Магија

Од Википедија — слободната енциклопедија
„Кирка му нуди волшебен пијалак на Одисеј“ од Џон Вилијам Вотерхаус

Магија (од персиските зборови „мобед“ и „магупати“ и грчкиот збор Μάγοι) или волшебништво (од францускиот збор sorcièrie) се поими што го означуваат влијанието на настани и физички појави со помош на натприродни или паранормални средства. Во многу култури магијата е негативен поим, кој се коси со научните и религиозните системи. Ова е посебно случај во христијанските и муслиманските земји, каде практикувањето на магија е забрането или се смета за богохулство.

Потекло на поимот[уреди | уреди извор]

Тарот карта, нацртана во средината на 15 век од италијанскиот уметник Бонифачо Бембо.

Терминот магија потекнува од староперсискиот збор магу којшто се однесувал на вид верски службеник за кој малку се знае. Кон крајот на 6 и почетокот на 5 век п.н.е., овој термин бил усвоен и на старогрчки, каде што се користел со негативни конотации за да означи обреди што се сметале за измамнички, неконвенционални и опасни. Ова значење на терминот во латинскиот јазик бил усвоен во 1 век п.н.е. Преку латинскиот јазик, концептот бил вметнат во христијанската теологија во текот на првиот век од н.е., каде што магијата се поврзувала со демоните и така се дефинирала против религијата. Концептот бил широко распространет во текот на средниот век, кога христијанските автори категоризирале разновиден опсег на практики како волшебништво, вештерство, инканција, дивинација, некроманија и астрологија. Во раната модерна Европа, протестантите често тврделе дека римокатолицизмот повеќе е магија отколку религија, додека пак христијанските Европејци кога започнале да ги колонизираат другите делови на светот во 16 век, нехристијанските верувања со кои се соочиле ги означиле како магија. Во истиот период, италијанските хуманисти повторно го толкувале терминот во позитивна смисла за да создадат идеја за природна магија. Во западната култура во текот на следните векови биле прифаќани и негативните и позитивните сфаќања поврзани со терминот магија.

Дефиниција[уреди | уреди извор]

Историчарот Овен Дејвис изјавил дека зборот магија е „над едноставната дефиниција“ и има „низа значења“.[1] Слично на тоа, историчарот Мајкл Д. Бејли ја карактеризирал магијата како длабоко оспорувана категорија и многу нестабилна со оглед на тоа што дефинициите за терминот „драматично варирале низ времето и меѓу културите“.[2] Научниците се вклучиле во широки расправи за тоа како да ја дефинираат магијата[3], со дебати што резултирале во интензивен спор.[4] Во текот на ваквите дебати, научната заедница не успеала да се согласи за дефиниција на магијата, на сличен начин како што не успеале да се договорат околу дефинирањето на религијата.[4] Дури и меѓу оние низ историјата кои се опишале како волшебници, не постои заедничко сфаќање за тоа што е магија[4].

Потекло, историја и развој[уреди | уреди извор]

Антички свет[уреди | уреди извор]

Персија[уреди | уреди извор]

Податотека:Herodotos Met 91 август jpg
Еден од најстарите преживеани записи за персискиот маг го дал грчкиот историчар Херодот.

Зборовите магија, маг и маѓесник потекнуваат од латинскиот збор magus, преку грчкиот μάγος, кој пак потекнува од стариотперсискиот збор магус или maguš којшто означувал "волшебник".[4][5] Староперсискиот збор маг- потекнува од праиндоевропскиот збор *маг ("да се биде вешт"). Персискиот термин можеби потекнува до старосинитскиот збор *маг (*Mᵞag = „мудрец “ или „шаман“).[6] Староперсискиот облик се појавил низ античките семитски јазици како талмудски хебрејски *магош, арамејски *амгуша („волшебник“) и халдејскиот *магдим („мудрост и филозофија“). Од 1 век пр.н.е. па наваму, сириските магушаи станале познати како волшебници.[6]

Магите се спомнати и во Книгата на Еремија и во натписот Бехитун на Дариј I, што покажува дека тие се здобиле со голема моќ и влијание до средината на првиот милениум п.н.е.[6] Голем број на старогрчки автори зборуваат за овие персиски маги во своите дела. Меѓу првите што го сторил тоа бил историчарот Херодот, кој велел дека магите биле едно од седумте средни племиња и дека тие служеле во дворот на Ахеменидското Царствокаде работеле како советници на кралот.[7] Според Херодот, овие персиски маги биле задолжени за разни верски обреди, принесување жртви и толкување на соништата.[1]

