Орлова папрат
| Орлова папрат | |
|---|---|
| |
| Научна класификација [ у ] | |
| Царство: | Растенија |
| Оддел: | Папрат |
| Ред: | Слаткопапратовидни |
| Семејство: | Денштетии |
| Род: | Орлови папрати |
| Вид: | Орлова папрат |
| Научен назив | |
| Pteridium aquilinum (L.) Kuhn | |
Орлова папрат (науч. Pteridium aquilinum) ― вид на папрат кој се јавува во умерените и суптропските региони на двете полутопки. Првично домороден во Евроазија и Северна Америка, крајната леснотија на нејзините спори довело до тоа да постигне космополитска распространетост.
Етимологија[уреди | уреди извор]
Орловата папрат првпат била опишана како Pteris aquilina од Карл Линеј, во том 2 од неговиот „Species Plantarum“ (во превод: Видови растенија) во 1753 година. Потеклото на специфичниот епитет потекнува од латинскиот збор aquila (орел). Во препечатувањето на Flora Suecica во 1755 година, Линеј објаснува дека името се однесува на сликата на орел што се гледа во попречниот пресек на коренот.[2] И покрај тоа, било пренесено мислењето дека името се однесува на обликот на зрелите реси кои изгледаат слично на крилото на орелот.[3] Меѓутоа, средновековните изучувачи, вклучувајќи го и Еразмо Ротердамски, мислеле дека шарата на влакната што се гледаат во попречниот дел од стапот наликува на двоглав орел или даб.
Таксономија[уреди | уреди извор]
Традиционално бил третиран како единствен вид во родот Pteridium; меѓутоа, властите го одвоиле и признале до 11 видови во родот. Бил сместен во родот Pteridium од Фридрих Адалберт Максимилијан Кун во 1879 година.[4] Генетската анализа на Pteridium од 100 различни места низ светот, открила два различни вида и покрај истото народно име, „јужниот“ вид е Pteridium esculentum. Иако јужниот P. esculentum покажува мала генетска разновидност меѓу физички изолираните места, P. aquilinum има различни групи на континентално ниво. Сепак, докази за проток на гени на долги растојанија биле пронајдени во примероците земени од Хаваи кои прикажувале елементи на северноамериканските и азиските подвидови на P. aquilinum.[5]
Опис[уреди | уреди извор]
Орловата папрат е тревно повеќегодишно растение, листопадно во зима. Големите, приближно триаголни реси се израснати поединечно, кои произлегуваат нагоре од подземен ризом и растат до 0,3-1 м во висина; главното стебло е до 1 цм во дијаметар во основата. На есен умира до нивото на земјата.[6] Ризомот расте до 3,5 м во длабочина, околу 5 цм во дијаметар и до 15 м во должина. Бидејќи повторно расте во пролет од подземен ризом, P. aquilinum има тенденција да се најде во густи колонии на генетски идентични реси. Во пролетта, кога растението влегува во својот циклус на растење, најпрво се растата ограноците од ризомот. Густината и површината покриена со еден ризом ја максимизираат шансата за биолошки успех на тој ризом кога испраќа нов раст. Новиот израсток се претставува како вертикални стебленца, завиткани и покриени со сребрено-сиви влакна, кои можат да бидат во висина од неколку метри пред да се расплетаат во реси.[7]
-
Амфикрибрален васкуларен сноп од ризом на орлова папрат -
-
Концентричен вид на спроводно снопче на орлова папрат под микроскоп
Размножување[уреди | уреди извор]
Спорангиите се образувани во сори на долната страна на ресот.[8] Тие се наредени во тесни кафени ленти и образуваат спори во текот на јули, август и септември.[9]
Живеалиште[уреди | уреди извор]
Папратот расте на пасишта, листопадни и иглолисни шуми и ридови. Претпочита кисели почва.[9]
Приспособливо растение, заградено лесно ги населува нарушените области. Може да биде агресивен дури и во земјите каде што е домороден, како што е Англија, каде што ја нападнала хедерот (Calluna vulgaris (Л.) Хал) живее на Севернојоркширските ридски пустини.[10] Во Ирска, папратот се наоѓа во отворени шуми и песочни пасишта.[8]
Распространетост[уреди | уреди извор]
Орловата папрат е домороден во Европа, Источна Азија и Северна Америка,[9] но сега има речиси космополитска распространетост.[11] Во Америка, го има низ континенталните Соединетите Држави и канадските покраини Онтарио, Квебек и Њуфаундленд. Северната граница на нејзиниот опсег се протега до јужна Алјаска, додека нејзината јужна допира до северните делови на Мексико, како и до Големите Антили на Карибите.[9] Плевел во киселите планински пасишта во северозападна Европа.[11]
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ Christenhusz, M., Bento Elias, R., Dyer, R., Ivanenko, Y., Rouhan, G., Rumsey, F. & Väre, H. 2017. Pteridium aquilinum. The IUCN Red List of Threatened Species 2017: e.T73691742A85427115. Преземено на 1 јули 2021.
- ↑ radix oblique dissecta refert aliquatenus aquilam imperialem
- ↑ Austin, Daniel F. (2004). Florida ethnobotany. CRC Press. стр. 551. ISBN 978-0-8493-2332-4. Посетено на 8 ноември 2022.
- ↑ Thomson, John A. (2004). „Towards a taxonomic revision of Pteridium (Dennstaedtiaceae)“. Telopea. 10 (4): 793–803.
- ↑ Wolf, Paul G.; Rowe, Carol A.; Kinosian, Sylvia P.; Der, Joshua P.; Lockhart, Peter J.; Shepherd, Lara D.; McLenachan, Patricia A.; Thomson, John A. (октомври 2019). „Worldwide relationships in the fern genus Pteridium (bracken) based on nuclear genome markers“. American Journal of Botany (англиски). 106 (10): 1365–1376. doi:10.1002/ajb2.1365. ISSN 0002-9122. PMC 6856829. PMID 31545874.
- ↑ Clapham, A.R., Tutin, T.G. and Warburg, E.F. 1968 Excursion Flora of the British Isles.
- ↑ „SCDNR - Species: Bracken Fern“. www.dnr.sc.gov. Посетено на 8 ноември 2022.
- ↑ 8,0 8,1 Parnell, J. and Curtis, T. 2012.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Common Weeds of the United States. New York: Dover. јануари 1971. стр. 8. ISBN 0486205045.
- ↑ Whitehead, S J; Digby, J (1997). „The morphology of bracken (Pteridium aquilinum (L.) Kuhn) in the North York Moors—a comparison of the mature stand and the interface with heather (Calluna vulgaris (L.) Hull) 1. The fronds“. Annals of Applied Biology. 131: 103–116. doi:10.1111/j.1744-7348.1997.tb05399.x.
- ↑ 11,0 11,1 Baker, Herbert G (1974). „The Evolution of Weeds“. Annual Review of Ecology and Systematics. Annual Reviews. 5 (1): 1–24. doi:10.1146/annurev.es.05.110174.000245. ISSN 0066-4162.
Надворешни врски[уреди | уреди извор]
- „Pteridium aquilinum“. Информативна мрежа за гермоплазмени ресурси. Служба за земојоделско истражување, Министерство за земјоделство на САД. (англиски)
- Flora Europaea: Pteridium aquilinum
- Flora of North America: Pteridium aquilinum
| ||||||||||
|