислород, потење во сон, замор, малаксаност;

Кај СМА тип 1 дополнително:

  • зависни од респиратор;
  • хранење исклучително преку гастростома, назална канила или ПЕГ;
  • постојана лежечка позиција со мал агол;
  • неможност за движење на било кој дел од телото, освен очите, некогаш и прстите;[7][8][9]

Лек[уреди | уреди извор]

За жал во моментов не постои лек за излекување на СМА. Моменталниот пристап во третман на оваа болест се состои од фармаколошки третман кој има за цел зголемување на производство на SMN протеинот преку употреба на модификатори за врзување на SMN2 генот или примање на генот кој го кодира SMN протеинот и нефармаколошки кој има за цел менаџирање на симптомите преку употреба на калциум, витамин Д, хируршки интервенции, соодветна исхрана, физикална медицина итн.

Во моментов постојат три одобрени лекови за третман на СМА во светски рамки:

  • nusinersen, првиот одобрен лек за третман на СМА во 2017 година, кој се администрира интратекално (преку инјекција во ‘рбетниот столб)
  • onasemnogene abeparvovec, генска терапија одобрена за третман на пациенти до 2 години во 2019 година, која се администрира интравенски
  • risdiplam, првиот орален лек за третман на деца на возраст од 2 или повеќе месеци и возрасни лица со СМА, одобрен во 2020 година, кој се администрира во домашни услови преку уста.

Рисдиплам[уреди | уреди извор]

Рисдиплам (risdiplam) (INN), со заштитетно име Evrysdi, е лек индициран за третман на спинална мускулна атрофија (СМА), ретко невромускулно нарушување. Risdiplam е SMN2 модификатор за врзување, дизајниран за лекување на СМА предизвикана поради мутации во хромозомот 5q кои водат до дефицит на протеинот за преживување на моторниот неврон (анг. survival of motor neuron, SMN). SMN протеинот се наоѓа насекаде низ телото и игра клучна улога во одржување на здрави моторни неврони и движења. Уникатниот механизам на дејство на risdiplam овозможува лекот да ја помине крвно-мозочната бариера и да го зголеми производството на SMN протеинот како во мозокот и така и во целото тело. Risdiplam е првиот и единствен лек за СМА кој се зема секој ден, преку уста или цевка за хранење во домашни услови.

Risdiplam се истражува во четири мултицентрични клинички студии (SUNFISH, FIREFISH, JEWELFISH, RAINBOWFISH) во најробусен клинички програм до сега спроведуван во СМА. Клиничкиот програм досега има вклучено пациенти со СМА со широк спектар на сериозност на болеста (од тип 1, тип 2 и тип 3), од новороденчиња до возрасни лица на 60-годишна возраст, пресимптоматски новороденчиња, како и пациенти кои претходно не примале третман за СМА како и претходно лекувани пациенти.

Во 2018 година, Европската агенција за лекови (анг. European Medicines Agency, ЕМА) му додели PRIME (PRIority MEdicines) ознака на лекот risdiplam и ознака за лек сирак (Orphan Drug) од страна на ЕМА и Администрацијата за храна и лекови во САД во 2017 и 2019 година, соодветно. Во август 2020 година, Администрацијата за храна и лекови на САД (Food and Drug Administration, FDA) го одобрил лекот risdiplam за третман на спинална мускулна атрофија кај возрасни лица и деца на возраст од 2 месеци и постари. Во март 2021 година, Европската агенција за лекови (анг. European Medicines Agency, ЕМА) го одобри лекот risdiplam, додека во Македонија, лекот е одобрен од страна на Агенција за лекови и медицински средства (МАЛМЕД) во јули 2021 година за третман на 5q спинална мускулна атрофија кај пациенти на возраст од 2 месеци и постари, со клиничка дијагноза на СМА тип 1, тип 2 или тип 3 или со една до четири копии на SMN2.[10] [11]

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 „Spinal muscular atrophy“. Genetic and Rare Diseases Information Center (GARD) – an NCATS Program. Посетено на 27 May 2019.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 „Spinal Muscular Atrophy“. NORD (National Organization for Rare Disorders). Посетено на 27 May 2019.
  3. ↑ Farrar MA and Kiernan MC. The genetics of spinal muscular atrophy: progress and challenges. Neurotherapeutics. 2015;12:290- 302.
  4. ↑ Kolb SJ and Kissel JT. Spinal muscular atrophy. Neurol Clin. 2015;33:831-46
  5. ↑ Spinal Muscular Atrophy UK. What is spinal muscular atrophy? Достапно на: http://www.smasupportuk.org.uk/what-is-spinal-muscular-atrophy. пристапено: март 2019.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Hamilton G and Gillingwater TH. Spinal muscular atrophy: going beyond the motor neuron. Trends Mol Med. 2013;19:40-50.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 „SMA Europe“. Архивирано од изворникот на 2019-11-19. Посетено на 2019-12-30.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Spinal muscular atrophy - causes, symptoms, diagnosis, treatment, pathology
  9. ↑ 9,0 9,1 SMA Type 1: How Gene Therapy Works
  10. ↑ Roche
  11. ↑ Adis Insight[мртва врска]

Надворешни врски[уреди | уреди извор]

Класификација
П · Р · П
Надворешни извори
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Спинална_мускулна_атрофија&oldid=4607728“