Сириски јазик

Од Википедија — слободната енциклопедија
Прејди на прегледникот Прејди на пребарувањето
Сириски јазик
ܠܫܢܐ ܣܘܪܝܝܐ‎ Leššānā Suryāyā
Syriac - Estrangelo Nisibin Calligraphy.png
„Сириски јазик“ на сириски.
Изговорlɛʃʃɑːnɑː surjɑːjɑː
Застапен воГорна Месопотамија, Источна Арабија[1][2]
ЕраДрастично се намалил како секојдневен јазик во 14 век[3]
Јазично семејство
Писмосириска азбука
Јазични кодови
ISO 639-2syc
ISO 639-3syc класичен сириски
Белешка: Оваа статија содржи МФА-фонетски знаци во Уникод.


Сириски јазик (ܠܫܢܐ ܣܘܪܝܝܐ Leššānā Suryāyā), или познат како сириско-арамејски или класичен сириски,[4][5] — стандардизиран дијалект на средноарамејскиот јазик. Јазикот се појавил/ развил во раните почетоци на 1 век во Едеса, Месопотамија,[6] и класичниот сириски јазик станал главен книжевен јазик во Блискиот Исток од 4 до 8 век,[7] така што денес има богат книжевен сириски фонд. Всушност, сириската литература е околу 90% од арамејската книжевност.[8] Сирискиот бил некогаш зборуван во голем дел од Блискиот Исток, како и во Анадолија и Источна Арабија.[1][2][9]

Староарамејскиот бил присвоен од Новоасирската Империја (911-605 г. п.н.е.) кога Асирците ги освоиле различните Сириско-хетски држави на запад. Ахеменидската Империја (546-332 п.н.е.), која се воздигнала по падот на Асирската Империја, исто така го задржала староарамејскиот како официјален јазик. Така, староарамејскиот останал „лингва франка“ во регионот. За време на 3 и 4 век, жителите на тој регион почнале да го примаат Христијанството.

Следствено по примањето на Христијанството, и поради богатата историја на арамејскиот јазик, сирискиот станал еден од трите најважни христијански јазици, заедно со латинскиот и старогрчкиот.[10] Од 1 век, сирискиот станал движечка сила на Сириското Христијанство и култура, а воедно се воспоставил како богослужбен јазик на Сириската Православна Црква, а воедно и на Асирската Црква на Истокот и нејзините Калдејска Католичка Црква, Древна Црква на Истокот, Индиска Православна Црква,[11] и Асирска Пентекостална Црква.

Сириското Христијанство и сирискиот јазик се проширил нив Азија, најдалеку до Малабарскиот брег[11] и источните делови на Кина.[12] Јазикот бил средство за комуникација и културна дисеминација за подоцнежните Арапи, а во помал дел и на Партската и Сасанидската Империја. Иако со текот на времето станал христијански медиум за изразување, сирискиот имал фундаментало културно и книжевно влијание врз развојот на арапскиот,[13] кој пак во најголем дел го заменил сирискиот како секојдневен јазик кон 14 век.[3] Денес, сирискиот останал свет јазик за Сириското Христијанство и важен симбол за христијанскиот идентитет на Асирците.

Историја[уреди | уреди извор]

Историјата на сирискиот јазик може да се подели на три периоди:

  • староарамејски јазик, јазикот на Сиро-хетските држави, станал официјален јазик и лингва франка во Новоасирското царство заедно со акадскиот јазик.
  • средносириски арамејски (ܟܬܒܢܝܐ Kṯāḇānāyā, "книжевен сириски"), може да се подели на:
    • источен средносириски арамејски - книжевен и богослужбен јазик на Сириските Христијани на Асирската Црква од Истокот, Калдејската Католичка Црква, Древната Црква од Истокот и Асирскаѕа Пентекостална Црква
    • западен средносириски арамејски - книжевен и богослужен јазик на Сириските Христијани на Сириската Православна Црква, Сириската Католичка Црква и Маронитската Црква
  • „современ сириско-арамејски“ - поим кој често се користи за да се именуваат новоарамејските јазици.[14] Иако не може со сигурност да се потврди дека потекнуваат од средносирискиот, тие сигурно се развиле од дијалекти сродни на средносирискиот и дијалекти кои ги зборувале Сириските Христијани

Сепак, важно е да се напомене дека, кога се користи поимот „сириски јазик“ се мисли на тој дијалект на средноарамејскиот кој се развил во книжевна форма, и поимот не се однесува за староарамејскиот ниту пак за современите арамејски јазици.

