Подморски кањон
Подморскиот кањон — стрмна еднострана долина пресечена во морското дно на континенталната падина, понекогаш добро се протега на континенталниот гребен, има речиси вертикални ѕидови и повремено има висина на ѕидовите на кањонот до 5 километри од подот на кањонот до работ на кањонот, како кај Големиот Бахамски кањон.[1] Исто како што кањоните над нивото на морето служат како канали за проток на вода низ копното, подморските кањони служат како канали за проток на заматени струи низ морското дно. Заматените струи се текови на густи води натоварени со седименти кои се снабдуваат од реки или се создаваат на морското дно од бури, одрони, земјотреси и други нарушувања на почвата. Заматените струи се движат по надолнината со голема брзина (до 70 km/h), еродирајќи ја континенталната падина и предизикуваат таложење на седимент на абисалната рамнина, каде што честичките се таложат.[2]
Околу 3% од подморските кањони вклучуваат долини на гребените кои се пресекуваат попречно преку континенталните гребени и кои започнуваат со нивните врвови нагоре, а понекогаш и во устието на големите реки, како што се реката Конго и кањонот Хадсон. Околу 28,5% од подморските кањони се сечат на работ на континенталниот гребен, додека поголемиот дел (околу 68,5%) од подморските кањони воопшто не успеале значително да ги пресечат нивните континентални гребени, имајќи ги нивните почетоци или „глави“ нагоре.[3]
Се верува дека формирањето на подморски кањони се случува како резултат на најмалку два главни процеси: 1) ерозија на заматена струја; и 2) спуштање и масовно трошење на континенталниот наклон или падина. Додека на прв поглед ерозијата на подморските кањони може да изгледа како да ги имитира оние на речните кањони на копно, откриени се неколку значително различни процеси кои се случуваат на интерфејсот почва/вода.[2][4]
Пронајдени се многу кањони на длабочини поголеми од 2 км под нивото на морето. Некои може да се прошират кон морето преку континенталните гребени на стотици километри пред да стигнат до бездната рамнина. Антички примери се пронајдени во карпи кои датираат од неопротерозоикот.[5]
Одлики[уреди | уреди извор]
Подморските кањони се почести на стрмните падини кои се наоѓаат на активните рабови во споредба со оние на поблагите падини кои се наоѓаат на пасивните граници.[6] Тие покажуваат ерозија низ сите супстрати, од нелитификуван талог до кристална карпа. Кањоните се поостри, пократки, подендритични и поблиску распоредени на активните отколку на пасивните континентални рабови.[3] Ѕидовите се генерално многу стрмни и можат да бидат блиску вертикални. Ѕидовите се предмет на ерозија со биоерозија. На Земјата има околу 9.477 подморски кањони, кои покриваат околу 11% од континенталната падина.[7]
Примери[уреди | уреди извор]
- Кањон Авилес, покрај брегот на Астурија, Шпанија, достигнува длабочина од околу 4.700 m.[8]
- Кањон Амазон, кој се протега од реката Амазон
- Кањоните Балтимор и Вилмингтон, источниот брег на Мериленд и државата Делавер [9]
- Беринговиот Кањон, во Беринговото Море
- Кањон Конго, најголемиот речен кањон, кој се протега од реката Конго, со должина од 800 километри [ Потребен е цитат ]и длабочина од 1,200 метри.
- Кањон Хатерас, крај брегот на Северна Каролина [10]
- Кањон Хадсон, кој се протега од реката Хадсон
- Кањон Ганг, кој се протега од Ганг
- Кањон Инд, кој се протега од реката Инд
- Кањон Кајкура, Нов Зеланд
- Ла Хола и кањонот Скрипс, крај брегот на Ла Хола, Јужна Калифорнија
- Кањон Мона, во близина на брегот на западниот дел на Порторико
- Кањон Монтереј, крај брегот на централна Калифорнија
- Кањон Назаре, покрај брегот на Португалија, достигнува длабочини од 5.000 m
- Кањон Прибилоф, во Беринговото Море
- Кањон Витард, Атлантскиот Океан во близина на југозападна Ирска
- Кањон Жемчуг најдлабокиот и најширокиот подморски кањон во светот, во Беринговото Море
Формирање[уреди | уреди извор]
Предложени се различни механизми за формирање на подморски кањони. Нивните примарни причини се предмет на дебата уште од раните 1930-ти.[11]
Рана и очигледна теорија била дека денешните кањони биле создадени во глацијалните времиња, кога нивото на морето било околу 125 метри под сегашното морско ниво, а реките течеле до работ на континенталниот гребен. Сепак, иако многу (но не сите) кањони се наоѓаат на брегот од големите реки, речната ерозија не можела да биде активна до длабочините на водата до 3000 метри каде што се мапирани кањоните, како што е добро утврдено (со многу докази) дека нивото на морето не паднало на тие длабочини.
