Словенија

Република Словенија
Република Словенија; Republika Slovenija (словенечки)
Знаме	Грб
	Химна: Zdravljica ; Здравица; ;
	Местоположбата на Словенија (темнозелена) – на Европскиот континент (зелена и темносива); – во Европската Унија (зелена)
Главен град; (и најголем)	Љубљана; 46°03′N 14°30′E / 46.050° N; 14.500° E
Службен јазик	словенечки1
Народности (2002)	83% Словенци; 2% Срби; 2% Хрвати; 1% Бошњаци; 12% други;
Уредување	парламентарна република
Независност	од Југославија
пристапила во ЕУ	1 мај 2004
Површина
Население
БДП (ПКМ)	проценка за 2017 г.
БДП (номинален)	проценка за 2017 г.
Џиниев коеф. (2011)	23.8; низок
ИЧР (2013)	▬ 0.874; многу висок · 25та
Валута	евро (€)3 (EUR)
Часовен појас	CET (UTC+1)
Се вози на	десно
НДД	.si4
Повик. бр.	386
	1 Италијнскиот и унгарскиот се официјални во општините со италијанско и унгарско малцинство.; 2 Извор: Statistical Office of the Republic of Slovenia: Population, Slovenia, 30 јуни 2008; 3 Пред 2007: Словенечки толар; 4 Исто така .eu, заедно со другите членки на ЕУ.

Словенија (словенечки: Slovenija), официјално: Република Словенија (Republika Slovenija) — планинска земја која се наоѓа под Алпите. Тоа е држава во Средна Европа, која се граничи со Италија на запад, Јадранското Море на југозапад, Хрватска на југ и исток, Унгарија на североиисток и Австрија на север.

Словенија беше дел од поранешна Југославија од 1945. до 1991. кога се избори за независност. Стана членка на Европската Унија на 1 мај 2004. Таа е исто така член на Советот на Европа, НАТО и има набљудувачки статус во франкофонските држави.

Главен град: Љубљана. Број на жители: 2. 053 488 (2009.). Површина: 20 273 км²

На Словенија припаѓа и многу мал дел од јадранското крајбрежје во должина од 47 км. Од приморските градови најпознати се Порторож, Пиран, Изола и други кои секоја година привлекуваат голем број на туристи од западноевропските земји.

Словенија е земја која обилува со голем број на природни убавини кои придонесуваат за развој на туризмот во оваа земја. Позната е по многубројните скијачки терени. Едни од најпознатите се наоѓаат на Мариборското Похорје, каде секоја година се одржува традицинонално Златна Лисица или Голден Фокс. Познати се доста и словенските бањи (топлице) кои се уредени со многубројни базени со ладна и топла вода и се атрактивни не само за медицински цели, туку и за рекреативни, особено помеѓу младите. Една од најубавите природни богатства на Словенија се езерата Блед и Бохињ. Тука се наоѓа и малиот остров со црква на него, кој е еден од заштитните знаци на оваа земја.

Словенците се нација кои важат за работливи луѓе. Тие се горди на својата работа и производите кои произлегуваат како продукт од истата. Посебно се горди на своите вина, во Марибор се наоѓа најстарата винова лоза во Словенија која претставува вистинска туристичка атракција. Доста се познати и крањските колбаси, прекумурската гибаница и традиционалнито словенечко јадење од кисела зелка, грав и свинско месо.

Потекло на поимот[уреди | уреди извор]

Името Словенија има значење „земја на Словените“ на словенечки и на другите јужнословенски јазици. Етимологијата на зборот Словен останува непотполно разјаснета.

Реконструираниот аутоним *Slověninъ е изведен од зборот слово („збор“), првично означувајќи „луѓе кои зборуваат (ист јазик),“ т.е. луѓе кои можат да се разберат меѓусебно. Ова е спротивно на словенскиот збор со кој се означуваат германските народи, *němьcь, со значење „тивки, неми луѓе“.

Историја[уреди | уреди извор]

Главна статија: „Историја на Словенија“.

