Избувна согласка

Начини на творба
	Препречни
	Избувни
	Слеани
	Струјни
	Шушкави
	Гласници
	Носни
	Едноударни
	Приближни
	Течни
	Самогласка
	Полусамогласка
	Странични
	Трепетни
	Механизам
	Белодробни
	Исфрлени
	Уфрлени
	Чрапави
	Алитерација
	Асонанца
	Поврзано: Место на творба
	Оваа страница содржи фонетски информации изразени со МФА, кои може да не се прикажат исправно кај некои прелистувачи. [Помош]
	уреди

Избувна согласка (преградна согласка, плозив, експлозив)^[1]^[2] е согласка каде се затвора гласниот провод, со што престанува текот на воздухот, за потоа да „избувне“ при творбата. Затворањето може да го врши јазикот (рамниот дел: [t], [d] или основата: [k], [ɡ]), уснените ([b], [p]) или гласилката ([ʔ]). Се разликуваат од носните согласки, каде звучниот провод се затвора, но воздухот продолжува да излегува низ носот (на пр. m и n, како и со струјните согласки, каде делумното затворање го отежнува, но не го запира воздушниот тек во гласниот провод.

Застапеност во јазиците[уреди | уреди извор]

Сите јазици во светот имаат избувни согласки,^[3] и во највеќето од нив се присутни барем безвучните [p], [t] и [k], но постојат исклучоци: во разговорниот самоански отсуствува преднојазичната согласка [t], а неколку северноамерикански јазици како ирокеските ја немаат уснената согаска [p]. Од сите безвучните избувни согласки во светот, уснената е најнестабилна, што може да се забележи од неусловената гласовна промена [p] → [f] (→ [h] → Ø) што се има случено во разни несродни јазици низ историјата како што се (класичниот јапонски, класичниот арапски и пракелтскиот јазик. Формалниот самоански содржи само еден збор со заднонепчената согласка [k], додека разговорниот самоански ги поистоветува /t/ и /k/ како /k/. Нихауанското наречје на хавајскиот јазик има [t] на местото на /k/ во поголема мера од литературниот хавајски, но обата не разликуваат /k/ од /t/. Поточно кажано, самоанскиот и хавајскиот ги имаат двете самогласки, но не ги разликуваат.

Македонски[уреди | уреди извор]

Во македонскиот јазик се присутни избувните гласови п, б, т, д, ќ, ѓ, к и г.

Творба[уреди | уреди извор]

При творбата на избувниот глас разликуваме три фази:

Прекин: дишниот провод се затвора, и воздухот нема каде да оди.
Задршка (оклузија): дишниот провод се држи затворен, што предизвикува мала разлика во притисокот.
Испуст (избув): пороводот се отвора и воздухот излегува наеднаш, во облик на звук (глас). Ова се нарекува „избувнување“.

Во многу јазици како малајскиот и виетнамскиот, ваквите согласки на крајот од зборот немаат избув (дури и кога им следи самогласка) или имаат носен испуст.

Кај слеаните согласки, прекинот и задршката се од избувен вид, но испустот е како на струјна согласка. Ова значи дека слеаните согласки претставуваат избувно-струјни контури.

Примери[уреди | уреди извор]

Во Меѓународната фонетска азбука (МФА) се претставени следниве избувни согласки.

[p] безвучна двоуснена избувна согласка (мак. п)
[t] безвучна венечна избувна согласка (мак. т)
[ʈ] безвучна свиена избувна согласка
[c] безвучна преднонепчена избувна согласка (мак. ќ)
[k] безвучна заднонепчена избувна согласка (мак. к)
[q] безвучна ресична избувна согласка
[ʡ] надгласилна избувна согласка
[ʔ] гласилна избувна согласка

[b] звучна двоуснена избувна согласка (мак. б)
[d] звучна венечна избувна согласка (мак. д)
[ɖ] звучна свиена избувна согласка
[ɟ] звучна преднонепчена избувна согласка (мак. ѓ)
[ɡ] звучна заднонепчена избувна согласка (мак. г)
[ɢ] звучна ресична избувна согласка

