Рутулци

Рутулци
Мыхабыр Михабир
Вкупен број
	ок. 120,000
Подрачја со значајно население
Русија Предлошка:Country data Dagestan;	35,240 (2010)
Азербејџан	17 000 (~2000) - 40,000
Украина	137 (2001)
Грузија	103 (1989)
Јазици
	рутулски
Вероисповед
	Сунитски ислам
Сродни народи
	Североисточкокавкаски народи

Рутулците^[7] (рутулски: Мыхабыр, Михабир; руски: руту́льцы) или „Миштар·по(рутули)/ Порталли“, опишувајќи се себеси како Господари (градители) на Портите, ― лезгинска подетничка група во Дагестан, република на југот на Русија и некои делови на Азербејџан. Според рускиот попис од 2010 година, во Русија имало 35.240 Рутулци.^[2] На советскиот попис во 1989 година во Азербејџан имало 336 Рутулци.^[8] Рутулскиот јазик е член на семејството на североисточнокавкаски јазици ; неговите говорници често добро ги владеат азербејџанскиот и рускиот јазик, бидејќи рутулскиот не бил пишан јазик до 1990 година. Рутулската култура е блиска до онаа на Цахурите и другите народи кои го населуваат сливот на горниот тек на реката Самур. Повеќето од Рутулците се занимаваат со сточарство (најчесто овчарство), земјоделство и градинарство.

Религија[уреди | уреди извор]

Рутулците се придржуваат до сунитскиот ислам. Најраните обиди на Арапите да се влијаат во земјите на денешен Дагестан, датираат од VII век, а на рутулската територија тие постигнале најголем успех. Најраните споменик на муслиманска култура сведочи на Кавказ - надгробна плоча на шеикот Магомеда-ибн-Асада-ибн-Мугал, закопани во Хнов во 675 г.н.е.^[9] За почетокот на исламизацијата на Рутулците, има споменик епиграф во дагестанските планини, пронајдени во некои рутулски села. Тоа е камен во ѕид од градба на џамија во селото Лучек на кој е исечен хронографскиот текст на арапски јазик, а исламот ја пренесува изјавата овде до 128 хиџранска година, односно 745-746 година. Друг камен со хронографски текст останал џамија во населбатаИхрек, во него се зборува „за обнова на уништената џамија во 407 х.г. “.

Значајни Рутулци[уреди | уреди извор]

Гасрет Алиев - херој на Советскиот Сојуз, 1 секретар на КПСС во Рутули 1957–1961 година, жител на селото Хин, учесник во Втората светска војна.

Наука[уреди | уреди извор]

Саид Ефенди I (с. Шиназ, 13 век, династија Саедар) - средновековен филозоф, реторичар, физичар, астроном, поет. Го отворил средновековниот универзитет во селото Шиназ, опсерваторијата и библиотеката. Последниот научник од оваа династија Исмаил Ефенди е погребан во 1929 година.
Вердиев Микаил Гаџимагомедович - Раководител на катедрата за физика на Државниот технички универзитет во Дагестан (од јули 2004 година), виш предавач по инженерска наука, професор, редовен член на Меѓународната академија на Студените (MOVE), заслужен пронаоѓач во Руската Федерација и Република Дагестан.
Мусаев Гамзат Магомедсаидович - виш предавач на Катедрата за историја на Државниот универзитет во Дагестан.

Други научници[уреди | уреди извор]

Гасан Гагаев
Камал Ефендиев (с. Ихрек)
Али Султанов
Алисултан Алисултанов
Фатима Магомедова
Фарида Гусејнова
Светлана Махмудова (с. Рутул)
Серкер Гаџиев
Ахмед Базаев
Абдулкасум Баламамедов
Ефенди Хасмамедов (с. Шиназ)
Баласи Тагиров
Телман Кафаров
Елдигар Агабалаев (с. Хин)
Гаџи Гаџиев
Вердиев Верди (с. Мјухрек)

Спорт[уреди | уреди извор]

Вагиф Абдулаев (роден 1983-11-20) (село Лучек) - светски првак во кик-бокс, првак на Европа на целосен контакт (WPKA) 2005 година во апсолутна категорија и во категорија до 82 кг, светски шампион на Фул Контакт (ИАКСА) 2007 година. Вежба во борбениот клуб „Саланг“ (Сургут, Русија), учесник на Меѓународниот турнир на самци.
Курбан Агаев (село Хин) - бројниот првак на СССР во борење во слободен стил.
Вагаб Казибеков - заслужен мајстор на спортот на СССР, првак на СССР и Европа.
Санијат Ганачуева (село Шиназ ) - првиот руски светски првак меѓу жените во борење во слободен стил.
Абдуселим Ризванов - заслужениот тренер на Русија.
Каукас Султанмагомедов - ММА борец.
Асеф Пирсаидов - мајстор за спорт на Советскиот Сојуз за борење во слободен стил.
Мариф Пирав - ММА борец на ЕФН и КСВ.

Рутулци во Турција[уреди | уреди извор]

Ибрахим Шинаси I (19 век) - османлиски војсководец. Бил изгубен под Шумла.
Ибрахим Шинаси (Помладиот) - по студирањето во Франција почна да го издава најпопуларниот весник во Турција „Гјасфиру ефкјар“ („Сликата на мислите“). Шинаси се заинтересирал за реформирање на турскиот јазик, создавањето на сегашната турска книжевност и постигнал книги да не пишуваат за елитата, туку за народот. Освен тоа, Шинаси со Намик Кемал се занимавал со реформа на државниот систем на Турција и станал основач на танзиматот, кој го продолжил Ататурк во 1918-1919 година.

