Митологија на Јужните Словени
Митологија на Јужните Словени произлегува од паганска народна Митологија и Религија на Старите Словени, како и на влијанијата на средоземната митолошка практика која низ времето значително влијаела на модифицирања кои уште посилно се усложниле под влијание на подемот на христијанското влијание. Корините на древната јужнословенска митологија досегаат до (воопштено за сите Словени) -{III}- милениум пред новта ера. Прецизна реконструкција на јужнословенската митологија е речиси невозможна врз основа на денес постоечки материјални извори, но сложување на мозаикот на оваа колоритна и инспиративна древна мисол и практика е возможно благодарение на фолклорни, археолошки, книжевно наративни помнења и истражувања. Кон ова можат да се потенцира и мал, но значителен фонд на сочувани пишани извори. Дополнителна тешкотија во прецизна анализа произлегува од негативната конотација на сочуваните хроники и записи од страна на свештенството кое вршело (нереко насилно) покрстување на Словените во нивната нова животна средина. Посебни потешкотии се јавуваат при секој обид за реконструкција на Пантеонот, како кај Словените воопшто, така и кај нашата група, со напомена дека постојат и реални можности на варијации кај разделените групи на Словени.[1]
Извори[уреди | уреди извор]
Извори од који може да се согледа вера на старите Јужни Словени се мошне скудни. Познати извори се Прокопие од Цезареја кој оставил белешки од -{VI}- век за словенските племиња Анти и Склавени;(„Хроника на Јован Малале“, „Путовање на Огнена Марија по Пеколот“). Во записите за покрстување на Србите во област на Неретва 871. Во тие извори се навестува постоење на бог владетел, а во последниот извор се спомнува најголемиот храм посветен на Световид.
Благодарение на зачуваните записи на Хелмолд, Херборд, Ебо, Сакс Граматикус, Титмар, Прокоп Цезарец, Нестот [2] и во поново време огромен придонес во истражувањта и компаративно споредувања на верата на Јужните словени со останатите словенски групи имаат Луј Леже, Веселин Чајкановиќ, Натко Нодило, Димитар Ангелов, Иваничка Георгиева, Никос Чаусидис и др. Огромен придонес во истражувањата лежи во сочуваните наративни книжевни наследства, во фолклорот, топонимите на географски одредишта и во археолошката граѓа.
Практикување на старата вера кај Јужните Словени[уреди | уреди извор]
Древната вера на Јужните Словени била силно врзана за природата и нејзините промени. Кон своите богови се однесувале со партнерски однос и верување дека понуденото, почитта и жртвуваното мора да се вратат од страна на натприродното. Своите обредни елементи ги изведувале најчесто на отворено. Обредните церемонии биле пропратени со принесување на жртвени предмети и пеење. Јужните Словени немале класични верски храмови, икони или свештенство. Своите храмови ги граделе во длабоките шуми, свети гајеви, во кои најчесто ги чувале кумирите на своте божества, За светилиштео се грижел жрец. Трагите на ваквите светилишта се сочувани во топонимите како Требениште, Болван, Лесковец, Грабовница, Ораовица, Ораховица и др.
Култот на дрвјата[уреди | уреди извор]
Кај Јужните Словени култот кон дрвјата вил посебно изразен, што е и денес видливо во некои случаи на чување и почитување на старите стебла, принесување жртви , како и обредни славења и собири кај старите дрвја записи по повод некој вески празник во кој се сочувани траги и елементи на древната вера. Јужните словени почитувале голем број видови дрвја: даб, Quercus; липа, Tilia; леска, Corylus; дрен, Cornus mas; врба,Salix; глог, Crataegus L;орев, Juglans; круша, Pyrus, но и други видови на билки.
Дабот кај Старите Словени (како и кај многу други индоевропски групи)прдставувал сибол за богот Перун[3], громовник, па дури има претпоставки и со врвното божество кај Словенските групи, посебно ако се анализира неговата улога во обредните елементи за Бадник. Припадал на демонскиот култ, но во исто време претставувал заштита од демонските сичи. Дабот бил табуизиран за сеча, посебно во светите шуми, во близина на храмовите, старите стебла, а при сечењето на Бадник кон него се принесувала жртва проследена со обредни елементи со крајна почит, а не ретко под таквите храстови се одржувале важни собири и се донесувале сериозни одлуки. Плодот на дабот желад важел како силен апотропеен атрибут и се исползувал за заштита на поединците, но и за семејствата.
Липа е свето дрво кај древните Словени, па и кај јужната група на словенските народи. Посебно значајна била при обредната практика кај западните групи на Јужните Словени. Липата му припаѓала на богот Световид, а нејзините гранчиња се користени за палење на жив оган, како и за амајлии, што укажува на неговите апотропејни својства. Доколку кон тоа додадеме примена и употреба на чајот од липата како лек за многу болести, сосема е јасно колку таа била од голем значај за древните Словени. Во Хрватска се зачувани стихови кои упатуваат на значај на липата: "Cvjetokitna lipo, tebe u svoj srdi,/Niti Perun žarkom strijelom ne nagrdi!" Липата и денес претставува национални обележја во многуте словенски држави и групи на словенските народи: Словачка, Словенија, Чешка и Лужичките Срби. Во Македонија, Друштво на писатели на Македонија традиционално организира книжевна манифестација во чест на липата.
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ Гордана Стојковска, Речник на јужнословенска митологија, Издавачки центар Три, Скопје, 2004, стр. 7 - 11.
- ↑ Гордана Стојковска, Речник на јужнословенска митологија, Издавачки центар Три, Скопје, 2004, стр. 8.
- ↑ Танас Вражиновски,Речник на народната митологија на Македонците, Матица Македонска, Скопје,2000, стр. 143.