Планинска чубрица
| Планинска чубрица | |
|---|---|
| Научна класификација | |
| Царство: | Plantae |
| Нерангирано: | Tracheophytes |
| Нерангирано: | Angiosperms |
| Нерангирано: | Eudicots |
| Нерангирано: | Asterids |
| Ред: | Lamiales |
| Семејство: | Lamiaceae |
| Род: | Satureja |
| Вид: | S. montana
|
| Биномен назив | |
| Satureja montana | |
| Синоними | |
| |
Satureja montana или планинска чубрица, е повеќегодишна, полузимзелена билка од семејството Lamiaceae. Потекнува од умерено топлите региони на јужна Европа, Медитеранот и Африка. Има темнозелени лисја и летни цветови кои се движат од бледо розова до бела. Сродното растение, чебрика (Satureja hortensis L.) е едногодишно растение.
Опис[уреди | уреди извор]
Расте од 10 до 40 см.[1][2] Кожести,[2] темно зелени [3] листовите се, овално-ланцетни, или иглички,[4] 1-2 см долги и 5 мм широки. Цветовите се појавуваат во лето,[4] помеѓу јули и октомври,[5] и се движат од бледа розова до бела.[2][6] Цветовите на планинската чубрица се помали од цветовите на чебриката.[7] Содржи карвакрол,[6] монотерпеноиден фенол.[8]
Билката првпат ја објавил Карл Линеус во неговата книга Species Plantarum на страница 568 во 1753 година.[9][10] Латинскиот специфичен епитет Монтана се однесува на планини.[11] Исто така познат како "планински чубрица".[2]
Распространетост и живеалиште[уреди | уреди извор]
Планинска чубрица потекнува од областите со умерена клима во Европа,[3] Медитеранот,[1] и Африка.[5] Прилагодена е на живот и во Велика Британија .[5] Може да расте во стари ѕидови, на суви брегови и карпи на ридови,[5] или карпести планински падини.[2] Обично расте на варовнички,[5] или алкални почви.[3]
Одгледување и употреба[уреди | уреди извор]
Постојат докази за употребата на планинската чубрица пред околу 2000 години од страна на старите Римјани и Грци.[2]
Бидејќи е лесна за одгледување, планинската чубрица е привлечно растение за секоја кулинарска тревна градина. Потребни се шест часа сонце дневно во почва што добро се исцедува.[12] Во умерените клими, во зима хибернира, на пролет повторно ги вади лисјата на голите стебла - не треба да се сече растението, сите оние стебла што изгледаат мртви повторно ќе излиснат. Може да се користи во градина со билки.[2]
Може да се размножува од иглолисни сечи.[3][13]
Се користи како придружно растение за грав, а исто така се сади со рози, намалувајќи ја мувлата и вошката вошка .[5][12][14]
Планинската чубрица „Nana" е позната џуџеста сорта.[15] Планинската чубрица „Прострата бела“ е мала бела цветна форма.[16]
Кулинарска употреба[уреди | уреди извор]
Во готвењето, планинската чубрица има репутација дека оди многу добро и со грав и со месо [17] како пилешко или мисиркино, може да се користи за полнење. Се користи и во супи и сосови. Има силен вкус [2][18] додека не е сварен, но губи голем дел од својот вкус при продолжено готвење. Може да се додаде во презла, како премаз за различни меса, вклучително и пастрмка.[7]
Медицинска употреба[уреди | уреди извор]
Се тврди дека планинската чубрица има антисептички, ароматични, карминативни и дигестивни придобивки.[5][17] Се користела и како третман за убоди од пчели,[13][19] или каснувања од инсекти, со употреба на лапа од листовите.[17] Растението има посилно дејство од сродното растение чебрика.[17]
Се вели дека е лек за колика и лек за надуеност, додека исто така се користи за лекување на гастроентеритис, циститис, гадење, дијареа, бронхијална конгестија, болки во грлото и менструални проблеми.[17] Не треба да се препишува за бремени жени.
Растението се жнее во лето и може да се користи свежо и сушено. Се прави масло од растението кое се користи за да помогне со болки против артритис.[12][17]
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ 1,0 1,1 Gutzerová, Naděžda. „SATUREJA MONTANA L. – saturejka horská“. botany.cz. Посетено на 14 January 2015.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 Linford, Jenny (2010). A concise guide to herbs. Bath: Parragon. стр. 210. ISBN 9781405487993.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 „Satureja montana winter savory“. rhs.org.u. Посетено на 28 September 2017.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Bob Beckstrom, Karan Davis Cutler, Kathleen Fisher, Phillip Giroux, Judy Glattstein, Michael MacCaskey, Bill Marken, Charlie Nardozzi, Sally Roth, Marcia Tatroe, Lance Walheim and Ann Whitman Gardening All-in-One For Dummies при Гугл книги
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 „Satureja montana - L.“. pfaf.org. Посетено на 28 September 2017.
- ↑ 6,0 6,1 „Savory Satureja hortensis / Satureja montana“. herbs2000.com. Архивирано од изворникот на 2017-09-29. Посетено на 28 September 2017.
- ↑ 7,0 7,1 K. V. Peter (Editor) Handbook of Herbs and Spices, Volume 2 при Гугл книги
- ↑ Vladić, Jelena; Zeković, Zoran; Jokić, Stela; Svilović, Sandra; Kovačević, Strahinja; Vidović, Senka (November 2016). „Winter savory: Supercritical carbon dioxide extraction and mathematical modeling of extraction process“. The Journal of Supercritical Fluids. 117: 89–97. doi:10.1016/j.supflu.2016.05.027.
- ↑ „Satureja montana L. is an accepted name“. theplantlist.org. 23 March 2012. Посетено на 29 September 2017.
- ↑ „Lamiaceae Satureja montana L.“. ipni.org. Посетено на 29 September 2017.
- ↑ Archibald William Smith A Gardener's Handbook of Plant Names: Their Meanings and Origins при Гугл книги
- ↑ 12,0 12,1 12,2 Sandra-Jane Goddard What Mary Knew при Гугл книги
- ↑ 13,0 13,1 Jane Eastoe Herbs: Inspiration and Practical Advice for Gardeners при Гугл книги
- ↑ „winter savory“. Архивирано од изворникот на 2014-12-30. Посетено на 2022-05-07.
- ↑ „Creeping Winter Savory 'Nana'“. davesgarden.com. Посетено на 28 September 2017.
- ↑ „Winter savory“. bbc.co.uk. Посетено на 28 September 2017.
- ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 17,5 Terry Breverton Breverton's Complete Herbal: A Book of Remarkable Plants and Their Uses при Гугл книги
- ↑ „Savory recipes“. bbc.co.uk. Посетено на 28 September 2017.
- ↑ Joan Parry Dutton Plants of Colonial Williamsburg: How to Identify 200 of Colonial America's ... при Гугл книги