Населување на Словените[уреди | уреди извор]

Словенските претци на денешните Словенци се населиле на територијата на Словенија во VI век. Словенското кнежевство Карантанија било формирано во VI век. Во 745 година Карантанија била приклучена кон Франкската Империја и Карантанците го прифатиле христијанството. Карантанија ја задржала својата независност до 828 година. Со бунтовите на месното население и со помош на Баварија, Карантанија имала своја потполна независност, но била сосема уништена од Унгарците во IX век.

среден век[уреди | уреди извор]

Карантанија била повторно основана во 976 година но покасно Ото I ја поделил Карантанија и ја создал Корушка, шестото војводство на Папската држава.

Карта на Обединета Словенија.

За време на XIV век, повеќето од територијата на Словенија била под раководство на Хабсбуршката монархија и во XV век целата територија на Словенија била под раководство на соседната Монархија.

Во XVI век во Словенија зела замав протестантската реформација. За време на тој период биле публикувани првите книги на словенечки јазик и тоа од Примож Трубар и неговите следбеници. Иако сите следбеници на револуцијата биле протерани од словенечките земји, сепак тие оставиле силни впечатоци на месното население и ја составиле основата на словенечкиот литературен јазик.

XVIII-XX век[уреди | уреди извор]

Во периодот 1805 и 1813 година Словенија потпаднала под раководство на Австриската Империја. Во овој период се развил словенечкиот национализам и се создала идејата за Обединета Словенија.

XX век[уреди | уреди извор]

Покасно Словенија била дел на Кралството СХС и СФРЈ и на 25 јуни 1991 година Словенија станала независна држава.

Географија и клима[уреди | уреди извор]

Главна статија: „Географија на Словенија“.

Триглав, највисокиот врв во Словенија.

Во Словенија се присутни четири географски региони на Европа: Алпите, Динарите, Панонската низина и Медитеранот. Највисок врв во Словенија е Триглав со 2 864 метри и просечната надморска височина е 557 метри. Иако е во близина на Средоземното Море, реките на Словенија се од црноморското сливно подрачје. Брегот на Словенија изнесува околу 47 километри.

Половина од територијата на Словенија е покриена со шуми, третата држава во Европа по шумска површина. Климата на Словенија е медитеранска во крајбрежниот регион, алпска клима во планините и континентална во остатокот на земјата.

Политички систем[уреди | уреди извор]

Главна статија: „Политика на Словенија“.

На чело на Словенија е претседателот кој е избран од мнозинство гласови на секои пет години. Извршната власт е во рацете на премиерот на Словенија и во Советот на министри или наречен кабинет. Министрите ги избира националното собрание на Словенија.

Двојниот парламент на Словенија е карактеристичен по тоа што нема еднаква поделба на власта, бидејќи словенечкиот устав не посочува и не ја поделува власта подеднакво на двата дома. Парламентот се состои од национално собрание и национален совет. Националното собрание на Словенија има 90 членови, од кои 88 се избрани од сите граѓани на избори, додека два се избрани од унгарското и италијанското малцинство. Во Словенија има избори на секои пет години. Националниот совет на Словенија има 40 членови кои се назначени за социјални, економски, професионални и локални групи.

Административна поделба[уреди | уреди извор]

Главна статија: „Административна поделба на Словенија“.

Карта на Словенија.

Регионите во Словенија

Традиционалните осум региони на кои е поделена Словенија се истите региони на кои била поделена државата за време на Хабсбуршката монархија и други историски држави. Регионите се:

Македонски	Словенечки
Горењски регион	Gorenjska
Штаерски регион	Štajerska
Прекмурје	Prekmurje
Корошки регион	Koroška
Нотрански регион	Notranjska
Доленски регион	Dolenjska
Горишка	Goriška
Словенечка Истра	Slovenska Istra

Регионите Горишка и Словенечка Истра се познати и по заедничкото име приморски регион.

