Риби

Риби Фосилен опсег: Ордовик - денес
Разни морски риби
Научна класификација
Царство: Животни Колено: Хордати (нерангирано) Черепни
Вклучени групи
Безвилични риби †Оклопни риби ‘Рскавични риби Зракоперки Резноперки
Исклучени група
Четириношци

Рибите (лат. Pisces) се водни ‘рбетни животни со перки и внатрешни жабри. Постојат три живи класи на риби: примитивните безвилични риби, или Agnatha; ‘рскавичните (ајкуловидни) риби, или Chondrichthyes; и коскените риби или Osteichthyes. Овие групи, иако имаат различни анатомски карактеристики, поседуваат низа заеднички особини поврзани со нивното заедничко еволутивно потекло или со нивниот подводен начин на живот. Рибите биле најраните 'рбетници и веројатно еволуирале од група на водни нижи хордати; копнените 'рбетници еволуирале од рибите.

Постојат околу 20 000 видови на риби. Тие се разликуваат во големина, и тоа од 7,9 mm долгиот педоциприс (Paedocypris) кој живее во тропските мочуришта на Суматра, па сѐ до 14 m долгата китовска ајкула. Повеќето се светло обоени и многу имаат форми приспособени за камуфлажа. Можат да се најдат во сите морски, слатководни и соленкасти води низ светот, на било која длабочина. Членовите на различните видови на риби толерираат температури на водата од замрзнување до преку 38 °C. Повеќето се или соленоводни или слатководни жители, но некои се физиолошки адаптирани за движење од една во друга водна средина. Поголем број од рибите родени во слатките води го минуваат животот како возрасни единки во океанот, враќајќи се во слатките води за да се мрестат; обратната миграција се случува кај некои риби од океанот. Многу риби остануваат во тесно организирани групи, а други се сами и се здружуваат само за време на мрестење и хранење. Рибите може да се месојади, тревојади или сештојади. Некои риби се чистачи на езерските или океанските дна. Рибите се главен извор за човечка храна, рибино масло, храна за домашните животни итн.

Постојат членови на копнените вертебратни класи, како китовите и морските змии, кои се имаат адаптирано на водниот начин на живот, но не се риби. Тие дишат воздух, а не растворен кислород и нивните анатомски карактеристики ја разоткриваат врската со копнените животни.

Баракуда е врста на ајкула којашто е долга околу 2 метри, тежи 45 килограми и е застапена во деловите на Атланскиот Океан . Има шпицеста фаца и долги и остри заби .

Електрична јагула е вид на јагула којшто содржи големо количество на електрицитет, содржи 600 вати .  Долга е 2,5 метри и е застапена во матни води бидејќи нема добар вид,  а е застапена во тропската шума Амазонија.

Рајата е вид на ‘рскавична риба којашто е застапена во деловите на Атланскиот и Тихиот Океан и е многу отровна риба . Има долга опашка во којашто содржи големо количество на отров и има меко тело којашто се крие по песокта на океанот .

Рибата камен е најотровната риба во светот . Е застапена во деловите на Атланскиот и Тихиот Океан и е застапена на дното на океанот . Е наречена ,, риба камен ‘’ поради тоа што има слична боја како на каменот и некој видови на корали и има многу добра камуфлажа. Многу е брза во ловењето на животни и може да го улови животното за помалку од 0,015 секунди .

Ширењето и продлабочуањето на Суецскиот Канал доведе до целата област да се соочи со опасност од инвазија на овој бестрашен предатор за само една година. Рибата – лав се мрести на секои четири дена, создавајки скоро два милиона јајца годишно. Јајцата лебдат по водата и можат да се населат во големи водени површини пред да се изведат.

Риба – хирург е врста на риба која што е застапена во водите на Индискиот и Тихиот Океан . Е наречена риба хирург поради тоа што левиот и десниот крај на опашката се остри како хируршки скалпел и на тој начин може да го улови пленот . Во деловите на на краевите на опашката се наоѓаат отровни жлезди коишто содржат количество на отров . Постојат  20 вида на риба – хирург.

