Миротворна историја на Обединетите нации

Од Википедија — слободната енциклопедија

Напори за одржување на мирот на Обединетите нации[1] во 1948 година. Нивната прва активност била на Блискиот Исток да го набљудува и одржува примирјето за време на арапско-израелската војна во 1948 година. Оттогаш, мировниците на Обединетите нации учествувале во вкупно 72 мисии низ целиот свет, од кои 14 продолжуваат и денес. Мировните сили како целина ја добиле Нобеловата награда за мир во 1988 година.

Иако терминот „мировни сили“ не се наоѓа во Повелбата на Обединетите нации, генерално се смета дека овластувањето лежи во (или помеѓу) Поглавја 6 и Поглавје 7. Поглавје 6 ја опишува моќта на Советот за безбедност да истражува и да посредува во спорови, додека во поглавјето 7 се дискутира моќта за одобрување на економски, дипломатски и воени санкции, како и употреба на воена сила, за решавање на спорови. Основачите на ООН предвиделе дека организацијата ќе дејствувала за да спречи конфликти меѓу народите и да ги направи идните војни невозможни; сепак, избувнувањето на Студената војна ги направила мировните договори исклучително тешки заради поделбата на светот во непријателски логори. По завршувањето на Студената војна, биле обновени повиците ООН да стане агенција за постигнување светски мир, а мирното чување на агенцијата драматично се зголемило, дозволувајќи повеќе мисии помеѓу 1991 и 1994 година отколку во претходните 45 години заедно.

Раните години[уреди | уреди извор]

14-ти премиер на Канада,
Лестер Б. Пирсон, лауреат на Нобеловата награда за мир.[2]

Контролираните меѓународни сили на Лигата на нации во Саар (1934–35) може да бидат „првиот вистински пример за меѓународни сили за набудување на мирот“.[3]

Пред која било официјална мировна мисија, ООН играле важна улога во конфликтот во врска со Трст по Втората светска војна. Од 1947 до 1954 година, Трст бил прогласен за независна градска држава под заштита на Обединетите нации како Слободна територија на Трст. Територијата била поделена на две зони, што подоцна претставувало основа за поделба на територијата помеѓу Италија и Југославија. ООН, исто така, овластиле две држави да стационираат трупи во Слободната територија, САД (трупите на Соединетите држави во Трст) и Велика Британија (британските сили на елементот Трст) во северната зона и Југославија во јужната зона.

Првата мировна мисија на ООН била тим набљудувачи распоредени на Блискиот Исток во 1948 година, за време на арапско-израелската војна во 1948 година. Мисијата била официјално овластена на 29 мај 1948 година. Овој датум се користи како ден за спомен на сите мировници на ООН кои ги загубиле своите животи познат како Меѓународен ден на мировниците на Обединетите нации. Групата, Организацијата за надзор на примирјето на ООН (УНТСО), како што била именувана, продолжила да ја следи ситуацијата и оттогаш обезбедила набљудувачи за голем број конфликти во регионот. Во 1949 година, набљудувачите биле распоредени на границата со Индија и Пакистан во слична мисија по Индо-пакистанската војна од 1947 година (УНМОГИП). Тие исто така продолжиле да ја следат границата. Во 1950 година, ООН се соочиле со еден од најголемите рани предизвици кога Северна Кореја ја нападнала Јужна Кореја, започнувајќи ја Корејската војна. Во тоа време Советскиот Сојуз го бојкотирал ООН во знак на протест поради кинеското седиште кое било окупирано од Република Кина, а не од Народна Република Кина. Затоа не била во можност да стави вето на овластувањето на земјите-членки да помогнат во одбраната на Јужна Кореја. Силите на Обединетите нации ги истуркале Севернокорејците од Југ и стигнале до кинеската граница пред да се вмеша волонтерската армија на Кинезите и да ги истурка ООН на 38ма паралела. Иако бил прогласен прекин на огнот во 1953 година, силите на ООН останале по демилитаризираната зона до 1967 година, кога ги презеле американските и јужнокорејските сили.