Магите патувале далеку од Месопотамија и Левант. Тие биле присутни во Индија во првиот век пр.н.е., како и во Етиопија, Египет и низ цела Мала Азија. Многу антички извори тврдат дека биле Заратустријци или дека Заратустра, кој можеби живеел уште во 1100 пр.н.е., и самиот бил маг; според синологот Виктор Х. Мајер, во ова време тие пристигнале и во Кина.[6] Иљја Гершевич ги опишал како „професионално свештенство на коишто зороастризмот им бил само една од формите на религија со којашто се служеле, исто како што професионалниот музичар си го заработува животот со изведување на дела од различни композитори“.[6]

Стара Грција и Рим[уреди | уреди извор]

Терминот магија потекнува од Стара Грција.[7] Кон крајот на 6 и почетокот на 5 век п.н.е., персискиот збор магуш бил воведен во старогрчиот јазик како μάγος и μαγεία.[4] Притоа, претрпел трансформација на значењето добивајќи негативни конотации. Магот се сметал за шарлатан, чии обредни практики биле лажни, чудни, неконвенционални и опасни.[4] Како што забележал Дејвис, за Старите Грци - а последователно и за античките Римјани - „магијата не се разликувала од религијата, туку била несоодветно изразување на истата - религија на другиот“.[1] Историчарот Ричард Гордон посочил дека за Старите Грци, обвинувањето за практикување магија било „форма на навреда“.[8]

Оваа промена во значењето било под влијание на воените конфликти кои грчките градови-држави тогаш ги воделе против Персиската империја.[4] Во овој контекст, терминот така се појавува во некои текстови како Софоклевиот Царот Едип, Хипократовиот De morbo sacro и оној на Горгија - Панегирика на Елена.[4] Во претставата на Софокле, на пример, ликот Едип навредливо го нарекува гледачот Тиресиј магос - во контекст што значи „шарлатан“ - што кажува дека овој епитет не бил резервиран само за Персијците.[8]

Во 1 век п.н.е., грчкиот збор магос бил усвоен и на латински и голем број староримски писатели го користеле како магис и магија.[4] Најстарите познати латински употреби на терминот било во Еклог, стихозбирката на Вергилиј, напишана околу 40 п.н.е., споменувајќи magicis ... sacris (магиски ритуали).[9] Римската употреба на терминот била слична на онаа на Грците, но ставила поголем акцент на судската примена на истиот. Во рамките на Римското Царство, ќе се воведат закони кои ги криминализираат дејствијата што се сметаат за магија.[4] Во староримското општество, магијата се поврзувала со општествата на исток од империјата. Писателот од 1 век, Плиниј, тврди дека магијата ја создал иранскиот филозоф Заратустра и дека потоа била донесена во Грција од страна на волшебникот Останас, кој ги придружувал воените походи на персискиот крал Ксеркс.[1]

Ранохристијанство и среден век[уреди | уреди извор]

Слика од 17 век на средновековниот писател Исидор од Севиља, кој дал список на активности што ги сметал за магиja.

Во 1 век од н.е., ранохристијанските автори ја прифатиле грчко-римската идеја за магија и ја вклучиле во својата христијанска теологија во развој.[4] Овие христијани ги задржале грчко-римските негативни конотации на овој поим и ги зајакнале со вметнување на идејни обрасци позајмени од еврејската мисла.[4] Како и претходните мислители, раните христијани потеклото на магијата го припишале на област на исток од Европа, меѓу Вавилонците, Персијците или Египќаните.[1] Христијаните ја споделувале идејата со претходната класична култура дека магијата е нешто различно од правилната религија, иако ја правеле разликата меѓу двете нешта на различни начини.[2]