Џиновски морски бас е застапен во северните делови на Пацификот . Изнесува должина од 2,5 метри и тежи 255 килограми . За првпат е откриена во 1910 година во Калифорнија , а во близината на Калифорнија е регистрирано со 366 килограми тежина.

Големата бела ајкула е најголемата ајкула во светот . Е застапена во сите океани , а најмногу е застапена во деловите на Јужна Африка и северозападните делови на Австралија . Долга е 6 метри и тежи околу 2,268 килограми и има многу голема уста , голем број на остри и големи заби .

Делфините се животни коишто припаѓаат во класата на цицачи . Долги се од 1,2 метри и тежат 40 килограми до должина од 9,5 метри и тежина од 10 тони . Се застапени во мориња или океани , во плитки предели . Имаат висока интелингенција , спасуваат луѓе од опасни и крволочни ајкули и се дружељубиви со лугето .

Пираните се врста на риби коишто се застапени  во Јужна  Америка , поточно тропски делови каде што преовладувват темни води. Пример Реката Амазон .  Пираните се долги од 20 до 61 сантиметар и имаат големи и остри заби за да можат добро да го уловат пленот . Исто така , пираните имаат сиво со сребренеста боја  ќе деловите на грбот , а кај деловите кај перките и делови од стомакот имаат портокалова со црвена боја . Постојат 60 вида на пирани.

Надуена риба се смета за еден од најпознатите отровни ‘рбетници во светот. Интересно е што оваа риба е деликатес во Јапонија. Сепак, доколку не успеете да ја зготвите правилно, нејзиниот отров ќе ја парализира вашата дијафрагма и ќе го сопре дишењето.

Син танг е Индо-Пацифичка хируршка риба . Поточно е застапена во деловите на Индискиот Океан . Е наречена ,,  хируршка риба ‘’ поради тоа што краевите на опашката се многу остри , се остри како на еден хируршки склалпел .  Достигнуваат должина до 30 сантиметри . Краевите на опашката се со жолта боја , деловите на стомакот се со црно – светло сина боја , а деловите на вратот се со жолти точки и виолетова боја.

Арапаима е врста на риба која што е застапена во Реката Амазон . Долга е 3 метри и тежи 500 килограми . Таа е најголемата риба во Реката Амазон .  Нема заби , а не дише со помош на жабри како и електричната јагула . Има  темно – сивкаста боја на телото со светло портокалови риги .

Рибата паку е врста на риба која што е слична на пираните . Има долга и голема  уста , а  забите се слични како кај човекот . Има силни и остри заби за кога ќе го улови пленот да го задржи т.е да не и бега . Рибата паку е застапена во водите на Атланскиот и Тихиот Океан , застапена е во Нова Гвинеја и во уште некој езера во Тексас .

Риба балон е застапена во деловите на Тихиот Океан. Е наречена риба балон поради тоа што има форма на балон, а површинските делови на епидермисот се составени од боцки. За нејзе е карактеристично тоа што со помош на горните и долните два заба на средината од устата се многу остри со што кога го напаѓа пленот го откинува месото.

Риба волк е застапена во деловите на Тихиот Океан. Долга е 112 сантиметри и тежи 15 килограми. Риба волк има црна боја и е најгрдната риба во светот.

Риба тигар е риба којашто е застапена во реките во Африка( Конго) и слично. Долга е 1.5 метри и тежи 50 килограми. Главата има маслинеста боја, а останатиот дел од телото има сребрена боја. За неа е карактеристично тоа што има 32 големи и остри заби коишто сечат како хируршки скалпел со што го раскинува месото на пленот.

Риба папагал е застапена во деловите на големиот корален гребен. Долга е од 50 до 100 сантиметри. Карактеристично за неа е тоа што има гоеми и остри забие со коишто ги дроби коралите и при нејзиното варење на храната ги исфрла во вид на песок. Покрај тоа што јаде тврди корали, забите не и се кршат и нејзиниот живот е 20 години. Покрај тоа што ги јаде коралите, таа ги чисти коралите од узумрените мали животни.

