Словенија во Втората светска војна

Од Википедија — слободната енциклопедија

Втората светска војна во Словенечките Земји започнала во април 1941 година и траела до мај 1945 година. Словенечките земји биле во уникатна ситуација за време на Втората светска војна во Европа, само Грција го споделила своето искуство на тројна поделба, меѓутоа, Дравска Бановина (отприлика денешна Словенија) била единствениот регион што доживеала дополнителен чекор - вклучување и припојување кон соседна Германија, Италија и Унгарија.[1] Територијата населена со Словенци била поделена главно помеѓу Германија и Италија, со помали територии окупирани и припоени од Унгарија и Независната Држава Хрватска.

Окупација, отпор, соработка, граѓанска војна и повоени убиства[уреди | уреди извор]

За време на Втората светска војна, Германија и Унгарија ги припоиле северните области (редоследно кафените и темнозелените области), додека фашистичка Италија ја припоила вертикално искривената црна област (цврстиот црн западен дел беше припоен од Италија веќе со Рапалскиот договор). Некои села биле вклучени во Независната Држава Хрватска. По 1943 година, Германија го презела и италијанскиот освоен простор.

На 6 април 1941 година, Југославија била нападната од силите на Оската. На тој ден, дел од територијата населена со Словенци била окупирана од Германија. На 11 април 1941 година, други делови од територијата биле заземени од Италија и Унгарија. Германците ја окупирале Горењска, Долна Штаерска, северозападниот дел на Прекмурје и северниот дел на Долењска. Италијанците ја зазеле Внатрешната Карњола, поголемиот дел од Долна Карњола и Љубљана, додека Унгарците го окупирале поголемиот дел од Прекмурје, кој пред Првата светска војна и припаѓал на Унгарија. Отпорот на војската на Кралството Југославија бил незначителен. Во 2005 година, словенечките автори првпат објавиле информации за шест села во Долењска кои биле припоени од Независната Држава Хрватска, а историчар од Марибор првпат објавил изворно истражување за тоа во 2011 година, но останува нејасно зошто селата од Дравската Бановина биле заземени спротивно на познатиот германско-хрватски договор.[2]

Под нацистичка окупација[уреди | уреди извор]

Германците погубуваат стотици словенечки заложници во Цеље, 22 јули 1941 година.

Германците имале идеја за присилна преселување на словенечкото население во таканаречениот триаголник Ран. Областа била погранична област кон италијанската окупациска зона. Германските жители (Готчевци) во Кочевје биле преместени во таа област и образиле народносна пречка за другите словенечки земји. Остатокот од словенечкото население во Долна Штаерска се сметало за вендиско, кое требало да биде асимилирано. Националистичките активисти и луѓето кои се преселиле од другите делови на Југославија по 1919 година биле протерани во марионетските држави Недиќева Србија и НДХ. Бидејќи Хитлер се спротивставувал да има етничките германски Готчевци во италијанската окупациска зона, тие биле преселени надвор од неа. Околу 46.000 Словенци биле превезени во Саксонија во Германија со цел да се направи простор за преместените Готчевци.

Мнозинството словенечки жртви за време на војната биле од северна Словенија, т.е Долна Штаерска, Горењска, Засевје и Корушка. Сепак, нивното формално припојување кон „Германскиот Рајх“ било одложено поради поставувањето на новите гаулајтери и рајхсштаталтери на Корушка, а подоцна нацистите се откажале од планот поради словенечките партизани, со кои сакале да се справат прво. Само долината Межа првично станала дел од Рајхсгау Корушка.

Нацистичкиот прогон на црквата[уреди | уреди извор]

Нацистичкиот прогон на Католичката црква во припоена Словенија бил сличен на оној што се случил во припоените региони на Полска. Во рок од шест недели од нацистичката окупација, само 100 од 831 свештеник во Мариборската епархија и дел од Љубљанската епархија останале на слобода. Свештениците биле прогонувани и праќани во концентрациони логори, а имотите им биле запленети на религиозните редови.[3]

Под окупација на Италија[уреди | уреди извор]

 

1)Италијански постер кој го забранува излезот од Љубљана. 2)Затвореник опкружен со бодликава жица во италијански концентрационен камп

Во споредба со германската политика во северниот дел на Словенија, окупирана од нацистите, и присилната фашистичка италијанизација во поранешното Австриско Приморје што била припоена по Првата светска војна, почетната италијанска политика во средна Словенија не била толку насилна. Десетици илјади Словенци од Долна Штаерска и Горењска, окупирана од Германија, избегале во покраината Љубљана до јуни 1941 година.[4]