Во 1956 година, ООН одговориле на Суецската криза со итните сили на Обединетите нации за да го надгледуваат повлекувањето на силите што ги напаѓале. Вонредните сили на Обединетите нации[4] како мировни сили првично биле предложени како концепт од канадскиот дипломат и идниот канадски премиер Лестер Пирсон како средство за решавање на конфликтите меѓу државите. Тој предложил распоредување на невооружен или лесно вооружен воен персонал од голем број земји, под команда на ООН, во областите каде завојуваните страни имале потреба од неутрална страна за набљудување на мировниот процес. Пирсон бил награден со Нобелова награда за мир во 1957 година за неговата работа во воспоставувањето мировни операции на ООН. УНЕФ била првата официјална вооружена мировна операција според моделот на идеите на Пирсон.[5] Од 1956 година, повеќето мировни сили на ООН, вклучително и оние наречени мисии „набљудувачи“, биле вооружени.

Студена војна[уреди | уреди извор]

Низ Студената војна, тензиите во Советот за безбедност на ООН го отежнувале спроведувањето на мировните мерки во земјите и регионите, за кои се гледало дека се однесуваат на ширењето или ограничувањето на левичарските и револуционерните движења. Додека некои конфликти биле доволно одделени од Студената војна за да се постигне консензуална поддршка за мировните мисии, повеќето биле премногу длабоко зафатени со глобалната борба.

Меѓународни конфликти[уреди | уреди извор]

Мировните сили на ООН на Кипар, започнати во 1964 година, се обиделе да го прекинат конфликтот меѓу етничките Грци и Турците на островот и да спречат поширок конфликт меѓу членките на НАТО, Турција и Грција. Втората набудувачка сила, УНИПОМ, исто така била испратена во 1965 година во областите на границата Индија и Пакистан кои не биле следени од претходната мисија, УНМОГИП, по прекинот на огнот во Индо-пакистанската војна од 1965 година. Ниту еден од овие спорови немал Студена војна или идеолошки импликации.

Имало еден исклучок од правилото. Во мисијата на претставникот на генералниот секретар во Доминиканската Република (ДОМРЕП), 1965–1966 година, ООН овластиле набљудувачка мисија во земја која се соочувала со идеолошките фракции. Сепак, мисијата била иницирана само откако САД еднострано интервенирале во граѓанска војна меѓу левичарските и конзервативните фракции. САД го консолидирале своето држење и поканиле сила на Организацијата на американски држави (доминирана од американски трупи) да го зачуваат мирот. Мисијата била одобрена главно затоа што Американците ја претставиле како реализирана реалност и затоа што мисијата на ООН не била целосна мировна сила. Вклучила само двајца набудувачи во секое време и го оставила мирот на друга меѓународна организација. Тоа бил првпат ООН да работат на овој начин со регионален блок.

Деколонизација[уреди | уреди извор]

ООН, исто така, помогнале во две програми за деколонизација за време на Студената војна. Во 1960 година, ООН го испратија ONUC да помогне во олеснување на деколонизацијата на Конго од белгиската контрола. Останале до 1964 година за да помогнат во одржувањето на стабилноста и да се спречи распадот на земјата за време на кризата во Конго. Во Западна Нова Гвинеја од 1962 до 1963 година, УНСФ го одржувала законот и редот, додека територијата била пренесена од холандската колонијална контрола во Индонезија.

Конфликти на Блискиот Исток[уреди | уреди извор]

Средниот Исток, каде борците генерално не биле цврсто усогласени со суперсилите, кои главно барале стабилност во клучниот регион за производство на нафта, била највидливата локација на мировните сили на ООН за време на Студената војна. Во 1958 година, UNOGIL била овластена да осигура дека немало незаконско инфилтрирање на персонал или снабдување со оружје преку либанските граници, главно од Обединетата Арапска Република. Неколку години подоцна, Мисијата за наљудување на Јемен (UNYOM), овластена во 1963 година, се обидела да стави крај на граѓанската војна во Јемен со страните поддржани од регионалните соперници Египет и Саудиска Арабија. Во текот на 70-тите години на минатиот век, ООН, исто така, овластила неколку мировни мисии да се обидат да го смират арапско-израелскиот конфликт, во Суец (UNEF II) во 1973 година и во Голанските висорамнини (UNDOF) во 1974 година, склучувајќи ја војната Јом Кипур и Либан (UNFIL) во 1978 година по конфликтот во Јужен Либан во 1978 година . Во осумдесеттите години од минатиот век, само една нова мисија била овластена во регионот, UNIMOOG, да го надгледува повлекувањето на војниците на меѓународно признаената граница меѓу Ирак и Иран по скоро осум години војна меѓу овие две земји.