Поврзано[уреди | уреди извор]

Наводи[уреди | уреди извор]

↑ Кепески, Круме (1990). Граматика на македонскиот литературен јазик (X. изд.). Скопје: Просветно Дело. стр. 61.
↑ Кепески ја нарекува „избувлива“ согласка.
↑ König, W. (ed) dtv Atlas zur deutschen Sprache dtv 1994

Ladefoged, Peter; Maddieson, Ian (1996). The Sounds of the World's Languages. Oxford: Blackwell. ISBN 978-0-631-19815-4.
Ian Maddieson, Patterns of Sounds, Cambridge University Press, 1984. ISBN 0-521-26536-3


п р у Табела на белодробни согласки по МФА аудио
По место →	Уснени				Преднојазични								Среднојазични						Заднојазични				Гласилни
↓ По начин	Двоуснени		Уснено-забни		Забни		Венечни		Задно-венеч.		Свиени		Предно-непчени		Заднонепчени		Ресични		Голтнички		Надгласилни		Гласилни
Носни	m̥	m		ɱ		n̪	n̥	n		n̠		ɳ	ɲ̥	ɲ	ŋ̊	ŋ		ɴ
Избувни	p	b	p̪	b̪	t̪	d̪	t	d			ʈ	ɖ	c	ɟ	k	ɡ	q	ɢ			ʡ		ʔ
Струјни	ɸ	β	f	v	θ	ð	s	z	ʃ	ʒ	ʂ	ʐ	ç	ʝ	x	ɣ	χ	ʁ	ħ	ʕ	ʜ	ʢ	h	ɦ
Приближни				ʋ				ɹ				ɻ		j		ɰ
Трепетни		ʙ						r				ɽ͡r						ʀ				я *
Едноударни		ⱱ̟		ⱱ				ɾ				ɽ						ɢ̆				ʡ̯
Стран. струј.							ɬ	ɮ			ɭ˔̊		ʎ̥˔	ʎ˔	ʟ̝̊	ʟ̝
Стран. прибл.								l				ɭ		ʎ		ʟ
Стран. едноуд.								ɺ				ɺ̠		ʎ̯

**Небелодробни согласки**
Чкрапави	ʘ	ǀ	ǃ		ǂ		ǁ
Чкрапави	ʘ̃	ʘ̃ˀ	ʘ͡q		ʘ͡qʼ
Уфрлени	ɓ	ɗ	ʄ	ᶑ	ɠ		ʛ
Исфрлени	pʼ	tʼ	cʼ	ʈʼ	kʼ		qʼ
	fʼ	θʼ	sʼ	ɬʼ	xʼ		χʼ
	tsʼ	tɬʼ	cʎ̝̥ʼ	tʃʼ	ʈʂʼ	kxʼ	kʟ̝̊ʼ

**Слеани согласки**
p̪f	b̪v	ts	dz	tʃ	dʒ	tɕ	dʑ	ʈʂ	ɖʐ
		tɬ	dɮ	cç	ɟʝ	cʎ̥˔	ɟʎ˔	kʟ̝̊	ɡʟ̝

**Сложени согласки**
Незаградни	ʍ	w	ɥ	ɧ
Заградни	k͡p	ɡ͡b	ŋ͡m

Табелава содржи фонетски симболи што може да не се прикажат правилно кај некои прелистувачи. [Помош]

Онаму кајшто симболите се дадени во парови, „лев—десен“ претставува „безвучна—звучна“ согласка.

Исенчените полиња претставуваат неизводливи гласовни творби.

* Симболот го нема во МФА.

[МакГрам-1] Кепески, Круме (1990). Граматика на македонскиот литературен јазик (X. изд.). Скопје: Просветно Дело. стр. 61.

[2] Кепески ја нарекува „избувлива“ согласка.

[3] König, W. (ed) dtv Atlas zur deutschen Sprache dtv 1994

[1]

[2]

[3]