Прејди на содржината

Обувка

Од Википедија — слободната енциклопедија
Патиките се еден вид обувки

Обувки[1][2] — предмети што се носат на стапалата, што вообичаено служат за заштита на стапалата од животната околина, како што е повреди од грубо тло, стабилност на лизгаво тло и заштита од висока и/или ниска температура.

  • Чевлите и сличните обувки го олеснуваат движењето и спречуваат повреди. Таквите обувки може да се користат и за мода и украсување, како и за означување на статусот или рангирањето на личноста во општествената структура.
  • Чорапите и друга трикотажа обично се носат дополнително помеѓу стапалата и обувките за дополнителна удобност и заштита. .

Културите имаат различни обичаи во однос на обувките. Тие вклучуваат некористење во некои ситуации, обично со симболично значење. Ова може да им се наметне и на одредени поединци за да ги стават во практично неповолна положба во однос на обувките, доколку тие се исклучени да имаат достапни обувки или им е забрането да ги користат. Ова обично се случува во ситуации на заробеништво, како што се затвор или ропство, каде што групите меѓу другото се јасно поделени според тоа дали се носат обувки или не.

Во некои култури, луѓето ги вадат чевлите пред да влезат во домот. Босите стапала се гледаат и како знак на понизност и почит, а приврзаници на многу вери одредени обреди ги вршат боси. Некои верски заедници јасно бараат од луѓето да ги извадат чевлите пред да влезат во светите градби, како што се храмовите.

Во неколку култури луѓето ги собуваат чевлите како знак на почит кон некој со повисока положба. Слично на тоа, намерното принудување на другите луѓе да одат боси додека се обучуваат се користи за јасно да се покаже и да се пренесе надмоќта.

Лицата кои се занимаваат со чевларскиот занает се нарекуваат чевлари или кондураџии.

Историја

[уреди | уреди извор]

Луѓето ги користеле обувките уште од праисторијата, а палеоклиматологијата сугерира дека тие би биле потребни во некои области на човечкото населување пред најмалку 50.000 години за време на последниот глацијален период. Остеолозите пронашле докази за влијанието на обувките врз човечките остатоци од пред околу 40.000 години.[3] Најстарите обувки досега пронајдени биле од тим под водство на Лутер Кресман во пештерата Форт Рок, Орегон, САД, во 1938 година. Биле зачувани под пепелта што останала во 5025 г. пр. н. е. за време на вулканскиот избув што го образувало кратерско езеро.[4] Во 1999 година, тие биле датирани околу 10.500–9.300 п.с.[5]

Египетските месари понекогаш носеле сандали-платформи со подебели ѓонови од вообичаеното за да ги подигнат стапалата од згрутчената крв на подот. Побогатите Египќани, исто така, понекогаш носеле обувки-платформи.[6][7] Грците имале голема разновидност на обувки, особено различни стилови на сандали. Обувките котурнус со потпетици биле дел од стандардниот костим за трагичарите, а женствениот коскус за комедијантите. Одењето бос, пак, често било фалено и практикувано. Спартанските момчиња кои биле на воена обука,[8] Сократ[9] и олимписките спортисти[10] сите оделе без обувки поголемиот дел од времето. Слично на тоа, Древна Кина ги сметала обувките за важен аспект на цивилизацијата - особено извезените влечки, но честопати прикажувала таоистички бесмртници и богови, како Шуанву, боси. Во библиската книга Исход е запишано како Мојсеј со почит ги собувал чевлите на Синајската Гора, а свештениците исто така оделе боси во Соломоновиот храм пред да преовладаат вавилонските обичаи и влегувањето во обувки во храмовите станало вообичаено во јудаизмот[11][12] и христијанството.