Статистички региони[уреди | уреди извор]

Островот Блед

Статистичките региони на Словенија служат за административни работи. Словенија е поделена на 12 статистички региони и тие се:

Источна Словенија—SI01
Статистички регион	код
Мурски статистички регион	SI011
Дравски статистички регион	SI012
Корушки статистички регион	SI013
Савињски статистички регион	SI014
Засавски статистички регион	SI015
Долносавски статистички регион	SI016
Југоисточна Словенија	SI017
Нотрањско-крашки статистички регион	SI018

Западна Словенија—SI02
Статистички регион	код
Централнословенечки статистички регион	SI021
Горењски статистички регион	SI022
Горички статистички регион	SI023
Крајбрежно-крашки статистички регион	SI024

Стопанство[уреди | уреди извор]

Главна статија: „Економија на Словенија“.

Економскиот центар- Љубљана.

Словенија има високо развиена економија со втор највисок БНП по глава на жител од новите 15 земји членки на ЕУ со 29 472 долари. Економскиот развој на Словенија се забрзал во последните неколку години кога во 2004 е забележан раст од 4,3% и во 2006 од 5,9%.

Покрај високиот развој на економијата, сепак таа се соочува со некои помали проблеми. Голем дел од словенечката економија е во рацете на државата и Словенија има најмали странски инвестиции во ЕУ по глава на жител. Даноците се големи и производството се преселува во други држави.

Население, јазик и религија[уреди | уреди извор]

Главна статија: „Демографија на Словенија“.

Словенечка женска носија.

Најголема етничка група во Словенија се Словенците со 83%. Покрај Словенците во Словенија живеат и народи од поранешната заедница СФРЈ (Македонци, Срби, Хрвати, Боњаци и Црногорци) кои сочинуваат околу 5,3%, потоа Албанци, Роми, Италијанци, Унгарци кои сочинуваат околу 2,8%. Во 2003 година просечниот животen век во Словенија изнесувал 72,2 години и е рангирана на 4 место според бројот на самоубиства во однос на населението.

Со 99 жители на километар квадратен Словенија важи за земја со мала густина на население. Најслабо населен регион во Словенија е нотрањско-крашкиот статистички регион, додека најнаселен е централниот дел. Околу 51% од населението живее во урбаните центри, остатокот во руралните.

Јазици[уреди | уреди извор]

Службен јазик на Словенија е словенечкиот јазик. Во регионите каде живее унгарско и италијанско население, унгарскиот и италијанскиот јазик се службени јазици покрај словенечкиот.

Религија[уреди | уреди извор]

Верници во Словенија

Католици			57 %
Православни			18 %
Протестанти			1 %
Муслимани			2,4 %
Други			10 %
Нерегиозани и Атеисти			25 %

Според пописот во 2002 година, поголем дел од Словенците се католици, околу 57,8%. Според анкетата од 1992 година, само 20% од возрасните Словенци веруваат во "личен Бог" (уште 39% рекле дека веруваат во Бог како "етеричeн дух) ". Во 1997 година: 24% од словенската популација се изјасниле дека веруваат во постоењето на Бог, без какви било какви сомневања; 29% од возрасните граѓани веруваат во Христовото Воскресение, 37,5% од Словенците веруваат во Рајот и 24% во пеколот.

Денеска, најголема религија во Слоивенија е Римокатоличката. Околу 57% според податоци од 2002 година се приврзаници на оваа религија. Помали верски организации се православието, протестантството, исламот итн.

Култура во Словенија[уреди | уреди извор]

Главна статија: „Култура во Словенија“.

Танц[уреди | уреди извор]

Балет[уреди | уреди извор]

Балетската уметност во Словенија, главно се реализира во рамките на работата на институцијата Љубљансакта опера и балет ^[4] Словенечкиот балет се движи во две основни насоки: традиционален, класичен балет и модерен со повеќе правци и влијанија^[5]. Поистакнати балетски уметници од областа на класичниот балет се Пино Млакар и Пија Млакар.

Модерни танци[уреди | уреди извор]

Зародишот на модерната танцувачка уметност во Словенија започнува со формирањето на училиштето за танцување Мари Вигман.

Филм[уреди | уреди извор]

Филмски глумеци[уреди | уреди извор]

Почетоците на филмската уметност во Словенија датираат некаде од пред Втората светска војна.Поистакнат глумец од овој период била Ида Кравања ^[6] По Втората светска војна се истакнуваат глумците: Полде Бибич, Стане Север, Елвира Краљ, Шпела Розин, Милена Зупанчич, Радко Полич, Берд Сотлар.