Распространетост[уреди | уреди извор]

Сирискиот јазик, поточно дијалект, бил всушност локален арамејски дијалект од Едеса. Јазикот се развил во својата најдобра форма под влијание на Црквата од Истокот и Сириската Православна Црква. Пред да стане арапскиот доминантен јазик во регионот, сирискиот бил главен јазик меѓу христијанските заедници во Блискиот Исток, Централна Азија и Керала,[11] и така останал меѓу денешните сириски Христијани. Натписи на сириски биле пронајдени дури и на Адријановиот ѕид во Шкотска, натписи кои биле напишани од асирски и арамејски војници во составот на војската на Римската Империја.[15]

Статус[уреди | уреди извор]

Оживувањето на сирискиот јазик во скорешно време довело до одреден успех со основањето на весниците на пишан сириски јазик, процес сличен на современиот арапски јазик од раните декади на 20 век. Современиот книжевен сириски исто така е употребуван и за неверска книжевност, често за теми поврзани со Асирците.[16]

Сирискиот е зборуван како богослужбен јазик во Сириската Православна Црква.[17] Во Ирак денес е признат како малцински јазик.[18] Исто така, јазикот се изучува во некои основни училишта во Ирак, Израел, Шведска,[19][20] Аугсбург во Германија и Керала во Индија.

Во 2014 година асирска градинка се отворила во Јешилќој во Истанбул, Турција.[21] Сирискиот, заедно со курдскиот и арапскиот, е официјален јазик во автономниот регион во северна Сирија - Демократска Федерација на Северна Сирија.

Писмо[уреди | уреди извор]

Crystal Clear app xmag.svg Главна статија: „Сириско писмо“.

Како и останатите северозападни семитски јазици, така и сирискиот има 22 согласки, односно 22 букви во писмото:

транслитерација ʾ b g d h w z ḥ ṭ y k l m n s ʿ p ṣ q r š t
букви ܐ ܒ ܓ ܕ ܗ ܘ ܙ ܚ ܛ ܝ ܟ ܠ ܡ ܢ ܣ ܥ ܦ ܨ ܩ ܪ ܫ ܬ
изговор [ʔ] [b], [v] [g], [ɣ] [d], [ð] [h] [w] [z] [ħ] [tˤ] [j] [k], [x] [l] [m] [n] [s] [ʕ] [p], [f] [sˤ] [q] [r] [ʃ] [t], [θ]

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ 1,0 1,1 Holes, Clive (2001). „Dialect, Culture, and Society in Eastern Arabia: Glossary“. стр. XXIV–XXVI. https://books.google.com/books?id=bJLjAKH7-rIC&pg=PR25&dq. 
  2. ↑ 2,0 2,1 Cameron, Averil (1993). „The Mediterranean World in Late Antiquity“. стр. 185. https://books.google.com/books?id=mrmJAgAAQBAJ&pg=PA185. 
  3. ↑ 3,0 3,1 Angold 2006, стр. 391
  4. ↑ „Documentation for ISO 639 identifier: syc“. ISO 639-2 Registration Authority - Library of Congress. https://www.loc.gov/standards/iso639-2/php/langcodes_name.php?code_ID=511. „Name: Classical Syriac“ 
  5. ↑ „Documentation for ISO 639 identifier: syc“. ISO 639-3 Registration Authority - SIL International. http://www-01.sil.org/iso639-3/documentation.asp?id=syc. „Name: Classical Syriac“ 
  6. ↑ Cameron, Averil; Garnsey, Peter (1998). „The Cambridge Ancient History“. стр. 708. https://books.google.nl/books?id=zdoUNivK_hsC&pg=PA708. 
  7. ↑ Beyer, Klaus (1986). The Aramaic Language: its distribution and subdivisions. John F. Healey (trans.). Göttingen: Vandenhoeck und Ruprecht. стр. 44. ISBN 3-525-53573-2. 
  8. ↑ Tannous, Jack (2010). Syria Between Byzantium and Islam (phd). Princeton University. стр. 1. 
  9. ↑ Smart, J R (2013). „Tradition and Modernity in Arabic Language and Literature“. стр. 253. https://books.google.com/books?id=tsZdAgAAQBAJ&pg=PT253. 
  10. ↑ Wilken, Robert Louis. The First Thousand Years: A Global History of Christianity. New Haven and London: Yale University Press. стр. 26. ISBN 978-0-300-11884-1. 
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 „City Youth Learn Dying Language, Preserve It“. The New Indian Express. 9 мај 2016. http://www.newindianexpress.com/cities/bengaluru/Bengaluru-Youth-Learn-Dying-Language-Preserve-It/2016/05/09/article3422438.ece. посет. 9 мај 2016 г. 
  12. ↑ Ji, Jingyi (2007). Encounters Between Chinese Culture and Christianity: A Hermeneutical Perspective. LIT Verlag Münster. стр. 41. ISBN 978-3-8258-0709-2. https://books.google.com/books?id=DxhyQJEUXq4C&pg=PA41. 
  13. ↑ Beeston, Alfred Felix Landon (1983). Arabic literature to the end of the Umayyad period. Cambridge University Press. стр. 497. ISBN 978-0-521-24015-4. https://books.google.com/books?id=Y0QkhaK4kBUC&pg=PA497. 
  14. ↑ Lipiński, Edward Lipiński (2001). Semitic Languages: Outline of a Comparative Grammar. Peeters Publishers. стр. 70. ISBN 978-90-429-0815-4. https://books.google.com/books?id=IiXVqyEkPKcC&PA70. 
  15. ↑ „When Syrians, Algerians and Iraqis patrolled Hadrian's Wall“, „The Guardian“, 13 октомври 2009.
  16. ↑ Kiraz, George. „Kthobonoyo Syriac: Some Observations and Remarks“. Hugoye: Journal of Syriac Studies. Beth Mardutho: The Syriac Institute and Institute of Christian Oriental Research at The Catholic University of America. архивирано од изворникот на 30 ноември 2011 г.. https://web.archive.org/web/20111130102658/http://syrcom.cua.edu/Hugoye/Vol10No2/HV10N2Kiraz.html. посет. 30 септември 2011 г. 
  17. ↑ Concise Encyclopedia of Languages of the World. Elsevier. 6 April 2010. стр. 58–. ISBN 978-0-08-087775-4. https://books.google.com/books?id=F2SRqDzB50wC&pg=PA58. 
  18. ↑ Anbori, Abbas (PDF). The Comprehensive Policy to Manage the Ethnic Languages in Iraq. ст. 4–5. http://www.turkmen.nl/1A_Others/minority-Iraq.pdf. 
  19. ↑ Dorit, Shilo. „The Ben Yehudas of Aramaic“, 1 април 2010 (посет. 30 септември 2011 г).
  20. ↑ „Syriac... a language struggling to survive“, 28 декември 2007 (посет. 30 септември 2011 г).
  21. ↑ Assyrian School Welcomes Students in Istanbul, Marking a New Beginning