Етрурците искусиле неколку трендови на обувки, вклучувајќи ги и зашилените чевли или чизми кои сега се познати како calceus repandus.[13] Римјаните ја гледале облеката и обувките како непогрешливи знаци на моќ и статус во општеството. Патрициите обично носеле обоени и украсени чевли од штавена кожа со нивните тоги или оклопи, додека плебејците носеле чизми од сурова кожа или потковани чизми[8], а од робовите обично се барало да бидат боси.[14] Овие класни разлики во обувките се чини дека биле намалени за време на царското раздобје, бидејќи царевите сè повеќе и повеќе симболи на висок статус присвојувале за себе.[15][16] Римјаните биле најраните луѓе за кои денес се знае дека ги обликувале своите десни и леви чевли при изработката,[3] наместо да ги прицврстуваат и обликот да го добијат со носењето. Католичките светци-заштитници на чевларството - Криспин и Криспинијан - биле измачувани за време на Диоклецијановиот прогон.[17]

Во средновековна Европа, кожените чевли и чизми станале почести. Во почетокот повеќето обувки биле едноставно парчиња кожа сошиени заедно, а потоа прицврстени околу стапалото со помош на врвка. Оваа обувка се развила во патики, каде што ѓонот и горниот дел беа зашиени заедно, а потоа свртени внатре-надвор за да се сокрие и заштити шевот и да се подобри водоотпорноста. Од владеењето на Карло Велики, византиските моди почнале да влијаат на Западот, а понтификалите на папите и другите епископи почнале да се одликуваат со поголем луксуз, вклучително и везени свилени и кадифени влечки. До доцниот среден век, модните трендови периодично поттикнувале големи даноци или строги прописи како и црковна осуда за суета. Пигаче од 12 век и пуленот од 14 и 15 век имале издолжени врвови, честопати полнети за да го задржат својот облик. Отприлика во исто време, неколку просјачки редови почнале да практикуваат босногост како аспект на нивните завети за понизност и сиромаштија, одејќи потполно боси или само носејќи сандали при какво било време. Од 1480-тите, пуленот бил заменет со обувка-патка, која имала рамен преден дел, но набрзо станал непрактично широк. Крутите „чорапи“ од тоа време обично барале прилично меки обувки, кои пак полесно се оштетувале во нечистотијата и на отворено. Ова навело многу луѓе да користат калопеди со дрвен ѓон, или галоши, обувки кои служеле како платформа при одењето.[18] Особено во Венеција, овие платформи биле комбинирани со чевелот за да се направат чопини, понекогаш толку непријатно високи што носителот барал слугите да му помогнат да го придржат. (Турските извори, ги поврзуваат чопините непосредно со наланите што се носеле во амамите и чија висина се сметала за ознака на статусот.)[19]

До раниот нов век, развојот на подобри и понекрути чорапи и им овозможило на европските обувки да станат поцврсти и поиздржливи. Бил развиен начин, користејќи тесна лента од кожа помеѓу горниот дел и ѓонот за да се подобри изгледот и удобноста, да се зголеми отпорноста на вода и да се поедностави поправката, особено за замена на ѓонот на износените чевли. Почнувајќи со бракот на 14-годишната фирентинка Катерина де Медичи во 1533 година со принцот Анри од Франција,[16] и машките и женските членови на кралското семејство и благородниците почнале да носат високи потпетици, со што се појавил изразот „на висока нога“.[20][21] Ова се правело понекогаш заради прикажување или изглед, а понекогаш како помош за јавање со узенгии. Во најголем дел, машките обувки биле поукрасени и поскапи бидејќи женските стапала обично биле покриени со големите фустани од тоа време.[3] Фетишизмот за обувки првпат бил објавен во делото на Никола-Едме Ретиф во предреволуционерна Франција.[22] Во Кина, во времето на династиите Минг и Чјинг, врзувањето на стапалата довело до развој на лотосови чевли за жените Хан, а потоа чевли-саксии за жените Манчу кои сакале да го подражаваат карактеристичното одење на жените со врзани стапала без самите да се подложат на процесот. Во Африка, Северна Америка и шпанската и португалската Јужна Америка, кодовите за робовите честопати наложувале робовите да бидат боси во секое време, без исклучоци.[23] По независноста, американскиот Југ бил исклучок. Барањето на Југот за голем број неквалитетни чевли за своите робови било задоволено со работилници во Бостон, Филаделфија и Њујорк, зависност што подоцна ја загрозило Конфедеративната армија за време на Граѓанската војна[24] и била одговорна во легендата за одлучувачката битка кај Гетисбург.[25]