Крај на Студената војна[уреди | уреди извор]

Алпски хеликоптери склучија договор со Бел 212 на мировна должност MINGUA во Гватемала, 1998 година.

Со падот на Советскиот Сојуз и доаѓањето на перестројката, Советскиот Сојуз драстично ја намалил својата воена и економска поддршка за голем број „прокси“ граѓански војни низ целиот свет. Исто така, ја повлекол својата поддршка од сателитските држави и една мировна мисија на ООН, UNGOMAP, била дизајнирана да ја надгледува границата меѓу Пакистан и Авганистан и повлекувањето на советските трупи од Авганистан, бидејќи СССР започнала да се фокусира дома. Во 1991 година, СССР се распаднала во 15 независни држави. Конфликтите избувнале во две поранешни советски републики, грузиско-апхазискиот конфликт во Грузија и граѓанската војна во Таџикистан, кои на крајот биле полицирани од мировните сили на ООН, UNOMIG и UNMOT.

Со крајот на Студената војна, голем број нации повикале ООН да стане организација на светскиот мир и да сторат повеќе за да го поттикнат крајот на конфликтите низ целиот свет. Крајот на политичката блокада во Советот за безбедност помогнала значително да се зголеми бројот на мировни мисии. Во нов дух на соработка, Советот за безбедност воспоставил поголеми и посложени мировни мисии на ООН. Понатаму, мировните мисии вклучувале сè повеќе невоени елементи што обезбедиле правилно работење на граѓанските функции, како што се изборите. Одделот за мировни операции на ООН бил создаден во 1992 година за да ја поддржи зголемената побарувачка за такви мисии.

Голем број мисии биле дизајнирани да стават крај на граѓанските војни во кои натпреварувачките страни биле спонзорирани од играчи на Студената војна. Во Ангола (UNAVEM I, II и III) имала за цел да ги прекине борбите меѓу бунтовниците, антикомунистичката UNITA и владејачката, комунистичка MPLA. ONUMOZ била слично дизајнирана да го надгледува крајот на конфликтот меѓу антикомунистичкиот RENAMO и левичарската влада во Мозамбик, со што се ставило крај на граѓанската војна во Мозамбик. Во Камбоџа, UNAMIC, а потоа и UNTAC за прв пат ја презеле контролата над целата држава во име на ООН и организирале и водеа избори пред да ја пренесат контролата врз избраната влада. Во Средна Америка, ONUCA го надгледувала ограничувањето на прекуграничната помош од која било земја за бунтовниците во која било друга земја. Вклучени се пет нации: Ел Салвадор, Гватемала, Костарика, Никарагва и Хондурас. Герилските движења во сите пет земји, различни комунистички и антикомунистички, отстапиле на мировните договори со посредство на ООН во 90-тите години на минатиот век. Во Ел Салвадор, дополнителни внатрешни мировни сили на ООН (ONUSAL) биле овластени да го проверат прекинот на огнот меѓу социјалистичката FMLN и владата. Слично на тоа, во Гватемала, MINGUA била овластена во 1996 година да го провери примирјето таму помеѓу левичарскиот URNG и конзервативната влада.

По студената војна[уреди | уреди извор]

Меѓународни конфликти[уреди | уреди извор]

Војници на ООН во Еритреја како дел од UNMEE. Фотографија на Давит Резене.

Во 1991 година, политичката ситуација создадена со распадот на СССР овозможил прва експлицитно одобрена операција за колективна самоодбрана од Корејската војна: протерување на Ирак од Кувајт во Заливската војна. По прекинот на воените дејствија, ООН ја овласти набљудувачката мисија на Обединетите нации Ирак – Кувајт (UNICOM) да го следи DMZ меѓу двете земји. Оттогаш, уште два други меѓудржавни конфликти биле причина за мировно чување на ООН. Во 1994 година, Групата за набудувачи на Стрип Аузоу (UNASOG) на ООН го надгледувала повлекувањето на Либија од спорната територија во согласност со одлуката на Меѓународниот суд на правдата. Во 2000 година, Мисијата на ООН во Етиопија и Еритреја (UNMEE) била основана за да го следи прекинот на непријателствата по Еритрејско-етиопската војна.

