Прво латвиско национално будење

Кришјанис Валдемарс

Првото латвиско национално будење или првото будење (латвиски: Pirmā atmoda) било културно и национално движење за преродба помеѓу 1850 и 1880 година меѓу Младите Латвијци, група добро образовани Латвијци, кои, спротивставени на балтичката германска доминација во гувернерите на Ливонија и Курланд, ја создале основата за модерната латвиска национална држава. Било под влијание на европските романтични националистички движења на Младите Германци и Чешката национална преродба. Најголем дел од нивните напори биле искористени на едукација на Латвијците, критикување на Германците и отстранување на стигмата од латвискиот јазик, традиции и култура.

Движењето започнало по 1850 година на Универзитетот во Тарту, кое тогаш било највисокото место на образование во Ливонскиот гувернер и на кој присуствувале околу 30 етнички латвиски студенти. Кришјанис Валдемарс, студент од Курланд, објавил белешка во својата студентска соба во која се идентификувал како Латвиец, што во тоа време било нечуено. Многу брзо околу него се создала група од 10-13 студенти кои организирале „латвиски вечери“; таму дебатирале за состојбата на Латвијците кои биле угнетувани од страна на Германија. Јурис Алунанс и Кришанис Барони брзо станале водечки членови.

Тие ги основале весниците Гостин и Петербуршки вести. Движењето првично било поддржувано од руските власти, кои го сметале за алатка против балтичките провинции во кои доминирала Германија.

Во 1868 година, младиот Латвиец Фрисис Бривземниекс започнал да собира латвиски народни песни познати како даина. Неговото дело го продолжило Кришјанис Барони, кој во 1894 година ја објавил првата книга даина и на крајот станал познат како Таткото на Даина (Даинутевс).

Друг литературен активист бил учителот Атис Кронвалдс, кој открил спомнување на црвено-бело-црвено знаме во Ливонската римирана хроника во 13 век. Овие бои на крајот го сочиниле знамето на Латвија. Кронвалдс неуморно работел на промовирање на образованието меѓу Латвијците и го модернизирал латвискиот јазик создавајќи многу нови зборови.

Во 1868 година, првично, како добротворна организација за помош на жртвите од неуспехот на естонските култури, било основано Рига латвиското друштво, кое го организирало латвискиот културен живот во Рига и регионите. Таму била основана првата латвиска театарска трупа предводена од Адолфс Алунанс, која довела до раѓање на драматургија на латвиски јазик.

Во 1873 година, се одржал првиот латвиски фестивал на пеење во Рига, за време на кој повеќето од песните биле латвиски народни песни. Од новите песни изведени таму, една од нив, компонирана од Карлис Бауманис, подоцна станала националната химна на Латвија. Плашејќи се од растот на национализмот, првобитното име „Боже, благослови ја Латвија!“ било сменет од руските цензори во „Боже, благослови го Балтикот!“.

Во 1888 година, за прв пат бил објавен националниот еп Лачплесис, напишан од Андрејс Пумпурс.

Првото будење било културно движење претежно меѓу добро образованите класи и набрзо останало без замав бидејќи латвиското општество станало позрело и позаинтересирано за нови политички и научни идеи. Многу од водечките млади Латвијци умреле рано или работеле во Русија, далеку од својот дом. Латвијците, исто така, доживеале бран на русизација при што била забранета употребата на латвискиот јазик во училиштата.

Првото будење било проследено со движењето Нова струја (Jaunā strāva), кое било многу пополитичко и довело до формирање на Социјалдемократската партија.

Интересот на Првото будење за фолклорот го продолжило балтичкото неопаганско движење Диевтуриба, кое било создадено во 1920-тите од Ернест Брастиш и Карлис Маровскис-Брегис.