Среде Индустриската револуција, воведувањето на производството на производна лента од страна на Џон Адам Дагир[16][26] и строгата контрола на квалитетот[27] во работилниците „десетфутери“[28] во Лин, Масачусетс, САД, околу 1760 година понекогаш се смета за прва фабрика за чевли.[3] Сепак, иако механизираните текстилни фабрики значително ја намалиле цената на соодветните чорапи, секој чекор од процесот на производство на чевли требало да се прави рачно во бавен систем.[26][29] Првите механизирани системи — развиени од Марк Исамбард Брунел во 1810 година за снабдување со чизми на Британската армија во време на Наполеоновите војни — комерцијално пропаднале штом завршиле војните бидејќи демобилизираните војници ја намалиле цената на физичката работа.[30] Приспособувањето на Џон Николс од 1850 година на шивачките машини на Хоу и Сингер за спојување на горниот дел со ѓоновите[31] и изумот на чевларскиот калап од страна на суринамскиот доселеник Јан Ернст Мацелигер од 1880 година конечно дозволиле вистинска индустријализација, зголемувајќи ја продуктивноста на поединечните работници од 20 или 50 пара на ден, на 700 пара што ја преполовило цената[26][32] и накратко правејќи го Лин средиште на светското производство на чевли.[33][34] Во 1865 година, повеќето мажи во индустријата во пописот и градскиот именик се идентификувале како „чевлари“.[26] Многумина биле заменети со поевтини доселеници.[26] Чехот Томаш Бата им се придружил на овие работници во Лин во 1904 година, а потоа се вратил во неговата сопствена фабрика во Злин, Моравија, механизирајќи го и рационализирајќи го неговото производство.

  • A preserved "ten footer" in Stoneham, Massachusetts (2013)
    Зачуван „десет футер“ во Стоунхем, Масачусетс (2013)
  • Lynn, Massachusetts, in 1849
    Лин, Масачусетс, во 1849 година
  • American shoemakers demonstrating machinery to visiting Chinese in 1870
    Американски чевлари им ги покажуваат машините на посетителите - Кинези во 1870
  • Lynn in 1879
    Лин во 1879 година
  • Matzeliger's automated laster
    Автоматизиран калап на Мацелигер
  • Women creating uppers in Lynn in 1895
    Жени во процесот на изработка чевли во Лин во 1895 година
  • Bata advertisement for their half-price response to the 1920 Depression
    Реклама на Бата за нивниот одговор по половина цена на депресијата од 1920 година

До почетокот на 20 век, вулканизацијата довела до развој на бродски чевли, гумени чизми, галоши и рибарски чизми. Големата распространетост на рововото стапало во Првата светска војна го свртело вниманието на важноста од обезбедување на соодветни обувки за следните судири, иако тоа не било секогаш можно. Милиони кинески војници и во Националната револуционерна армија и Народната ослободителна армија биле обврзани да користат чевли од слама и јаже за да овозможат лесна замена на долгите маршеви за време на Втората светска војна и следната граѓанска војна,[35] што било причина за болести и дезертирање, особено меѓу националистите.[36][37] По светските војни, зголеменото значење на професионалните спортови во голема мера ги популаризирал различните спортски обувки, особено патиките. Големите брендови како Конверс, Адидас и Најк користеле имиња на ѕвезди како Чак Тејлор, Мајкл Џордан, Лионел Меси и други за да ги промовираат своите производи. Модните куќи на одреден временски интервал поттикнувале нови трендови во женската и високата мода. Во 1954 година, кога работел за Кристијан Диор, Роџер Вивиер ја популаризирал штиклата. (Машките обувки имаат тенденција да го задржат британскиот изглед од 19 век, како што се чевлите и мокасините од Оксфорд.) Различни поткултури користеле различни обувки како дел од нивниот идентитет.