Граѓански војни[уреди | уреди извор]

Во 90-тите години на минатиот век, ООН повторно го насочиле вниманието кон геноцидот и етничкото чистење. Граѓанската војна во Руанда и распадот на Југославија биле обележја на широко распространети злосторства и етничко насилство. Осум мировни мисии на ООН биле испратени во поранешна Југославија, UNPROFOR, UNCRO, UNREDEP, UNMBIH, UNTAES, UNMOP, UNPSG и UNMIK како и две во Руанда, UNAMIR и UNOMUR.

Бразилски војник MINUSTAH со девојче од Хаити.

И покрај прекинот на меѓународната помош, инспирирана од Студената војна, граѓанските војни продолжиле во многу региони и ООН се обиделе да воспостават мир. Неколку конфликти биле причина за повеќе мировни мисии.

Со падот на Сомалија во Сомалиската граѓанска војна во 1991 г., UNOSOM I, UNITAF и UNOSOM II не успеале да донесат мир и стабилност, но сепак ги ублажиле последиците од гладот.

Првата граѓанска војна во Либерија резултирала со овластување на UNOMIL во септември 1993 година да им помага и да ги надгледува трупите на Економската заедница на западноафриканските држави (ECOWAS), кои воено интервенирале на барање на либериската влада и да го надгледуваат одржувањето на мировен договор во нацијата. Сепак, две бунтовнички групи ја поттикнале Втората либериска граѓанска војна во 2003 година, а UNMIL била испратена да го надгледува спроведувањето на договорот за прекин на огнот и продолжила да помага во реформите на националната безбедност.

Пуч на Хаити во 1991 година, проследен со внатрешно насилство, бил поттик за мисијата на ООН на Хаити (UNMIH). Во 1996 и 1997 година биле организирани три мисии, UNSMIH, UNTMIH и MINOPUH, со цел реформирање, обука и помагање на полицијата низ период на политички превирања. Со државен удар во 2004 година бил соборен претседателот и ООН ја овластиле MINUSTAH за стабилизирање на земјата.

Во Судан, ООН првично ја спонзорирала UNMIS за да воспостави прекин на огнот меѓу Суданската народноослободителна армија/движењето на Судан и владата на Судан. Оттогаш, бунтовничките групи во Дарфур се судриле со силите спонзорирани од владата, што резултирало во UNAMID, хибридна операција АУ/ООН во Дарфур. Насилство во Дарфур, излеало преку границата кон Чад и Централноафриканската Република. Во 2007 година, MINURCAT била распоредена за да го минимизира насилството врз цивилите и да спречи мешање во дистрибуцијата на помошта поврзана со насилството во Дарфур.

ООН организирала и единствени мировни мисии насочени кон ставање крај на граѓанските војни во голем број земји. Во Централноафриканската Република, MINURCA (1998) била создадена за да го надгледува разоружувањето на неколку немирни групи поранешни воени лица и милиции на CAR, како и да помага при обука на нова национална полиција и одржување на изборите. Мисијата била продолжена по успешните избори за да се обезбеди понатамошна стабилност. Во Сиера Леоне, UNOMSIL/UNAMSIL) во 1999 година, следела по враќањето на владата пред ECOMOG по државниот удар. Во 1999 година, во Демократска Република Конго, MONUC била дизајнирана да го следи прекинот на огнот по Втората војна во Конго - таа продолжува да работи поради продолжено насилство во делови на DRC. На Брегот на Слоновата Коска, UNOCI била испратена да спроведе мировен договор од 2004 година со кој се стави крај на Граѓанската војна во Слоновата Коска, иако земјата останала поделена. По договорите за прекин на огнот што ставиле крај на граѓанската војна во Бурунди, ONUB била овластена во 2004 година да го надгледува спроведувањето на мировниот договор во Аруша.

Се растоварува земјиште за употреба од страна на UNTAG во Намибија.