Меѓутоа, откако започнал отпорот во покраината Љубљана, италијанското насилство врз словенечкото цивилно население лесно се совпаднало со она на Германците.[5] Покраината имала депортација на 25.000 луѓе - што е еднакво на 7,5% од вкупното население на покраината во една од најдрастичните операции во Европа што наполнило многу италијански концентрациони логори, како што е концентрациониот логор Раб, во концентрациониот логор Гонарс, Мониго (Тревизо), Реничи д'Ангјари, Кјесануова и на други места. За да го потисне растечкиот отпор од страна на словенечките партизани, Марио Роата усвоил драконски мерки на кратки погубувања, земање заложници, репресалии, интернирање и палење куќи и цели села. Памфлетот „3C“, што е еднакво на објава на војна на цивилите, го вклучило населението во италијанските воени злосторства. Ограда од бодликава жица - која сега е Патека на сеќавањето и другарството - била поставена околу Љубљана со цел да се спречи комуникацијата меѓу градските подземни активисти во Љубљана и мнозинството партизани во околните села.[6]

Отпор[уреди | уреди извор]

Затвореници во Бегуње на Горењскем, 1941 година.

На 26 април 1941 година, неколку групи го образиле Ослободителниот фронт на словенечкиот народ, која била водечка сила на отпорот за време на војната. Фронтот првично бил демократска платформа. Со Доломитската декларација, потпишана во март 1943 година, комунистите, сепак, ја монополизирале.[7] Таа емитувала своја радио програма наречена Кричач, чија местоположба никогаш не им станала позната на окупаторските сили и тие морале да ги одземат антените на приемниците од месното население за да спречат слушање на радиото на Словенечкиот ослободителен фронт. Нејзината воена рака биле словенечките партизани. Словенечките партизани ја задржале својата посебна организациона структура и словенечкиот јазик како заповеднички јазик до последните месеци од Втората светска војна, кога нивниот јазик бил отстранет како заповеднички јазик.[8] Во март 1945 година, словенечките партизански единици биле службено споени со Југословенската армија и со тоа престанале да постојат како посебна формација.

На самиот почеток словенечките партизански сили биле релативно мали, слабо вооружени и без никаква инфраструктура, но ветераните од Шпанската граѓанска војна меѓу нив имале одредено искуство со герилските методи на борба против непријателот. Партизанските активности во словенечките земји првично биле независни од Титовите партизани на југ. Во есента 1942 година, Тито за прв пат се обидел да го контролира словенечкото движење на отпорот. Спојувањето на словенечките партизани со силите на Тито се случило во 1944 година.[9][10]

Во декември 1943 година, Партизанската болница Фрања била изградена на тежок и нерамен терен, длабоко во окупираната од Германија Европа, на само неколку часа од Австрија и средишните делови на Третиот Рајх. Германската воена активност била честа во општиот регион за време на работата на болницата. Тој забележал последователни подобрувања до мај 1945 година.

Граѓанска војна и повоени убиства[уреди | уреди извор]

Во летото 1942 година избувнала граѓанска војна меѓу Словенците. Двете борбени фракции биле словенечките партизани и антикомунистичката милиција спонзорирана од Италија, наречена од комунистите „Бела гарда“, подоцна реорганизирана под нацистичка команда како Словенечко домобранство. Мали единици на словенечки четници постоеле и во Долењска и Штаерска. Партизаните биле под команда на Ослободителниот фронт (ОФ) и Титовиот југословенски отпор, додека Словенечкиот завет служела како политичка рака на антикомунистичката милиција.[се бара извор] Граѓанската војна главно била ограничена на покраинаата Љубљана, каде што биле активни повеќе од 80% од словенечките антипартизански единици. Помеѓу 1943-1945 година, помали антикомунистички милиции постоеле во делови од Приморска и во Горењска, додека тие практично не постоеле во остатокот од земјата. До 1945 година, вкупниот број на словенечки антикомунистички милиции достигнало 17.500.[11]

Веднаш по војната, околу 12.000 членови на домобранците биле убиени во масакрите во Кочевски Рог, додека илјадници антикомунистички цивили биле убиени во првата година по војната.[12] Овие масакри биле премолчени и останале табу тема сè додека Борис Пахор не го објавил интервјуто со Едвард Коцбек во неговата публикација „Залив“, предизвикувајќи го скандалот „Залив“ во Титова Југославија во 1975 година.

Крај на војната и последиците[уреди | уреди извор]

Постер од Светска војна од Словенија: „Дарувај за зимска помош“.

Втората светска војна во словенечките земји траела до средината на мај 1945 година. На 3 мај, Националната Држава Словенија била прогласена како дел од Кралството Југославија. Ослободувањето на Љубљана била објавено на 9 мај 1945 година. Последната битка била Битката кај Пољана, која се одржала во близина на Преваље на 14 и 15 мај 1945 година, неколку дена по формалното предавање на Германија. Стотици етнички Италијанци од Јулиска Краина биле убиени од југословенската армија и партизанските сили во Фојбските масакри; околу 27.000 истраски Италијанци избегале од словенечка Истра од комунистичкиот прогон во таканаречениот Истраско-далматински егзодус. Припадниците на етничкото германско малцинство или побегнале или биле протерани од Словенија.