Литература[уреди | уреди извор]

  • Journal of Sacred Literature, New Series [Series 4] vol. 2 (1863) pp. 75–87, The Syriac Language and Literature
  • Beyer, Klaus (1986). The Aramaic language: its distribution and subdivisions. Göttingen: Vandenhoeck und Ruprecht. .
  • Sebastian Brocк (2006). An Introduction to Syriac Studies. Piscataway, NJ: Gorgias Press. .
  • Carl Brockelmann (1895). Lexicon Syriacum. Berlin: Reuther & Reichard; Edinburgh: T. & T. Clark.
  • Ciancaglini, Claudia A.. (2006). „SYRIAC LANGUAGE i. IRANIAN LOANWORDS IN SYRIAC“. Encyclopaedia Iranica.
  • Healey, John F (1980). First studies in Syriac. University of Birmingham/Sheffield Academic Press. .
  • Maclean, Arthur John (2003). Grammar of the dialects of vernacular Syriac: as spoken by the Eastern Syrians of Kurdistan, north-west Persia, and the Plain of Mosul: with notices of the vernacular of the Jews of Azerbaijan and of Zakhu near Mosul. Gorgias Press. .
  • Theodor Nöldeke and Julius Euting (1880) Kurzgefasste syrische Grammatik. Leipzig: T.O. Weigel. [translated to English as Compendious Syriac Grammar, by James A. Crichton. London: Williams & Norgate 1904. 2003 edition: ].
  • Angold, Michael (2006), O’Mahony, Anthony, уред., Cambridge History of Christianity: Volume 5, Eastern Christianity, Cambridge University Press, ISBN 978-0521811132 .
  • Payne Smith, Jessie (Ed.) (1903). A compendious Syriac dictionary founded upon the Thesaurus Syriacus of Robert Payne Smith. Oxford University Press, reprinted in 1998 by Eisenbrauns. .
  • Robinson, Theodore Henry (1915). Paradigms and exercises in Syriac grammar. Oxford University Press. .
  • Rudder, Joshua. Learn to Write Aramaic: A Step-by-Step Approach to the Historical & Modern Scripts. n.p.: CreateSpace Independent Publishing Platform, 2011. 220 pp. Includes the Estrangela (pp. 59–113), Madnhaya (pp. 191–206), and the Western Serto (pp. 173–190) scripts.
  • Syriac traditional pronunciation

Надворешни врски[уреди | уреди извор]

Нормативна контрола
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Сириски_јазик&oldid=3744877“