Меѓународната трговија со обувки на почетокот била главно ограничена на американскиот извоз во Европа и извозот на Европа во нејзините различни колонијални империи.[38] Помогната од Маршаловиот план по Втората светска војна, Италија станала главната земја извозник на чевли во 1950-тите.[38][39] Во 1960-тите ѝ се придружила Јапонија, која го префрлила своето производство во Тајван, Јужна Кореја и Хонгконг бидејќи нејзината работна сила станала прескапа.[38] За возврат, производителите од Хонгконг почнале да го префрлаат производството во Гуангдонг во континентална Кина речиси веднаш по воспоставувањето на Политиката за отворање на Денг Шјиаопинг во раните 1980-ти. [38] Наскоро, конкурентите биле принудени да го следат примерот, вклучително и префрлање на тајванското и корејското[38] производство во Фуџјиан и во Венџоу во Јужен Џеџјианг.[38] Слично на тоа, среде Перестројката и падот на комунизмот, Италија ја растурила својата домашна индустрија, префрлајаќи ја својата работа во Источна Европа, која се покажала помалку доверлива од Кинезите и дополнително го нагризала нивниот удел на пазарот.[38] Почнувајќи од околу 2000 година, Кина постојано произведува повеќе од половина од чевлите во светот.[40] Од 2021 година, обувките се 30-та најтргувана категорија на меѓународно ниво.[41] Но, додека Кина произведува повеќе од 60% од извезените обувки,[42] моментално заработува помалку од 36% од вредноста на вкупната трговија[43] поради континуираното значење на американските, германските и другите брендови на северноамериканските и европските пазари.

Материјали

[уреди | уреди извор]

  Модерните обувки обично се направени од кожа или пластика и гума. Всушност, кожата била еден од првичните материјали што се користеле за првите верзии на чевли.[44] Ѓонот може да биде направен од гума или пластика, понекогаш со додавање на метален дел одвнатре. Римските сандали имале метални листови на ѓонот за да не го губат обликот.

Во поново време, добавувачите на обувки почнале да набавуваат еколошки материјали.[45]

Видови

[уреди | уреди извор]
Пар сандали

Индустријата за обувки

[уреди | уреди извор]

Во Европа, во последните десетлетија е забележан пад на индустријата за обувки. Додека околу 27.000 претпријатија работеле во 2005 година, само 21.700 останале во 2009 година. Не само што овие претпријатија се намалиле по број, туку се намалиле и директните вработувања во секторот.[46]

Во САД, годишниот приход од индустријата за обувки бил 48 милијарди долари во 2012 година. Во 2015 година, имало околу 29.000 продавници за чевли во САД, а во чевларската индустрија биле вработени околу 189.000 луѓе.[47] Поради зголемениот увоз и овие бројки се намалуваат. Единствениот начин да останете живи на пазарот за чевли е да се воспостави присуство на ниши пазари.[48]

Безбедност на обувките

[уреди | уреди извор]

За да се обезбеди висок квалитет и безбедност на обувките, производителите треба да се погрижат сите производи да се усогласат со постоечките и соодветните стандарди. Со производство на обувки во согласност со националните и меѓународните регулативи, потенцијалните ризици може да се минимизираат и да се заштитат интересите и на производителите и на потрошувачите. Следниве стандарди/прописи важат за производите за обувки:

  • CPSIA
  • МК Стандарди како што се
    • GB20400 - 2006 година Кожа и крзно - граница на штетни материи
    • QB/T1002-2005 Кожени чевли
    • GB/T 15107 Спортски обувки
  • EN Стандарди за обувки
  • ASTM стандарди [49]
  • ISO стандарди [50]
  • Список на ограничени супстанции на AAFA
  • BIS (ISI) : IS 15298-I: методи на тестирање од 2011 година, IS 15298 –II за заштитни обувки, IS 15298-III Заштитни обувки, IS 15298-IV професионални обувки

Поврзано

[уреди | уреди извор]