Риба мандарина е една од најубавите морски риби во светот. Има шарени и живописни бои. Обично таа се чува во аквариумите. Застапена е во деловите на Тихиот Океан, поточно во големиот корален гребен.

Џиновски групер или Квинслендски групер е најголемата коскена риба во големиот корален гребен, Квинсленд=Австралија, пронајдена на длабочина од 100 метри. Долга е 2.7 метри и тежи 400 килограми.

Риба кловн е застапена во деловите на големиот корален гребен, во Австралија(североисточни делови на Квинсленд). Долга е од 10 до 15 сантиметри и наречена е риба кловн поради тоа што има портокалова и бела боја како кловнот.

Проѕирната риба е застапена на доста голема длабочина. Оваа врста на риба е откриена во 1939 година. Има форма на цевчести очи коишто се откриени во 2009 година.

Риба харлекин ( лат. Oxymonacanthus longirostris) , е една од најубавите бои која што е застапена во големиот корален гребен, североисточни делови од Квинсленд,Австралија.

Мегалодон е најголемата ајкула на планетата која што живеела од 25 до 3,6 милиони години. Била долга 20 метри, а нејзините заби биле во форма на триаголник со должина од 20 сантиметри.

Ајкула наметка е еден вид на жив фосил каде што носи свое древно потекло од нејзините предци, поточно има древно потекло во деловите на изгледот на забите( вилицата) и главата.

Ајкула тепих е карактеристично тоа што лежи на коралите и има добра камуфлажа. Предните делови на устата има еден вид на брада.

Ајкула ѓавол е наречена поради тоа што има големи и остри заби и има шпичеста и искосена фаца.

Акула кит е најголема ајкула. Долга е 12 метри и има голема и долга уста како на китот. Се храни со помош на вшмукување на храната и водата.

Риба пила е наречена поради тоа што има долг, продолжен дел којшто е тенок и од левата и од десната страна има боцки коишто се остри и личат како на пила. Овие боцки и служат за одбрана од други поголеми водни животни и за да го улови пленот.

Риба чекан е наречена поради тоа што има широк дел со форма на чекан кој што и помага за одбрана од други водни животни, на начин што го турка пленот, а кај риба пила и риба чекан устата се наоѓа под очите.

Риба фенер е наречена поради тоа што навечер свети во жолта боја како резултат на тоа што има фосфоресцентни бактерии.

Грбава јадичарка е наречена поради тоа што има над устата голем, извиен и свиткан заб кој што и помага еден вид како на јадица од риба да го уловува пленот.

Гренландска ајкула е застапена во деловите на Гренланд и Арктикот. Е една од најголемите ајкули во светот. Тежи 1500 килограми и се исхранува со риби, ракови и слично.

Риба пеперутка е наречена поради тоа што има боја како на пеперутките и има на средина црна точка, што всушност личи како на око, но не е око.

За риба еж е карактеристично тоа што е слична со риба балон, но риба еж има форма на риба балон, има на површината на епидермисот големи и остри боцки, но нема остри и големи заби на долната и горната  вилица.

Махи-махи е риба којашто е застапена во топли води, во водите на Атланскиот Океан. Позната е како делфин риба или како дорадо. Оваа риба не напаѓа луѓе.

Морфолошки и анатомски особености

Морфологија на Lampanyctodes hectoris
(1) - оперкулум (жабрена покривка), (2) - странична линија, (3) - грбна перка, (4) - дебела перка, (5) - опашна педункула, (6) - опашна перка, (7) - анална перка, (8) - фотофори, (9) - пелвични перки (парни), (10) - пекторални перки (парни)

Типичната риба е со форма на торпедо, со глава која содржи мозок и сетилни органи, труп со мускулен ѕид кој е опкружен со празнина во која се наоѓаат внатрешните органи, и мускулна постанална опашка.