Главниот механизам на ерозија на кањонот се смета дека се заматените струи и подводните слечишта на земјиштето. Заматените струи се густи, оптоварени со морски струи кои течат надолу кога нестабилна маса на талог што брзо се наталожува на горната падина ќе пропадне, можеби предизвикана од земјотреси. Постои спектар на типови на струја со заматеност или густина, кои се движат од „матна вода“ до масивен кал, а докази за двата крајни членови може да се забележат во наоѓалишта поврзани со подлабоките делови на подморските кањони и канали, како што се наоѓалиштата на лобати (кал) и насипи покрај каналите.
Масовното трошење, спуштањето и свлечиштата се форми на дефекти на падините (ефектот на гравитацијата на падина) забележани во подморските кањони. Масовно трошење е термин кој се користи за побавно и помало дејство на материјалот што се движи надолу. Спуштањето генерално се користи за ротационо движење на масите на ридот. Свлечиштата, или лизгањата, генерално опфаќаат одвојување и поместување на седиментните маси.
Денеска е разбрано дека многу механизми за создавање подморски кањон имале ефект во помал или поголем степен на различни места, дури и во рамките на истиот кањон, или во различни периоди за време на развојот на кањонот. Меѓутоа, ако мора да се избере примарен механизам, линеалната морфологија на надолната падина на кањоните и каналите и транспортот на ископани или лабави материјали од континенталната падина на големи растојанија бараат различните видови струи на заматеност или густина да дејствуваат како главни учесници.
Покрај процесите опишани погоре, подморските кањони кои се особено длабоки може да се формираат со друг метод. Во одредени случаи, море со корито значително под нивото на морето е отсечено од поголемиот океан со кој обично е поврзан. Морето кое вообичаено се полни со контакт и прилив од океанот сега веќе не се надополнува и оттука пресушува во одреден временски период, кој може да биде многу краток ако локалната клима е сува. Во ова сценарио, реките кои претходно се влевале во морето на надморска височина сега можат да се пробијат многу подлабоко во дното на коритото што сега е изложено. Месинската криза на соленоста е пример за овој феномен; пред меѓу пет и шест милиони години, Средоземното Море станало изолирано од Атлантскиот Океан и испарило за околу илјада години. Во тоа време, делтата на реката Нил, меѓу другите реки, се протегала многу подалеку од нејзината сегашна местоположба, и во длабочина и во должина. Во катаклизмичен настан поплавен е средоземниот слив. Една релевантна последица е што еродираните подморски кањони сега се далеку под сегашното морско ниво.
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ Shepard, F.P., 1963. Submarine Geology. Harper & Row, New York
- ↑ 2,0 2,1 Continental Margin Sedimentation: From Sediment Transport to Sequence Stratigraphy (Special Publication 37 of the IAS) March 2009, by Charles Nittroeur, pg 372.
- ↑ 3,0 3,1 Harris, P.T., Whiteway, T., 2011. Global distribution of large submarine canyons: geomorphic differences between active and passive continental margins. Marine Geology 285, 69–86.
- ↑ Submarine Canyon Архивирано на 7 март 2016 г. by Richard Strickland, 2004
- ↑ Giddings, J.A.; Wallace M.W.; Haines P.W.; Mornane K. (2010). „Submarine origin for the Neoproterozoic Wonoka canyons, South Australia“. Sedimentary Geology. Elsevier. 223 (1–2): 35–50. Bibcode:2010SedG..223...35G. doi:10.1016/j.sedgeo.2009.10.001.
- ↑ Harris, P.T. (2011). „Seafloor Geomorphology–Coast, Shelf, and Abyss“. Во Harris P.T. & Baker E.K. (уред.). Seafloor Geomorphology as Benthic Habitat: GeoHAB Atlas of Seafloor Geomorphic Features and Benthic Habitats. Elsevier. стр. 125–127. ISBN 978-0-12-385141-3. Посетено на 26 January 2012.
- ↑ Harris, P.T., MacMillan-Lawler, M., Rupp, J., Baker, E.K., 2014. Geomorphology of the oceans. Marine Geology 352, 4–24.
- ↑ Sánchez, F., Cartes, J.E. and Papiol, V., 2014, "Sistema de Cañones Submarinos de Avilés". Áreas de estudio del proyecto LIFE+ INDEMARES
- ↑ Arthur Newell Strahler, Physical Geography. New York: John Wiley & Sons, Inc., 1960, Second Edition, p. 290
- ↑ „Exploring Carolina Canyons: NOAA Office of Ocean Exploration and Research“.
- ↑ Shepard, Francis P. (1936). „The Underlying Causes of Submarine Canyons“. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 22 (8): 496–502. Bibcode:1936PNAS...22..496S. doi:10.1073/pnas.22.8.496. PMC 1079213. PMID 16577732.
| ||||||||||||||||||||||||||||
