Миховил Логар

Миховил Логар (Риека, Хрватска, 6 октомври 1902 година – Белград, Србија, 13 јануари 1998 година) бил српски композитор и музички писател.

Роден во Риека, најголемиот дел од животот го поминал во Белград. Зад себе остави над двесте дела од сите жанрови – опери, балети, симфониска музика, концерти, кантати, музика за пијано и песни. Некогаш истакнат ученик на таканаречената „прашка генерација“ композитори од Србија, Логар се смета за еден од најзначајните меѓу оние кои активно придонеле за развојот на музичкиот професионализам во земјата.

Биографија

Миховил Логар е роден во 1902 година во Риека. Како одговор на италијанската анексија и окупацијата на Риека од страна на фашистите на Бенито Мусолини, Логар заминал за Југославија. Своето формално образование го завршил во Прага, каде по студирањето архитектура најпрвин се занимавал со струката композиција. Студирал на Државниот конзерваториум во Прага кај К.Б. Јирак и кај Јозеф Сук на неговите мастер класи. Во 1927 година, Логар се преселил во Белград, каде што најпрвин предавал теоретски дисциплини и пијано во Музичкото училиште (денес музичко училиште „Мокрањац“), потоа функцијата во Средното музичко училиште, во тоа време поврзано со Музичката академија. Веднаш по Втората светска војна, Логар добил мандат како вонреден професор (1945) и професор (1955) на Музичката академија (денес Факултет за музичка уметност, Универзитет за уметности, во Белград). Како наставник во гимназија и како професор по композиција, Логар многу придонел за развојот на музичкото образование во пред и повоена Србија. Бил претседател на Сојузот на композиторите на Србија од 1956 до 1958 година. Заедно со богатата и плодна композиторска кариера, тој се појавува како пијанист, често изведувајќи свои дела. Логар починал на 13 јануари 1998 година во Белград.

Дела

Опусот на Михајло Логар се состои од повеќе од две стотини дела во различни жанрови. Меѓу неговите најзначајни композиции се оперите „Скандалот во долината Свети Флоријан“ (1938) и „Сакала да биде дама“ (1954), балетот „Малата златна риба“ (1950), кантатата „Сината гробница“ (1934), оркестарската композиција „Рондо-увертира“ (1936) и „Италијанска симфонија“ (1964), свитата „Брегот“ (1962), концерт за виолина во b-мол (1954) и двоен концерт за кларинет и хорна (1967), циклусите на песни „Легендата за Марко“ (1936) и „Гранада на Самарканд“ (1963), пет струнски квартети (1926–36) и збирки за пијано.

Музички јазик

Раните дела на Миховил Логар, конципирани во Прага и по неговото враќање од Конзерваториумот, имаат храбар музички јазик, проширен тоналитет кој често преминува во атоналност и рапсодична, условно слободна форма, што го квалификува овој период од творештвото на композиторот често да се означува како експресионистички (Перичиќ, Масникоса). Притоа, со оглед на препознатливите романтистички влијанија во оваа фаза од творештвото на Логар, може да се каже дека „неговиот опус се состои од композиции кои една до друга многу се разликуваат по нивните структурни елементи“ (М. Бергамо). Одредени автори ги истакнуваат веселоста и хуморот како атрибути на неговата музика (и личност) кои во зависност од (музичкиот) контекст на пример се претвораат во пародија и гротескна . Забележано е дека „Рутински терциерно структурираните акорди на Логар секогаш се...„згрчени“ од жестоките не-акордски тонови, и во секогаш непредвидливо и неправилно едноподруго — одеднаш дисонантно или неочекувано тонски“ (Масникоса, 2008: 10). Недостигот на континуитет во музичкиот тек или неговата повеќеслојна организација, краткотрајните музички идеи и избрзаноста на изразувањето (М. Бергамо), се едни од најизразените особини на неговиот меѓувоен творечки период.