Наводи

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ „обувка“ — Дигитален речник на македонскиот јазик
  2. ↑ „обувка“ — Официјален дигитален речник на македонскиот јазик
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Lewis, Robert (2022), „Shoes“, Official site, Chicago: Encyclopaedia Britannica.
  4. ↑ Connolly, Tom (11 јануари 2016), The World's Oldest Shoes, Eugene, Oregon: University of Oregon.
  5. ↑ „World's Oldest Shoes in Oregon...“, The Seattle Times, Seattle, 1 декември 1999.
  6. ↑ Jones, Kirtly (7 јануари 2016), High Heels' Damage to the Human Foot, Salt Lake City: University of Utah, College of Health Care.
  7. ↑ Mollerup, Per (30 September 2019), High Heels, MIT Press, стр. 76–77, ISBN 9780262351577.
  8. ↑ 8,0 8,1 Purser, Louis Claude (1890), „Calceus“, Во Smith, William (уред.), A Dictionary of Greek and Roman Antiquities, London: William Wayte.
  9. ↑ Nails, Debra; и др. (2022), „Socrates“, Stanford Encyclopedia of Philosophy, Stanford: Stanford University.
  10. ↑ „Unearthing the First Spartan Boys where not allowed to wear shoes to toughen their feet and allow stronger dexterity in their toes Olympics“. NPR. July 19, 2004. Архивирано од изворникот на July 28, 2010. Посетено на July 1, 2010.
  11. ↑ Golinkin, David (13 August 2020), „Is It Permissible to Pray Barefoot?“, Official site, Tel Aviv: Schechter Institute of Jewish Studies.
  12. ↑ Jastrow, Morris Jr.; и др. (1906), „Barefoot“, Jewish Encyclopedia, New York: Funk & Wagnalls.
  13. ↑ Bonfante, Larissa (1975), Etruscan Dress, Baltimore: Johns Hopkins University Press, стр. 61, ISBN 9780801874130.
  14. ↑ DeMello, Margo (1 September 2009). Feet and footwear: a cultural encyclopedia. Macmillan. стр. 65–. ISBN 978-0-313-35714-5. Посетено на 29 јануари 2012.
  15. ↑ Talbert, Richard John Alexander (1984), The Senate of Imperial Rome, Princeton: Princeton University Press.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 Chin, Lily (1999), „Shoes“, Millennium Web Package, San Jose, California: Knight Ridder/Tribune Information Services.
  17. ↑ Meier, Gabriel (1908), „Sts. Crispin and Crispinian“, The Catholic Encyclopedia, 4, New York: Robert Appleton Co..
  18. ↑ „Dangerous Elegance: A History of High-Heeled Shoes“. Посетено на July 1, 2010.
  19. ↑ Ergil, Leyla Yvonne (11 August 2017), „Magic Slippers: Tales of the Turkish 'Terlik'“, The Daily Sabah.
  20. ↑ Goonetilleke, Ravindra (2012), The Science of Footwear (Human Factors and Ergonomics), CRC Press, ISBN 978-1-4398-3568-5.
  21. ↑ Dangerous Elegance: A History of High-Heeled Shoes, Посетено на 1 July 2010
  22. ↑ Rétif, Nicolas-Edme (1769), Le Pied de Fanchette (француски).
  23. ↑ Frazine, Richard Keith (1993). The Barefoot Hiker. Ten Speed Press. стр. 98. ISBN 0-89815-525-8.
  24. ↑ Bierle, Sarah Kay (7 April 2022), „On the March: A Few Notes on Shoes & Boots“, Official site, Stevenson Ridge: Emerging Civil War.
  25. ↑ Wolfe, Brendan (7 декември 2020), „Shoes at Gettysburg“, Encyclopedia Virginia, Charlottesville: Virginia Humanities.
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 26,3 26,4 Mulligan, William H. Jr. (March 1981), „Mechanization and Work in the American Shoe Industry: Lynn, Massachusetts, 1852–1883“, The Journal of Economic History, 41, Cambridge, England: Cambridge University Press, стр. 59–63, JSTOR 2120894.