За ранохристијанските писатели како Августин од Хипо, магијата не претставувала само измамнички и несакани обреди, туку била токму спротивна на религијата, бидејќи се потпирала на соработката со демоните, заробениците на сатаната.[4] Во ова, христијанските идеи за магијата биле тесно поврзани со христијанската категорија паганство, и магијата и паганството се сметале дека припаѓаат под пошироката категорија на - суеверие,[1] уште еден термин позајмен од претхристијанскиот римски култура.[2] Овој христијански акцент на својствениот неморал и неправилноста на магијата, како нешто што е во спротивност со добрата религија, бил далеку поостар во пристапот отколку во другите големи монотеистички религии од тој период - јудаизмот и исламот.[2] На пример, додека христијаните ги сметале демоните како својствено зло, џинот - споредлив субјект во исламската митологија - бил сметан за поамбивалентна личност кај муслиманите.[2]

Во своите пенитенцијалии, Бурхард Вормски дава опширни сведочења за распространетоста на магијата во раниот среден век. Така, тој пишува за верувањето во т.н. „парки“ (parcae) - луѓето кои имале моќ, по своја желба или по нечија молба, да го претворат новороденчето во врколак или во нешто друго. Некои жени барале траги од стапалките на некој христијанин, земале парче од тревата и го чувале дома, со цел да му го загрозат здравјето или животот на тој човек. Некои жене го мачкале телото со мед, а потоа се вртеле на платно на кое биле ставени зрна жито; потоа, го собирале залепеното жито, го мелеле, вртејќи ја рачката на мелницата во спротивната насока од патеката на сонцето и од добиеното брашно правеле леб со кој ги хранеле своите сопрузи, мислејќи дека на тој начин тие ќе ја изгубат силата или ќе умрат. Исто така, масовно биле применувани магиите со цел да се изнуди љубов од некого.[10]

Моделот на волшебник во христијанската мисла го дал Симон Маг, познат и како „Симон Маѓесникот“, лик која се спротивставувал на Свети Петар и во Делата на апостолите и во апокрифните, но влијателни Дела на Петар.[2] Историчарот Мајкл Д. Бејли изјавил дека во средновековна Европа „магијата“ била „релативно широка и распространета категорија“. Христијанските теолози верувале дека постојат повеќе различни облици на магија, повеќето од нив биле видови на дивинација.[11] На пример, Исидор од Севиља направил каталог на она што го сметал како магија во кој се наведени ауспиција, некромантија, астрологија, баења, хороскопи, амајлии, геомантија, хидромантија, аеромантија, пиромантија, фасцинација и лигатури. Средновековна Европа исто така видела дека магијата се поврзува со старозаветната фигура на Соломон. Биле напишани разни гримоари, или книги кои опишуваат магични практики, за кои се тврди дека биле напишани од Соломон, особено Клучот на Соломон.[1]

Во средновековна Европа магијата била термин на осуда.[12] Во средновековна Европа, христијаните честопати се сомневале во муслимани и Евреи вклучени во магични практики.[1][2] Во одредени случаи, овие волшебни обреди - вклучително и наводната еврејска жртва на христијански деца - биле резултат што христијаните ги масакрирале овие религиозни малцинства.[2] Христијанските групи честопати обвинувале и други, сопернички христијански групи - кои ги сметале за еретички - дека се занимаваат со магиски активности.[2] Во средновековна Европа, исто така се појавил и терминот „maleficium“ што се применувал на форми на магија кои биле спроведени со намера да предизвикаат штета. Во подоцнежниот среден век се појавиле зборови за овие практичари на штетни магични дејства на разни европски јазици: sorcière на француски, Hexe на германски, strega на италијански и bruja на шпански.[2] Англискиот термин за злобни практичари на магија е witch (вештер, вештерка) и потекнува од претходниот староанглиски термин wicce.

Рана модерна Европа[уреди | уреди извор]

Насловна страна на англискиот превод на Природна магија (Natural Magick) објавен во Лондон во 1658 година.

За време на раниот модерен период, концептот на магија претрпела попозитивно преиспитување преку развивање на концептот на magia naturalis (природна магија).[4] Овој термин бил воведен и развиен од двајца италијански хуманисти, Марсилио Фичино и Џовани Пико дела Мирандола.[4] За нив, магијата била елементарна сила која преовладува во многу природни процеси и затоа фундаментално се разликувала од главната христијанска идеја за демонска магија.[5][11] Нивните идеи влијаеле на низа подоцнежни филозофи и писатели, меѓу нив Парацелзус, Џордано Бруно, Јоханес Реуклин и Јоханес Тритемиј.[4] Според историчарот Ричард Кикефер, концептот на природната магија се зафатил „цврсто во европската култура“ во текот на 14 и 15 век,[11] привлекувајќи го интересот на природните филозофи од различни теоретски ориентации, вклучувајќи ги и аристотелијците, неоплатонистите и херметичарите.[3]