Според Марија Масникова, „тешко е да се разликуваат јасни фази во текот на креативниот пат на Логар, а уште потешко е да се определи правецот што го следел во неговиот развој како композитор“ (Масникова, 2008:10). Неговото образование во класичните форми, постојаното присуство на хумор, неговиот весели дух и тенденцијата за постојани промени — од тоналност до а-тоналност, од тематизам до а-тематизам — и отсуството на фолклорни елементи во поголемиот дел од неговите дела претставуваат најизразени карактеристики на целото оевро на Логар.

Скандалот во долината Свети Флоријан, музичка фарса во три чина (1938)

Логар го напишал либретото за Скандалот во долината Свети Флоријан. Заплетот се одвива во долината Свети Флоријан каде што „патриотите“ - жена началник, даночник, нотар, трговец и секстон - сите коментираат за „скандалот“ што се случи во нивното соседство. Односно, двајцата бездомници, Петар и Јакинта живеат заедно неженети, затоа презирани од кодошите селани. Петар го уценува секој од селаните тврдејќи дека е нивниот изгубен син пред петнаесет години. На потрагата по богатство на Петар и се придружува ѓаволот во секвенца на настани кои вклучуваат бројни маскирања и мистерии. Составено во 1938 година, делото беше премиерно изведено триесет години подоцна во Сараевскиот народен театар со диригент Иван Штајерц. Една од рецензиите по премиерата на Скандалот содржи забелешка за остри хармонии и избалансирани стилизирани вокални рецитативи кои повремено се развиваат во ариозо форми.

А саканата дама, музичка фарса во три чина (1954)

Следејќи го својот афинитет кон хуморот и комедијата, Логар во оваа опера се свртел кон Јован Стерија Поповиќ и неговата Покондирена тиква. За време на работата на текстот на Стерија, главната цел на композиторот била да ја зачува духовитата атмосфера и јазичната структура на оригиналната формулација која носи голем комичен дел од драмата. Либретото му било доверено на Хуго Клајн и операта ја имала својата прва изведба во 1956 година во Народниот театар во Белград, со диригент Душан Миладиновиќ. Според Властимир Перичиќ, Богољубивата дама „пука од динамика и буфа дух“ (Перичиќ 1969: 223). Во зависност од расплетот на заплетот, блискиот парландо вокален дел повремено води до ариосо. Музичкиот јазик првенствено му служи на драмскиот заплет, додека во музиката доминираат примерите на комичното и гротескното звучно сликарство познато од традиционалните комични музички примери.

Рондо-увертира (на саемот) (1936)

Рондо-увертира, едно од пократките оркестарски дела на Логар ја отсликува тенденцијата на композиторот за хумористички квалитети и живописно и експресивен третман на музичката содржина. Со менувањето на почетниот наслов на делото од Рондо-Овертура во На саемот, композиторот навидум имплицираше типичен ден на саемот што музички го прикажува со блескави пасуси, ритмичка разновидност, кратки тематски целини и остри контрасти меѓу потресните мелодични и ритмички фрази.

Миховил Логар како музички писател

Додека пишувањето за музика не било во центарот на неговите интереси, Логар напишал одреден број на статии кои се занимавале со актуелни прашања за музичката креативност и критика, концерти на познати изведувачи и првите изведби на новите дела на неговите современици. Тој бил дописник на италијанскиот журнал Ла Скала, а исто така објавувал во Звук, Политика и Ревија. Некои од неговите најпрестижни рецензии се појавиле по премиерите на оперите Симонида на Станојло Рајиќ и Ќеле кула на Душан Радиќ.