  27. ↑ Federal Writer's Project of the Works Progress Administration for Massachusetts (1937), „Lynn“, Massachusetts: A Guide to Its Places and People, American Guide Series, Cambridge, Massachusetts: Riverside Press Text "Cambridge" ignored (help).
  28. ↑ „How Massachusetts Became Shoemaker to the Country“, Official site, Boston: Computer Images, 2016.
  29. ↑ Dooley, William H. (1912), A Manual of Shoemaking and Leather and Rubber Products, Boston: Little, Brown, & Co., стр. 253
  30. ↑ „History of Shoemaking in Britain—Napoleonic Wars and the Industrial Revolution“, Heart & Sole: Boot and Shoe Making in Staffordshire, Shugborough: Staffordshire County Museum, 9 декември 2010, Архивирано од изворникот на 2 February 2014, Посетено на 1 July 2023.
  31. ↑ Cutter, William Richard; и др. (2021), „John Brooks Nichols“, Fiddlebase.
  32. ↑ Lienhard, Jan H. (2000), „No. 522: Jan Matzeliger“, Engines of Our Ingenuity, Houston: University of Houston.
  33. ↑ Computer Images (2016).
  34. ↑ Herwick, Edgar B. III (30 мај 2014), „How Lynn Became the Shoe Capital of the World“, Official site, Boston: WGBH.
  35. ↑ Beevor, Antony (2012), The Second World War, London: Hachette, стр. 91, ISBN 9780297860709.
  36. ↑ Nolan, Cathal J. (2010), „Guomintang“, The Concise Encyclopedia of World War II, I, Santa Barbara, California: Greenwood, ISBN 9780313365270.
  37. ↑ Camp, LaVonne Telshaw (1997), Lingering Fever: A World War II Nurse's Memoir, Jefferson, North Carolina: McFarland & Co., стр. 41, ISBN 9780786403226.
  38. ↑ 38,0 38,1 38,2 38,3 38,4 38,5 38,6 Clothier & al. (2005).
  39. ↑ „History of Shoemaking in Britain—The 20th Century“, Heart & Sole: Boot and Shoe Making in Staffordshire, Shugborough: Staffordshire County Museum, 9 декември 2010, Архивирано од изворникот на 19 февруари 2014, Посетено на 3 јули 2023.
  40. ↑ Clothier, Anthony; и др. (21 September 2005), The Chinese Footwear Industry and Its Influence upon the World Trade (PDF), 15th Meeting of the UNIDO Leather Panel, Leo/n, Mexico: United National Industrial Development Organization, стр. 5.
  41. ↑ „Footwear“, Observatory of Economic Complexity, Cambridge, Massachusetts: Datawheel, 2023.
  42. ↑ Smith, P. (2022), „Leading 10 Global Footwear Exporters 2021 by Country“, Official site, New York: Statista.
  43. ↑ OEC (2023).
  44. ↑ „The Fascinating History Of Footwear“. All That Is Interesting (англиски). 2013-04-23. Посетено на 2016-10-24.
  45. ↑ „What materials are used to make Nike shoes?“. Reference. Посетено на 2016-10-24.
  46. ↑ (Report). Отсутно или празно |title= (help); |access-date= бара |url= (help)
  47. ↑ „Footwear Industry Statistics“. www.statisticbrain.com. Архивирано од изворникот на 20 мај 2015. Посетено на 2 мај 2015.
  48. ↑ „Shoe & Footwear Manufacturing in the US Market Research – IBISWorld“. Посетено на 2 мај 2015.
  49. ↑ „Standard Specification for Performance Requirements for Protective (Safety) Toe Cap Footwear“. Посетено на 5 јули 2016.
  50. ↑ „ISO – ISO Standards – ISO/TC 216 – Footwear“. Посетено на 2 мај 2015.

Литература

[уреди | уреди извор]

Надворешни врски

[уреди | уреди извор]
Нормативна контрола
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Обувка&oldid=5359582“