Многу риби се движат низ водата со брановидни движења на нивните тела и ја контролираат насоката на движењето со помош на перките. Сите имаат кожа прекриена со лигава жлездеста секреција која го намалува триењето со водата, како и крлушки, кои заедно со мукозната секреција формираат речиси непропустлива за вода обвивка. Сите риби имаат страничен систем на сензорни органи за детекција на промени на притисокот во водата. Поседуваат и жабри за дишење лоцирани во канали кои водат од голтникот до надворешноста; неколку риби исто така имаат бели дробови како додатни структури за респирација. Освен во примитивните класи, во сите други жабрените канали се поддржани со скелетни структури наречени жабрени лаци. Рибите кои се хранат со планктон имаат мрежовидни структури на жабрите кои ги собираат малите организми. Рибите дишат со земање на вода во устата, која потоа се продолжува низ жабрите надвор; како што водата минува низ тенкоѕидните жабри, растворениот кислород дифундира низ жабрените капилари, а јаглерод диоксидот дифундира во надворешната средина. Циркулаторниот систем е од затворен тип, така што постои двокоморно срце. Крвта е црвена. Со неколку исклучоци, рибите се ладнокрвни (поикилотермни организми), односно тие не можат да ја регулираат нивната телесна температура, која е иста како таа на околината.

Телото на рибите е покриено со многуслојна кожа. Во кожата има жлездести клетки кои лачат лигава материја што им овозможува полесно движење во водата. Површината на рибите е покриена со варовикови стргунки различни по форма и големина, кои имаат заштитна улога.

Размножување

Постојат различни начини. Ајкулите се размножуваат со внатрешно оплодување и повеќето раѓаат живо младенче. Оние видови кои полагаат јајца произведуваат големи јајца со цврсти оклопи. Бидејќи ембриогенезата кај овие видови е добро заштитена, тие даваат релативно мал број на млади, обично само седум до осум. Неколку од коскените риби, вклучувајќи и некои аквариумски видови, несат мали, незаштитени јајца кои се оплодуваат по нивното изнесување во водата. Кај повеќето морски претставници јајцата лебдат слободно во водата и најчесто се јадат од други животни. Токму поради тоа, потребна е доста голема количина на снесени јајца. Некои женки произведуваат до 5 милиони јајца. Одредени слатководни видови градат гнезда за заштита на јајцата, а има и случаи кога и возрасните единки ги чуваат истите.

Типови на риби

Змиулки Petromyzon marinus, безвилична риба.
Китовска ајкула Rhincodon typus, ‘рскавична риба.
Златна рипка или Carassius auratus auratus, пример за коскена риба.
Претставници од трите главни групи на риби.

Безвилични риби

Повеќе за оваа тема ќе најдете на: Безвилични ‘рбетници.

Примитивните риби од класата Agnatha немаат вилици и парни пелвични и пекторални перки кои се присутни кај поразвиените риби. Оваа, во голема мерка истребена класа, вклучува две живи групи, крвоцицачките змиулки и чистачките миксини. Рибите од истребената класа Placodermi биле првите вертебрати кои развиле вилици и парни перки. Овие риби имале коскести скелети и биле прекриени со коскест штит. Една гранка од оваа група веројатно била прекурсор за две главни сегашни класи на риби, ‘рскавичните и коскените риби.

‘Рскавични риби

Повеќе за оваа тема ќе најдете на: `Рскавични риби.

‘Рскавичните риби (ајкули, раи, химери) се разликуваат од коскените по нивните ‘рскавични скелети, потоа со отсуството на пливачки меур или бели дробови, по конструкцијата на нивните опашни перки, како и по отсуството на жабрена покривка или оперкулум. Кожата кај припадниците на оваа група е покриена со вкоренети забовидни структури наречени дентикули, давајќи и груб, шмирглест квалитет. Речиси сите ајкули се морски жители.