Напори за олеснување на независноста[уреди | уреди извор]

Мировниците на ООН се користат и за надгледување на движењата за независност и формирање на нови држави. Почнувајќи од 1989 година, UNTAG во Намибија го надгледувала повлекувањето на Јужна Африка и изборот на нова влада. Во 1991 година, Мароко планирала прекин на огнот и референдум во врска со регионот на Западна Сахара. Несогласувањата го спречиле референдумот, но прекинот на огнот продолжил да го следи MINURSO. Во Источен Тимор, во 1999 година, на референдум се гласала за независност од Индонезија. Следувало насилство од страна на силите против независноста и била формиран UNAET за воспоставување контрола и администрација на територијата до независност, по што била формирана мисија за помош, UNMISET. Насилството во текот на 2006 година довело до формирање на UNMIT, која продолжила да ја следи состојбата.

Проценка[уреди | уреди извор]

Делегатите на Меѓународната асоцијација на научници за геноцид (ИАГС) испитуваат ексхумирана масовна гробница на жртвите од масакрот во Сребреница во јули 1995 година, пред селото Поточари, Босна и Херцеговина. Јули 2007 година.

Студија на РАНД корпорацијата од 2005 година покажала дека ООН е успешна во два од три мировни напори. Ги споредила напорите за градење нации на ООН со оние на Соединетите држави и открила дека седум од осум случаи на ООН се во мир, наспроти четири од осум случаи на мир во САД.[6] Исто така, во 2005 година, Извештајот за човековата безбедност документирал пад на бројот на војни, геноциди и кршење на човековите права од крајот на Студената војна и презентирал докази, иако околности, дека меѓународниот активизам - главно предводен од ООН - бил главна причина за падот на вооружениот конфликт од крајот на Студената војна.[7]

ООН, исто така, предизвикале критики за согледуваните неуспеси. Во некои случаи, Советот за безбедност не донел резолуции или земјите-членки не биле подготвени да ги спроведат целосно при влошување на условите. Се сметало дека несогласувањата во Советот за безбедност не успеал да го спречи геноцидот во Руанда во 1994 година.[8][9] Исто така, се навело и непостапување на ООН и меѓународна политика за неуспех на интервенција и обезбедување на доволна хуманитарна помош за време на Втората војна во Конго,[10] неуспех на мировните сили на ООН да го спречат масакрот во Сребреница во 1995 година,[11] неуспех да обезбедат делотворна хуманитарна помош во Сомалија,[12] неспроведување на одредбите од резолуциите на Советот за безбедност поврзани со израелско-палестинскиот конфликт, спорот во Кашмир и продолжувањето на неуспехот да се спречи геноцидот или да се обезбеди помош во Дарфур.[13][14]

Еден предлог за решавање на проблемот со одложувањата, како што е оној во Руанда, се силите за брза реакција: постојана група, администрирана од ООН и распоредена од Советот за безбедност, која би ги примала своите трупи и поддршка од сегашните членови на Советот за безбедност и би била подготвена за брзо распоредување во случај на идни геноциди.[15]

Мировниците на ООН се исто така обвинети за сексуално злоставување, вклучувајќи силување деца, групно силување и барање проститутки за време на мировните мисии во Конго,[16] Хаити,[17][18] Либерија,[19] Судан,[20] Бурунди и Брегот на Слоновата Коска.[21]

Како одговор на критиките, вклучително и извештаи за сексуално злоставување од страна на мировници, ООН презеле чекори кон реформа на своите операции. Извештајот за „Брахими“ бил првиот од многуте чекори за повторување на поранешните мировни мисии, изолирање на недостатоците и преземање чекори за да се поправат овие грешки за да се обезбеди ефикасност на идните мировни мисии.[22] ООН ветиле дека ќе продолжат да ги спроведуваат овие практики при вршење мировни операции во иднина. Технократските аспекти на реформскиот процес ги продолжиле и ревитализирале DPKO во својата агенда за реформи „Мировни операции 2010“. Доктрината за највисок премин од 2008 година насловена како „Мировни операции на Обединетите нации: принципи и упатства“[23] вклучува и се надоврзува на анализата на Брахими.