Филмски режисери[уреди | уреди извор]

Поголем број по воени филмски режисери во Словенија, со својата работа и креативност ја создаваат таканаречената - ренесанса на словенечкиот филм, која што се истакнува со естетски, уметнички и сценаристички стандарди преку кои, словенечкиот филм го израмнуваат со европските уметнички филмски остварувања. Поистакнати режисери од овој „бран“ биле: Карол Гросман, Франтишек Чап, Франце Штиглиц, Јоже Погачник, Матјаж Клопчич, Боштјан Хладник, Карпо Година, Дамјан Козеле.^[7].

Книжевност[уреди | уреди извор]

Почетокот на словенечката книжевност потекнува од средниот век и била остварена преку делата на Примож Трубар. За време на барокот, најистакнат автор бил Јанез Валкард Валвазор. Една од најзначајните творечки и литературни проблесоци во словенечката книжевност е реализирана во времето на романтизмот со поезијата на Франце Прешерн (1800 - 1849). Како и со творештвото на Јернеј Копитар, Матија Чоп, Станко Враз. Од почетокот на дваесеттиот век, словенечката книжевност минува низ неколку стилски и естетски периоди коишто своја аналогија и паралелизам имаат во современта европска книжевност. Словенечки модернизам, бил реализиран со најпознатиот и највлијателниот словенечки писател Иван Цанкар. Експресионизам бил изразен преку творештвото на - [[Сречко Косовел, авангардизмот - Антон Подбевшек, Фердо Делак, социјалниот реализам - Цирил Космач, Прежихов Воренц, Франце Бевк, Тоне Селишкар, поезијата на отпорот и револуцијата -Карел Дестовник Кајух, Матеј Бор, егзистенцијализмот -Матеј Бор. По Втората светска војна, се јавуваат низа литературни автори, кои ќе ја издигнат словенечката литература во корелација со светското Книжевно творештво: Цирил Злобец, Вено Тауфер, Нико Графенауер, Томаж Шаламун, Иво Светина, Витомил Зупан, Андреј Хинг, Руди Шелиго, Драго Јанчар^[8].

Музика[уреди | уреди извор]

Во текот на историјата на совенечката музика, забележани се бројни автори кој ќе бидат присутни речиси низ сите стилски епохи на европската музичка литература како на пример Јанебус Галус (1550-1591), кој во голема мера влијаеше врз централноевропската класична музика. Барокниот композитор Јанез Крстник Долар (околу 1620-1673). Во 1701 година Јохан Бертолд фон Хофер (1667-1718), благородник и аматерски композитор од Љубљана, ја основал Словенечката филхармонија, една од најстарите вакви институции во Европа. Поистакнати композитори до почетокот на дваесеттиот век: Емил Адамич (1877-1936), Фран Гербич (1840-1917), Алојз Гержинич (1915- 2008), Бенјамин Ипавец (1829-1908), Даворин Јенко (1835-1914), Антон Лајовиќ (1878-1960), Камило Машек (1831-1859), Јосип Павчич (1870-1949), Зорко Преловец (1887-1939) и Лучијан Марија Шкерјанц (1900-1973). Во почетокот на 20 век, најистакнат музички правец бил импресионизмот, а најистакнати претставници биле композиторите Марија Когој и Славко Остерц. Авангардата особено е потенцирана кон шеесетите години на 20 век со творештвото на: Урош Крек, Дане Шкерл, Примож Рамов и Иво Петриќ. Покрај Словенечката филхармонија, музичкиот живот во Словенија се одвивал и се одвива во Словенечката опера и балет во Љубљана, во која одреден период, директор и диригент ќе биде еден од најголемите композитори во дваесеттиот век - Густав Малер^[9].

