Смрча

Од Википедија — слободната енциклопедија

Смрча
Обична смрча
(Picea abies)
Научна класификација
Царство: Растенија
Оддел: Четинари
Класа: Четинари
Ред: Боровидни
Семејство: Борови
Потсемејство: Смрчи
Frankis
Род: Смрча
Mill.
Видови

~35, во текстот

Смрча (науч. Picea) — род на иглолисни зимзелени дрва со околу 35 вида. Припаѓа на семејството на боровите (Pinaceae), а најзастапена е во умерениот појас и подрачјата со тајга ширум светот. Смрчите се големи дрва, со висина од 20–60 метри и се одликуваат со конусниот облик на крошната кога се млади. Игличките се четирирабни и прицврстени во снопчиња.

Игличките ги јадат ларвите на неколку вида на пеперутки.

Смрчата во Македонија[уреди | уреди извор]

Во Македонија растат неколку вида на смрча, од кои како автохтона се јавува само обичната смрча (P. abies).[1] Бодликавата смрча (P. pungens) расте како доведен вид со стопанска намена.[2] Покрај нив, присутна е и омориката (P. omorika), која служи како парковско дрво, но и во шумите.

Низ Македонија минува самата јужна граница на ареалот на смрчата. Природни шуми од обична смрча има во сливовите на реките Пена и Радика, како и во мало изолирано подрачје во месноста Мурите во Беровско.[1]

Видови[уреди | уреди извор]

Во светот постојат 35 видови на смрча.

Тукушто никната сива смрча (P. glauca)
Неузреани шишарки на црна смрча (P. mariana)
Шишарки и листови на бодликава смрча (P. pungens)
  • клад I
  • клад II
  • клад III
  • клад IV
  • клад V

Употреба[уреди | уреди извор]

Дрво и преработки[уреди | уреди извор]

Талпа од обична смрча

Смрчата наоѓа примена како добро дрво за столарија и во градежништвото, и особено погодно за изработката на трупови на дрвени воздухоплови. Од ова дрво се прават многу жичени инструменти како што се гитарата, мандолината, виолончелото, виолината, резонантната кутија во средината на пијаното и харфата. Првото летало на Браќата Рајт, наречено Flyer („Летач“) било изработено од смрча.[3]

Бидејќи смреката не е отпорна на гниење и штетници откако ќе се исече и трае само 12-18 месеци ако е изложено надвор. Затоа, нејзиниот дрвен маетријал се препорачува да се користи само за внатрешно уредување.

Смрчата е од големо знчење за добивање на дрвена каша за изработка на хартија. Долгите конци на дрвото даваат цврст производ кој воедно лесно се бели.

Храна и напитоци[уреди | уреди извор]

Младите изданоци на смрчите и боровите се богати со витамин Ц.[4] Познато е дека капетанот Џејмс Кук правел алкохолен напиток од смрчини гранчиња што го пиела посадата за да се заштити од скорбут.[5][6] Ваквиот напиток постои и денес во северна Европа и Канада.

Други примени[уреди | уреди извор]

Од смолата на смрчата се правел катран пред да се појават денешните катрани од нафтени деривати.

Северномериканските староседелци ги користат тенките корења за плетење на кошници и зашивање на брезова кора при изработката на чунови.

Смрчата ужива популарност како украсно дрво во хортикултурата поради нејзината симетричност, и имаат често присуство во домовите како новогодишни елки (особено обичната смрча и омориката).

Смрчата како мотив во уметноста и во популарната култура[уреди | уреди извор]

Понекогаш, смрчата се јавува како инспирација или тема во делата од уметноста и популарната култура, како:

  • „Елки и смрчи“ (Јелике и оморике) - расказ на српскиот писател Петар Кочиќ.[7]

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. 1,0 1,1 Ристовски, Блаже, уред. (2009). „Смрча“. Македонска енциклопедија. , книга . Скопје: МАНУ. Text "series " ignored (help)
  2. Ристовски, Блаже, уред. (2009). „Алохтони (егзотични) видови на дрјва и грмушки“. Македонска енциклопедија. , книга . Скопје: МАНУ. Text "series " ignored (help)
  3. „Пресвртници во воздухопловството - Рајтовиот Flyer од 1903 г.“ Архивирано на 25 декември 2018 г. — Национален воздухопловно-вселенски музеј на САД (англиски)
  4. „Tree Book - Sitka spruce (Picea sitchensis)“. British Columbia Ministry of Forests, Lands and Natural Resource Operations. Посетено на 29 јули 2006.
  5. Crellin, J. K. (2004). A social history of medicines in the twentieth century: to be taken three times a day. New York: Pharmaceutical Products Press. стр. 39. ISBN 0789018446. Посетено на 8 октомври 2009.
  6. Stubbs, Brett J. (јуни 2003). „Captain Cook's beer: the antiscorbutic use of malt and beer in late 18th century sea voyages“. Asia Pacific Journal of Clinical Nutrition. apjcn.nhri.org.tw. 12 (2): 129–137. Посетено на 8 октомври 2009.
  7. Петар Кочић, Јаблан и друге приповетке. Београд: Просвета, 1971, стр. 34-35.

Надворешни врски[уреди | уреди извор]