Во 2013 година, невладината организација Транспаренси Интернешнл објавила извештај критички настроен за мировните антикорупциски насоки и надзор на ООН.[24][25]

Поврзано[уреди | уреди извор]

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ https://peacekeeping.un.org/en/our-history
  2. ↑ „The Nobel Peace Prize 1957“. Nobel Foundation. Посетено на 2010-04-12.
  3. ↑ Paul F. Diehl, Peace Operations (Polity Press, 2008), pp. 34–36.
  4. ↑ General Assembly Resolution 1000 (ES-I)UN Doc A/RES/1000 (ES-I) of 5 November 1956 Establishment of the UNEF Архивирано на 19 мај 2008 г.
  5. ↑ 1950s United Nations Peacekeeping http://www.un.org/events/peacekeeping60/1950s.shtml
  6. ↑ RAND Corporation. „The UN's Role in Nation Building: From the Congo to Iraq“ (PDF). Посетено на 2008-12-30.
  7. ↑ Human Security Centre. „The Human Security Report 2005“. Архивирано од изворникот на 2009-07-28. Посетено на 2007-02-08.
  8. ↑ Harsch, Ernest (April 2004). „The world relects on Rwanda genocide“. UN. Посетено на May 29, 2011.
  9. ↑ Feil, Scott (April 1998). „Preventing Genocide How the Early Use of Force Might Have Succeeded in Rwanda“. Wilson Center. Архивирано од изворникот на July 6, 2010. Посетено на May 29, 2011.
  10. ↑ Emizet, Kisangani N. F. (June 2000). „The Massacre of Refugees in Congo: A Case of UN Peacekeeping Failure and International Law“ (PDF). The Journal of Modern African Studies. 38 (2): 163–202. doi:10.1017/s0022278x0000330x. Архивирано од изворникот (PDF) на 2011-08-26.
  11. ↑ „Srebrenica Report Blames UN“. BBC. Nov 16, 1999. Посетено на May 29, 2011.
  12. ↑ Clark, Jeffery (1992–1993). „Debacle in Somalia“. Foreign Affairs. 72 (1): 109–123. doi:10.2307/20045500.
  13. ↑ „Darfur Resolution Historic Failure“. Human Rights Watch. September 17, 2004. Посетено на May 29, 2011.
  14. ↑ „Annan acknowledges UN failure to protect in Darfur“. Sudan Times. December 9, 2006. Архивирано од изворникот на 2020-10-28. Посетено на May 29, 2011.
  15. ↑ "It's time for a Standing UN Rapid Reaction Force" New York Times https://www.nytimes.com/1997/01/22/opinion/22iht-edbonn.t.html
  16. ↑ Colum Lynch (2004-12-16). „U.N. Sexual Abuse Alleged in Congo“. Washington Post.
  17. ↑ „UN troops face child abuse claims“. BBC News. 2006-11-30.
  18. ↑ „108 Sri Lankan peacekeepers in Haiti to be repatriated after claims they paid prostitutes“. International Herald Tribune. 2007-11-02.
  19. ↑ „Aid workers in Liberia accused of sex abuse“. International Herald Tribune. 2006-05-08.
  20. ↑ Holt, Kate; Hughes, Sarah (2007-01-04). „UN staff accused of raping children in Sudan“. Telegraph. London. Архивирано од изворникот на 2008-04-14. Посетено на 2010-05-04.
  21. ↑ „UN staff accused of raping children in Sudan“. BBC. 2007-05-28.
  22. ↑ „Report of the Panel on United Nations Peace Operations“. United Nations. Архивирано од изворникот на 2007-11-14. Посетено на 2020-10-25.
  23. ↑ UN Peacekeeping Operations: Principles and Guidelines PDF pbpu.unlb.org/PBPS/Library/Capstone_Doctrine_ENG.pdf
  24. ↑ „Corruption & Peacekeeping: Strengthening Peacekeeping and the United Nations“ (PDF). Transparency International. October 2013. Архивирано од изворникот (PDF) на March 4, 2016. Посетено на October 29, 2013.
  25. ↑ Gladstone, Rick (October 9, 2013). „Peacekeeping by U.N. Faces New Scrutiny on 2 Fronts“. New York Times. Посетено на October 29, 2013.

Понатамошно читање[уреди | уреди извор]

Надворешни врски[уреди | уреди извор]

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Миротворна_историја_на_Обединетите_нации&oldid=5096745“