Манастир Воведение на Пресвета Богородица (Јашуња)

Фреска во манастирот

Манастирот Воведение на Пресвета Богородица во Јашуња е женски манастир и се наоѓа во Голема Њива, кај Јашуња, на територијата на градот Лесковац. Припаѓа на Нишката епархија на Српската православна црква. Изграден бил во 1499 година и претставува недвижно културно богатство како споменик на културата од големо значење.

На падините на Бабичка Гора, тринаесет километри североисточно од Лесковац, од селото Бабичко преку Голема Њива до Јашуња, се наоѓаат три стари манастири, Бабичко, Воведение на Пресвета Богородица и Свети Јован Крстител.

Манастирите Воведение на Пресвета Богородица и машкиот Св. Јован Крстител во науката формираат целина позната како „Јашуњски манастири“.

Положбата на манастирот

Манастирот лежи на падина низ која тече потокот Бела вода-Бела река, кој некои го нарекуваат Јашуњка. Оваа долина се нарекува уште и „Манастирска долина“. Местото каде се наоѓа локацијата на манастирот се нарекува „Градиште“ и се наоѓа во близина на левиот брег на споменатата река и долина.

Околината на манастирот е пријатна, тивка, обрасната со зеленило и шумски вековни букви со водотек што тече од каменот возводно од манастирот.

Историја

Манастирската црква за женската монашка заедница ја изградила монахињата Ксенија со нејзините три сестри Теофа, Марта и Марија. Во повелбата на манастирот има автентични информации за тоа кој и кога го изградил ова богослужение. На влезот од хартијата во наосот, од левата страна е прикажана фреска на ктиторката, монахињата Ксенија со три монахињи, нејзините веќе споменати сестри. Кој и кога ја изградил црквата сведочат зачуваниот ктиторски натпис во овој дел од храмот, како и портретите на монахињите во заветното сликарство, насликани со необично висок степен на индивидуализација на ликовите. Споменатиот натпис е најзначајниот натпис во манастирот и гласи:

„Со волјата на таткото и брзањето на синот и усовршувањето на светиот дух, светиот храм се градел, почесто отколку не, воведен со трудот и трпението на слугата Божја, монахињата Ксенија, на монахињите - Калогеричами Теофоју Мартоју Маријеју во 7008 година. 11 октомври ден“.

За време на турското владеење, манастирот ја делел судбината на нашиот народ и неколку пати бил пален и опустошуван, особено за време на Првото и Второто српско востание. Ова довело до тоа да биде напуштен на некое време. Изгорел во 1788 година, кога Никола Прчиќ се побунил во Ветернички Порече и го вознемирил народот. Изгорел и во 1835 година за време на немирите што дошле од Власотинце (1821, 1841), односно при палењето на Власотинце во два брана. Овој настан кај народот е познат како „грабежот на Власотинце“.

Архитектура и фрески

Овој манастир е најновиот модел на Рашката школа. Манастирската црква е мала по големина, таа е еднокорабна, полукружна засводена градба со оригинална нартекс, полукружна апсида и однадвор и одвнатре и со полукружен свод. Станува збор за градба типична за селските и помалите аристократски дворски цркви пред 13 и по 14-ти век, а капелата била додадена подоцна.

Манастирот Света Богородица бил целосно живописан во 1499 година, кога бил изграден. Фреските се изработени со сигурен цртеж, хармонична композиција и богати бои, од кои се зачувани сликите на источниот надворешен ѕид на нартексот. Наосот на црквата не е живописен, ниту има икони, но затоа во нартексот има убави и уметнички достигнувања и изведби, но најчесто се испрскани и обложени со вар. Најубави се сликите околу Воведот и 24-те пророци.

Фреските на нартексот се од понов датум и датираат од 1686 година. Од тремот може да се дознае кој го правел фрескоживописот. Во надворешниот нартекс има некои слики кои се направени во подоцнежните периоди. Повеќе влезови во храмот, над вратата, е слика на Воведението на св. Богородица. Во овој дел од манастирот се следните претстави: Св. пророк Илија, Св. Јована Претече, Св. Великомаченик Георгиј и Св. Димитрија, во целина. Св. Ѓорѓи го убива змејот и Св. Димитрија паган.

На ктиторската фреска е прикажана ктиторката Ксенија во речиси природна големина која со двете раце држи макета од црквата заедно со монахињите Марта, Теофа и Марија. Тие се прикажани на ѕидовите со поединечни портрети на црти на лицето и прикажуваат постари луѓе со темни наметки и превези, што укажува дека најверојатно биле вдовици. Сестрите се прикажани како пониски од неа, во намален профил. Носијата на Ксенија на фреската е адекватна на носијата на жената од областа каде што бил изграден манастирот. На фреската на основачот е името и презимето на уметникот - Абахвага Синади.

Оригиналната црква претрпела значителни промени во 19 век, кога во 1834 добил нов иконостас, во седмата деценија бил дограден параклис по јужниот ѕид и простран егзонартекс пред нартексот и капелата, кои биле насликани во 1868 година. Масивните месингани свеќници се од 1894 година.

Димензиите на капелата се 6,5 м на 2 м. Манастирот бил отворен и се чувал на три столба до 12 април 1932 година кога од парохиска црква била претворена во женски манастир. Кога дошле монахињите, на јужната страна изградиле капела за да направат хор. Капелата е посветена на „Живопиениот извор“. Се наоѓа на источниот ѕид и има сцена на која Богородица со круна на главата го држи Исус Христос во рацете. Богородица седи во бањата од која блика жива вода во квадратен двор каде светите патријарси, праведниците и царевите се насликани жедни за света вода. Помал олтар на параклисот е сцената на Рождеството на Пресвета Богородица. Во самиот олтар на капелата, честичката на Св. Велик. измачуван. Пантелејмон. Во параклисот, на неговата северна страна, светителите се многу добро и интересно насликани поради етнографски интервенции. Некои од фреските се: Потопот - „првото доаѓање на Ное“, „второто доаѓање Господово“, фреската на Св. Ана, „Целование Јелисаветино“ и други.

Во овој манастир има и живописни фрески.

Вредната збирка на стари икони вклучува една икона на Богородица Одигитрија, која може да биде престолна икона од оригиналниот иконостас. Поради големиот број изгореници во минатото, оригиналниот иконостас не можел долго да се одржува, но оваа икона сепак била зачувана. Оваа икона на Богородица Одигитриа била копија на истоимената икона од Св. Гора, од ХV век. Во триесеттите години на XX век се наоѓал на северното платно на храмот, наосот, малку издигнат во слабо осветлен простор. 1962 година е префрлен во Ниш во 2000 година поради краткотрајна изложба. Тоа било највредниот предмет на изложбата, а таа изложба подоцна прераснала во Музеј на црковни антиквитети. И денес се наоѓа во Ниш, во епископијата и се чува како ретко вреден експонат. Заради големата уметничка убавина е сочуван и сочуван многу внимателно.

Заштитните работи се сведени на препокривање на црквата. Неодамна, монашкото сестринство му вдахнало живот на овој стар манастир.

Надворешни врски

• Манастир Воведение на Пресвета Богородица во село Јашуња епархијаниска.рс
• Манастир Воведение на Богородица spomenicikulture.mi.sanu.ac.rs
• Републички завод за заштита на спомениците на културата - Белград Архивирано на 6 февруари 2021 г. наследство.gov.rs
• Манастир Воведение на Богородица Србија.superodmor.rs