Театар[уреди | уреди извор]

Театарската уметност во Словенија има богата традиција. Покрај институционалната присутност, која е втемелена во деветнаесеттиот век особено преку Словенечкиот народен театар, словенечкиот театар има бројни театарски творци: глумеци, режисери, костимографи, сценографи. Ком крајот на дваесеттиот век, словенечкиот театар се стекнал со светска слава, особено со претставите кои ги работеле режисерите Томаж Пандур и Драган Живадинов. Исто така, свој придонес во развојот на словенечкиот театар има и Душан Јовановиќ, режисер и сценарист, неговата претстава и текст „Ослободувањето на Скопје“, долго време била култна претстава во Југославија. Поистакнати глумеци: Милена Зупанчич, Аленка Випотник, Тања Рибич, Мира Сардач, Ратко Полич, Борис Каваца, Бојан Ступица, Берт Сотлар и други^[10].

Сликарство[уреди | уреди извор]

Рихард Јакопич - Зима

Ивана Кобилца Лето, 1889

Словенечкото сликарство, ги следело скоро сите поважни естетски и идејни правци во развојот на европската уметност. Од крајот на деветнаесеттиот век и почетокот на дваесеттиот век, особено преку опусот на Матеж Лангус, којшто работел во доменот на неокласицизам па прекубидермаер со авторите - Џузепе Томинз до романтизмот - со сликрот Михаел Строј. Во најголема мера, словенечките уметници биле образувани на академиите во Виена и Минхен, одкаде, директно ги пренесувале најновите ликовни движења во европската уметност.

Првата ликовна изложба во Словенија беше организирана кон крајот на 19 век од страна на Ивана Кобилца, сликарка која била зачетник на словенечкиот импресионизам. Едно од најзначајните ликовни движења во историјата на словенечката уметност бил словенечкиот импресионизам. Најголем дел од словенечките импресионистички автори биле образовани во Минхен кај сликарот Антон Ажбе. Со своете ликовни остварувања, словенечките импресионисти создале дела кои се блиски по уметничките и естетски вредности до импресионистичките творби на најистакнатите импресионисти, особено на оние кои работеле во Париз и Франција. Најистакнати словенечки импресионисти биле: Матија Јама, Рикард Јакопич, Иван Грохар, Матеј Стерн. По Втората светска војна, словенечката ликовна уметност се развила во сите сегменти, истакнувајќи автори и дела кои биле меѓу првите модерни дела во Југославија, дела кои уште од почетокот, го напуштиле социјалистичкиот релизам. Особено, значајна афирмација на меѓународен план доживеало словенечкото графичко твотештво и словенечките графички автори. Меѓу поистакнатите словенечки автори со меѓународно реноме биле : Божидар Јакац, Јоже Циуха, Андреј Јемец, Борис Јесих, Чртомир Фрелих, Зоран Мушиќ, Јоже Тисникар, Богдан Борчич... Своја творечка кариера со меѓународни признанија забележале и македонските автори кои работат или работеле во Словенија: Димче Николов, Родољуб Анастасов, Тодорче Атанасов, Боге Димовски, Димитар Малиданов и други. Значајна улога во афирмирањето на југословенската и словенечката уметност играло и игра и Меѓународното графичко биенале во Љубљана. Додека институциите: Народна галерија Љубљана, Галерија на современата ликовна уметност од Љубљана и Меѓународниот графички ликовен центар исто така од Љубљана се главните столбови околу кои се случува богатиот ликовен живот во Словенија^[11],^[12].

Архитектура[уреди | уреди извор]

Модерната архитектура во Словенија започнала со творештвото на архитектот Макс Фабијани, а со делата на Јоже Плечник таа доживува актуелно место во светската архитектура особено со неговите дела и урбанистичко преуредување во Љубљана. По истакнати архитекти биле и Иван Вурник, Едвард Равникар и Марко Мушиќ кој бил автор на Цанкаревиот дом во Љубљана и меѓу другото Домот на културата во Битола ^[13].

Список на поистакнати словенечки творци[уреди | уреди извор]

Словенечки архитекти[уреди | уреди извор]

Макс Фабијани (1865–1962)
Јоже Плечник (1872–1957)

Писатели[уреди | уреди извор]

Сликари[уреди | уреди извор]

Композитори[уреди | уреди извор]