Значајни дела

опери:

Четири сцени од Шекспир (1931)
Скандалот во долината Свети Флоријан (1938)
А саканата дама (Покондирена тиква) (1954)
Деветнаесет и четириесет и еден (1959)

Оркестарски композиции:

Весна, симфониска поема (1931)
Рондо-Овертура (1936)
Дундо Мароје, увертира (1936)
Астронаути, концертна увертира (1962)
Цедурска синфонието (1962)
Синфониа Италијана, во три движења (1964)

Кантати:

Синиот гроб (1934)
Песна за пролет-фонтана (1939)
Оган (1959)

Апартмани:

Крајбрежјето (1962);
Пролетни слики (1962)

Балет:

Малата златна рипка (1950)

Концерти:

Концерт за виолина и оркестар во б-мол (1954)
Двоен концерт за кларинет и хорна (1967)
Партита концертант за гудачки квинтет и гудачки оркестар (1968)
Концерт морденте за виолина и оркестар (1968)
Концерт за виолончело, мал гудачки оркестар и дувачки квинтет (1971)

Циклуси на песни:

Легендата за Марко (1936)
Шеснаесет румени извори
Песни за Анита
Гранада на Самарканд (1963)
Три песни од Ендре Ади (1978)

Коморски работи:

Пет гудачки квартети (1926–36)
Сонатина за виолина и пијано (1928)
Размислување и одлука, за фагот и пијано (1945)
Свилен вез, за виолина и пијано (1985)
Златното мени, за фагот и пијано (1990)

Парчиња за пијано:

Мала серенада
Пасторал
Нежност
Фигурина на вазна
Балет-валцер

Избрана лист музика

Концерт за виолина и оркестар, минијатурна партитура и редукција на пијано (Здружение на композитори на Србија, CAS (УКС на српски))
Двоен концерт за кларинет, француски хорна и оркестар (CAS, 1969)
Концерт за кларинет и гудачки оркестар, редукција на пијано (CAS, 1969)
Рондо рустико и крајбрежје коло (CAS, 1969)
Рондо овертура, минијатурна партитура (објавена од композитор, 1968 година)
Партита концертанте (CAS, 1970)
Деветнаесет и четириесет и еден, редукција на пијано
А саканата дама, редукција на пијано, (Југословенски композитори изданија, 1960)
Единаесет дела, Увертира (изданија на југословенските композитори, 1961)
А саканата дама (изданија на југословенски композитори, 1969)
Скандалот во долината Сент Флоријан (CAS, 1971)
Малата златна рипка (CAS, 1973)
Музика за пијано, том I (CAS, 1968)
Музика за пијано (CAS, 1955)
Две јапонски приказни
Соната квази уно шерцо (CAS, 1990)
Тангото
Малата златна рипка за соло пијано (CAS, 1978)
Мотиви од југ
Парчиња за пијано и виолина, партитура и делови (CAS, 1977)
Соната за виолина и пијано, партитура и делови (Просвета, 1953)
Ендре Ади, три песни за низок глас и пијано (CAS, 1977)
Легендата за Марко, за баритон и пијано (CAS, 1988)
Две љубовни песни, за висок глас и пијано (објавена од композитор, 1941 година)
Будењето, Копнежот, О, моите стебленца, Аеродинамика, Патувањето (издадено од композиторот, Белград, 1974)
Аеродинамика, мадригал за машки октет; Химна на Белград (Просвета, 1960)
Suite per quartetto d'archi (CAS)
Партита на концертот по квинтето на фиати и оркестар на архи, партитура (CAS, 1970), минијатурна партитура (CAS, 1972) и редукција на пијано (CAS)
Це дурска синфониета, за жици (Белград, 1973)
Две токати за пијано и гудачки оркестар (Содружение на композитори на Југославија (СОКОЈ), 1963 година)
Це дурска синфониета за жици, минијатурна партитура (Белград, 1973)
Химна на Белград

Избрани снимки

Свита за гудачки квартет, PGP RTB, LP 2503, издание Современи југословенски композитори, 1974 година.
Валцерот, Златко Тополски и Чедомир Дуган, Југотон, LCY-66052, 1979 година.
Арија, Темпо ди Бало од „Музика Антица“, Ферн Рашковиќ и Арбо Валдма; Брамс, Дебиси, Стравински и Логар, Југотон, LSY-66058, Фоноартс, 1979 година.