Број на жртви[уреди | уреди извор]

Вкупниот број на жртви од Втората светска војна во Словенија се проценува на 97.000. Бројката вклучува околу 14.000 луѓе кои биле убиени или умреле поради други причини поврзани со војната веднаш по завршувањето на војната,[12][13] и малата еврејска заедница, која речиси била уништена во Холокаустот.[14][13] Покрај тоа, десетици илјади Словенци ја напуштиле својата татковина набргу по завршувањето на војната. Повеќето од нив се населиле во Аргентина, Канада, Австралија и во Соединетите Држави.

Вкупниот број на жртви од Втората светска војна во Словенија се проценува на 89.000, додека 14.000 луѓе биле убиени веднаш по завршувањето на војната.[12] Така, вкупниот број на жртви од Втората светска војна во Словенија изнесувал околу 7,2% од предвоеното население, што е над југословенскиот просек и меѓу највисоките проценти во Европа.

Неекстрадиција на италијанските воени злосторници[уреди | уреди извор]

Документите пронајдени во британските архиви од британската историчарка Ефи Педалиу и од италијанскиот историчар Давиде Конти,[15] посочиле дека сеќавањето на постоењето на италијанските концентрациони логори и италијанските воени злосторства е потиснато поради Студената војна.[16] Југославија, Грција и Етиопија побарале екстрадиција на 1.200 италијански воени злосторници, кои сепак никогаш не виделе нешто слично на Нирнбершкото судење. Екстрадицијата никогаш не се случила бидејќи владите на западните сојузници виделе во владата на Пјетро Бадољо гаранција за антикомунистичка повоена Италија.[16]

Поврзано[уреди | уреди извор]

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ Gregor Joseph Kranjc (2013).To Walk with the Devil, University of Toronto Press, Scholarly Publishing Division, p. introduction 5
  2. ↑ „Bo Slovenija od Hrvaške zahtevala poplačilo vojne škode?“. Delo (словенечки). 12 април 2011. Посетено на 15 октомври 2022.
  3. ↑ Vincent A. Lapomarda; The Jesuits and the Third Reich; 2nd Edn, Edwin Mellen Press; 2005; стр. 232, 233
  4. ↑ Initial relationship between Italians and Slovenians in 1941
  5. ↑ James H. Burgwyn (2004). General Roatta's war against the partisans in Yugoslavia: 1942, Journal of Modern Italian Studies, Volume 9, Number 3, pp. 314-329(16)
  6. ↑ Vurnik, Blaž (22 април 2016). „Kabinet čudes: Ljubljana v žičnem obroču“ [Cabinet of Curiosities: Ljubljana in the Barbed Wire Ring]. Delo.si (словенечки).
  7. ↑ Gow, James; Carmichael, Cathie (2010). Slovenia and the Slovenes: A Small State in the New Europe (Revised and updated. изд.). Hurst Publishers Ltd. стр. 48. ISBN 978-1-85065-944-0.
  8. ↑ Vukšić, Velimir (јули 2003). Tito's partisans 1941–45. Osprey Publishing. стр. 21. ISBN 978-1-84176-675-1.[мртва врска]
  9. ↑ Stewart, James (2006). Linda McQueen (уред.). Slovenia. New Holland Publishers. стр. 15. ISBN 978-1-86011-336-9.[мртва врска]
  10. ↑ „Histories of the Individual Yugoslav Nations“. The former Yugoslavia's diverse peoples: a reference sourcebook. ABC-Clio, Inc. 2004. стр. 167–168. ISBN 9781576072943. The former Yugoslavia's diverse peoples: a reference sourcebook.
  11. ↑ Slovenski zgodovinski atlas (Ljubljana: Nova revija, 2011), 186.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Godeša B., Mlakar B., Šorn M., Tominšek Rihtar T. (2002): "Žrtve druge svetovne vojne v Sloveniji". In: Prispevki za novejšo zgodovino, стр. 125–130.
  13. ↑ 13,0 13,1 „Prvi pravi popis - v vojnem in povojnem nasilju je umrlo 6,5 % Slovencev :: Prvi interaktivni multimedijski portal, MMC RTV Slovenija“. Rtvslo.si. 2011-01-13. Посетено на 15 октомври 2022.
  14. ↑ Бројката ги вклучува Корушките словенечки жртви.
  15. ↑ Conti, Davide (2011). „Criminali di guerra Italiani“. Odradek Edizioni. Посетено на 15 октомври 2022.
  16. ↑ 16,0 16,1 Effie G. H. Pedaliu (2004) Britain and the 'Hand-over' of Italian War Criminals to Yugoslavia, 1945-48. Journal of Contemporary History. Vol. 39, No. 4, Special Issue: Collective Memory, pp. 503-529 (JStor.org preview)

Надворешни врски[уреди | уреди извор]

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Словенија_во_Втората_светска_војна&oldid=4994470“