Коскени риби

Повеќе за оваа тема ќе најдете на: Коскени риби.

Коскените риби се разликуваат од другите живи риби по нивните коскени скелети и по присуството на пливачки меур или, кај неколку риби, бели дробови. Коскените риби се поделени на две поткласи, месестопернати риби и зракопернати риби. Втората група вклучува преку 95% од сите живи риби.

Најраните коскени риби биле со месести перки. Од нив, за време на период во кој владеела голема суша, еволуирале од една страна водоземците (првите копнени вертебрати) и зракопернатите риби од друга. Единствените живи месестопернати риби се дводишалките и еден вид на целокант. Овие риби задржале некои особини од раните коскени риби: месести перки со поддржувачки коски, внатрешни ноздри и бели дробови.

Зракопернатите риби, сега предоминантни и во морските и во слатководните басени, претставуваат напредна адаптација на коскени риби за водни услови; тие се најуспешни и најраспространети од сите риби. Кај приближно сите овие риби, белиот дроб еволуирал во хидростатски орган, пливачкиот меур. Перките на оваа група се состојат од мрежа на кожа поддржана од исправени краци. Секој крак е придвижен од сет на мускули, давајќи и на перката голема флексибилност. Многу зракоперки имаат преклопени крлушки направени од тенки слоеви на коска. Нивниот скелет е мек, но силен и повеќето претставници имаат одличен вид.

Начин на исхрана и систем за варење храна

Прв орган од системот за варење кај рибите, со кој ја зема храната, е уснатапразнина. Устата кај рибите се состои од горна неподвижна вилица на која често се наоѓаат мустачиња (пипала), што им служат како сетило за допир и им помагаат во барањето на храната; долна подвижна вилица, на која кај некои риби имаат заби и служат за прифаќање на пленот, но не и за ситнење на храната. Потоа следува грло (голтка) во кое со помош на жабрените заби се ситни храната. Од грлото храната се внесува преку хранопроводот во желудникот каде се ситни и вари. Желудникот продолжува во средно - тенко црево каде се доварува храната со помош на цревните сокови и соковите од црниот дроб (жолчни сокови). Тенкото црево продолжува во задно црево кое завршува со анален отвор. Рибите најчесто се сештојади, но има и риби кои се хранат со месо, а тоа се рскавичните риби.

Рибите како тема во уметноста и популарната култура

Рибите се јавуваат како тема во повеќе дела од уметноста и популарната култура, како:

• „Рибата и девојката“ (Риба и дјевојка) - српска народна песна.
• „Кум риба“ - српска народна приказна.
• „Како риба на јадица уловена“ - песна на македонската поетеса Ана Бунтеска од 2015 година.
• „Рибата-телескоп ги крши камењата...“ - песна на францускиот писател Андре Бретон.
• „Растворлива риба“ - поетска збирка на францускиот писател Андре Бретон од 1924 година.
• „Риба“ - кус расказ на македонскиот писател Митко Маџунков од 1984 година.
• „Шапка од рибина кожа“ (Шешир од рибље коже: љубавна прича) - кус роман на српскиот писател Милорад Павиќ од 1996 година.
• „Риба и пчела“ - песна на македонскиот писател Славко Јаневски.
• „Големи риби, мали риби“ (Pesci grossi, pesci piccoli) - расказ на италијанскиот писател Итало Калвино.
• „Рипчиња од злато“ - расказ од македонската писателка Жанета Станоевска, од 2011 година.
• „Овие ангели, риби и птици“ - поетски циклус на рускиот поет Андреј Пољаков.
• „Рибина чорба“ - расказ на македонскиот писател Стале Попов.
• „Риба и мачка“ – ирански филм од 2013 година, во режија на Шарам Мокри.
• „Баракуда“ (Barracuda) - песна на американскиот рок-музичар Џон Кејл (John Cale) од 1974 година.
• „Пржена риба“ (Fish Fry) - песна на американската рок-група „Биг Блек“ (Big Black)“ од 1987 година.