Приврзаниците на овој став тврдат дека магијата може да се појави и во добри и во лоши форми. Во 1625 година, францускиот библиотекар Габриел Ноде напишал дело Извинувањето за сите мудреци лажно осомничени за волшепство, каде „Мозоајкалската магија“ - за која тврди дека доаѓа од Бога и вклучува пророштва, чуда и зборување јазици ја издвојува од геотичката магија предизвикана од демоните.[1] До 17 век, концептот на природната магија се движел во некакви натуралистички насоки, со што разликите помеѓу неа и науката станувале нејасни. Валидноста на природната магија како концепт за разбирање на универзумот, тогаш се зголемила на критики за време на ерата на просветителството во 18 век.

Во исто време кога природната магија привлекувала интерес и во голема мера била толерирана, во Европа бил забележан активен прогон на обвинетите вештерки за кои се верувало дека се виновни за малефизија.[3] Протестантите често барале римокатоличкото свештенство и практики да се оцрнат како магични наместо религиозни. Многу римокатолици биле загрижени од ова тврдење и неколку векови разни римокатолички писатели посветувале внимание да тврдат дека нивните практики се верски а не магични.[1][3] Истовремено, протестантите честопати користеле обвинение за волшепство против други протестански групи со кои биле спротивставени. Слични тврдења се правеле и во исламскиот свет во овој период. Арапскиот свештеник Мухамед ибн Абд ал-Вахаб - основач на вахабизам - на пример осудил низа обичаи и практики, како што се дивинација и обожавање духови како сихар, за кој, пак, тврдел дека е форма на ширк, грев на идолопоклонството.[1]

Колонијализам[уреди | уреди извор]

Во 19 век, владата на Хаити започнала да донесува закони против вудуто, опишувајќи го како форма на вештерство.

Во 16 век, европските општества започнале да ги освојуваат и колонизираат другите континенти низ целиот свет, и своите европски концепти за „магија“ и „вештерка“ ги пронашле во практиките на народите со кои се сретнале.[2][3] Овие европски колонијалисти ги сметале домородците како примитивци и дивјаци чиишто системи на верување биле дијаболични и требало да бидат искоренети и заменети со христијанството.[2] Бидејќи Европејците обично гледале на овие неевропски народи како морално и интелектуално инфериорни во однос на себе, се очекувало таквите општества да бидат посклони кон практикување магија. Жените кои правеле традиционални обреди биле наречени „вештерки“.

Во разни случаи, овие увезени европски концепти и поими претрпеле нови трансформации, бидејќи се спојувале со домородните концепти.[2] На пример, во Западна Африка, португалските патници го вовеле својот термин и концепт фетикерија (често преведуван како магии ) и феитико (магија) на домашното население, каде што било претворено во концептот фетиш . Кога подоцна Европејците се соочиле со овие западноафрикански општества, тие погрешно верувале дека фетишот е домороден африкански термин, а не резултат на претходните меѓу-континенталните средби. Понекогаш, колонизираните популации самите ги усвоиле овие европски концепти како свои цели. Во почетокот на 19 век, новата независна влада на Хаити на Жан-Жак Десалин почнала да го потиснува практикувањето вуду, а во 1835 година Хаитскиот закон ги категоризирал сите вуду практики како маѓесништво, што укажува дека тоа било спроведувано со штетна намера, иако кај практичарите на вуду, изведбата на штетните обреди веќе добила посебна категорија, позната како маџи.[2]

До 19 век, европските интелектуалци практиката на магија не ја гледале како одлика на гревот и наместо тоа, магичните практики и верувања ги сметале за „знак на психолошко растројство и обележје на некоја расна или културна инфериорност “.[3]

Тезга за фетиш во Того, Западна Африка, 2016

Бидејќи образованите елити во западните општества сè повеќе ја отфрлале ефикасноста на магичните практики, правните системи престанале да им се закануваат на практичарите на магични активности со казна за кривични дела на дијаболизам и вештерство, и наместо тоа, им се заканувале со обвинение дека ги мамат луