Мидраш

Насловната страница на Техилимскиот мидраш

Мидраш (староеврејски: מדרש, буквално „проучување, толкување“) — жанр на книжевност од хомилетички (проповеднички) карактер, претставен во Мишната, Тосефтата, а потоа и во Гемарата. Во мидрашот се формулирани одредбите на усната Тора што се изведуваат и произлегуваат од текстот на пишаната Тора.

Мидраш исто така се нарекува и изложување, односно „егзегеза“ (толкување), пред сѐ на Светото писмо, како и посебен вид дела на еврејската книжевност што процветал од IV до XII век.

За разлика од буквалното толкување на јудаизмот, познато како пешат, поимот „мидраш“ претставува подлабока егзегеза. Таа се стреми да навлезе во духот на Библијата, сеопфатно да го истражи нејзиниот текст и да извлече подлабоки заклучоци.

Мидрашот, како егзегеза на Библијата, се дели на две големи области:

• Мидраш-агада (Агадички мидраш): Се однесува на морал или поучување (понекогаш се делат на Големи и Мали мидраши).
• Мидраш-халаха (Халахички мидраш): Се однесува на законодавен карактер (правни и законски прописи).

Определби за мидрашот

Формулација на Е. Витковски: „Место испуштено во светите книги“.

Слично на филологот, авторите на мидрашот ги следат особеностите на текстот. Откако ќе забележат нешто невообичаено, тие го доживуваат тоа како навестување од сакралниот текст за ново значење, кое треба да се открие преку толкување на текстот. Според тоа, глаголот дараш во талмудската книжевност, по правило, значи „да се најде ново толкување на текстот на Тората“. Во библискиот хебрејски, глаголот дараш има значење на „бара, распрашува“ — односно, да се настојува да се приближи кон нешто, да се најде нешто или дури и да се овладее со него. Во поширока смисла, значи „истражува, се занимава со истражувања, разјаснува“ — односно, да се настојува да се приближи кон нешто преку проучување и разбирање на неговата суштина. Со други зборови, овој збор означува стремеж да се овладее со објект што реално постои или со нешто што се смета дека реално постои.

Халахички мидраши

Халахичките мидраши содржат толкувања на танаите (еврејски мудреци од првите два века) за четири книги од Петокнижјето (Тора): Исход, Левит, Броеви и Второзаконие. Всушност, халахичките мидраши се збирки на барајти (одредби на Усниот Закон од танаитската традиција, кои не се вклучени во Мишната), составени на талмудски хебрејски. Слично на многуте агадички мидраши, халахичките мидраши претставуваат доследно толкување на Танахот (Еврејската библија). Иако во центарот на вниманието на овие мидраши е изведувањето на халахот (збир на закони и одредби) од библискиот текст, тие исто така содржат и агадички материјал, при што понекогаш во обем што го надминува халахичкиот.

Текстолошката анализа покажува дека мидрашите се делат на два основни типа – таканаречениот тип А (Мехилта раби Ишмаел, Сифреј за книгата Броеви и Мехилта за книгата Второзаконие) и тип Б (Мехилта раби Шимон бар Јохај, Сифра, Сифреј Зута и Сифреј за книгата Второзаконие).

Додека мидрашите од тип А содржат бројни халахички одредби од учениците на раби Ишмаел (на пример, раби Ошаија, раби Јонатан и други), имињата на овие танаи релативно ретко се споменуваат во мидрашите од тип Б, каде што преовладуваат имињата на учениците на раби Акива. За разлика од мидрашите од тип А, во мидрашите од тип Б анонимно се наведуваат барајти, кои во други извори — главно во Ерусалимскиот и Вавилонскиот Талмуд — се наведуваат како барајти од школата на раби Ишмаел. Исто така, во мидрашите од тип А широко се користат херменевтички методи карактеристични за школата на раби Ишмаел, додека во мидрашите од тип Б преовладуваат методите карактеристични за школата на раби Акива.

Меѓу мидрашите од двата типа постои и суштинска разлика во користената терминологија. Овие набљудувања овозможуваат да се заклучи дека во древноста постоеле две целосни серии халахички мидраши за четирите книги од Петокнижјето, кои им припаѓале на школата на раби Ишмаел и на раби Акива, соодветно. Меѓутоа, бидејќи разликите помеѓу двата типа халахички мидраши што дошле до нас се апсолутни само во однос на терминологијата, додека во сите други точки разликите се релативни, типовите А и Б не ги претставуваат традицијата на Ишмаел и традицијата на Акива во чист облик, туку повеќе се приклонуваат кон една од нив, црпејќи, сепак, и од други традиции.

Што се однесува до датирањето на халахичките мидраши што дошле до нас, фактот што ниту Ерусалимскиот, ниту Вавилонскиот Талмуд не ги познаваат, овозможува да се заклучи дека во нивниот сегашен облик овие дела биле составени релативно доцна — на крајот на IV — почетокот на V век.

Надворешни врски

• Midrash Section of Chabad.org Includes a five-part series on the classic approaches to reading Midrash.
• Sacred Texts: Judaism: Tales and Maxims from the Midrash extracted and translated by Samuel Rapaport, 1908.
• Midrash—entry in historical sourcebook by Mahlon H. Smith