Рутулци во Сирија[уреди | уреди извор]

Улфат Идилби - познат писател. Елфат не се раскинал со етничката родна земја на предците, го посетил селото Шиназ, се интересирал за рутулскиот живот и обичаи.
Шеик Гаџимагомед Челеби (прадедо Елфат Еделби) - дошол во Анадолија како емисар на имамот Шамил, како заменик пратеник кај турскиот султан.
Шамил Дагестан

Култура и уметност[уреди | уреди извор]

Кур Раџаб Ихрекди – класиката на рутулската поезија која стиховите ја пеат до сега поетите од Дагестан и Азербејџан. Неговата огромна популарност ја искористи во втората половина на XVIII - почетокот на 19 век во Дагестан и Азербејџан.
Хазарчи - национален поет (прва половина на 20 век)
Гаџиев – народен поет (прва половина на 20 век)
Јамисеб Саларов – национален поет (прва половина на 20 век)
Самед - национален поет (прва половина на 20 век)
Нурахмед Рамазанов – народен поет (прва половина на 20 век)
Гарај Фазли – поет.
Исмаил Дагестанли - почесен уметник на СССР, добитник на Лениновата награда
Јосуф Ихрекди - писател и поет. Творечки период: 1960-1990 година
Шафи Амсарди - поет и композитор. Творечки период: 1960–1990 година
Кавха (Абдулманаф) Вурушди - поет, писател и композитор. Творечки период: 1960–1990 година
Сакит Хинави – поет, писател и композитор, „Славејот на Дагестан и Азербејџан“

Други познати Рутулци[уреди | уреди извор]

К. Магомедов - член на Руската академија за јавна служба при претседателот на Руската Федерација
Г. Гаџимурадов - заменик министер за трговија на Дагестанската Република (Русија)
И. Ибрагимов - шеф на одделот во Владата на Дагестанската Република (Русија)
Д. Таиров - началник на одделот Минасинформвнешсвјази на Дагестанската Република (Русија)
Т. Ашурбеков - шеф на одделението на републичкото Јавно обвинителство
М. Бабаев - полковник, началник на Одделот Махачкала-царина
И. Гарунов - член на Врховниот суд на Република Дегестан (Русија)
Н. Магомедов - раководител на акционерското друштво „Арси“.
Р. Алиев - заменик директор на акционерско друштво „Југсталконструкција“
М. Мамадаев - полковник
Ј. Магомедов - судија на регионалниот суд на Киров (Дагеста), Русија).

Поврзано[уреди | уреди извор]

Рутулски јазик

Наводи[уреди | уреди извор]

↑ „Rutuls“. RUTULIA.COM.
↑ ^2,0 ^2,1 „Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2010 года. Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года All Russian census, 2010“. Архивирано од изворникот на 2014-10-06. Посетено на 2022-01-25.
↑ „Rutuls“. Rutulia.
↑ Rutuls in Azerbayjan
↑ &n_page=4 State statistics committee of Ukraine - National composition of population, 2001 census (на украински)
↑ Перепись в Грузии 1989 года - Census in Georgia, 1989
↑ Yurkov, Y.A.; Sokolin, V.L. (1998). Population of Russia: 1897-1997. Statistical Abstract (PDF). State Committee of the Russian Federation on Statistics (Goskomstat of Russia), 105679, Moscow, Izmailovskoye highway, 44; JSC "Moscow Publishing House"; PPO "Izvestiya" 103798, Moscow, Pushkinskaya Square, 5. стр. 213. ISBN 5-89476-014-3. Архивирано од изворникот (PDF) на 2018-10-24. Посетено на 2022-01-25.
↑ Всесоюзная перепись населения 1989 года.
↑ Vuchetich N. G.: "Chetyre mesyatsa v Dagestane" (Four months in Dagestan), "Caucasus" No.72 Tiflis, 1864.

Надворешни врски[уреди | уреди извор]

Народни песни и ора на Рутулците од Азербејџан
rutulia.com — рутулска национална мрежна страница.

[1] „Rutuls“. RUTULIA.COM.

[perepis2010-2] 2,0 ^2,1 „Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2010 года. Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года All Russian census, 2010“. Архивирано од изворникот на 2014-10-06. Посетено на 2022-01-25.

[3] „Rutuls“. Rutulia.

[ethnologue-rut-4] Rutuls in Azerbayjan

[5] &n_page=4 State statistics committee of Ukraine - National composition of population, 2001 census (на украински)

[6] Перепись в Грузии 1989 года - Census in Georgia, 1989

[7] Yurkov, Y.A.; Sokolin, V.L. (1998). Population of Russia: 1897-1997. Statistical Abstract (PDF). State Committee of the Russian Federation on Statistics (Goskomstat of Russia), 105679, Moscow, Izmailovskoye highway, 44; JSC "Moscow Publishing House"; PPO "Izvestiya" 103798, Moscow, Pushkinskaya Square, 5. стр. 213. ISBN 5-89476-014-3. Архивирано од изворникот (PDF) на 2018-10-24. Посетено на 2022-01-25.

[perepis1989-8] Всесоюзная перепись населения 1989 года.

[vuchetich-9] Vuchetich N. G.: "Chetyre mesyatsa v Dagestane" (Four months in Dagestan), "Caucasus" No.72 Tiflis, 1864.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]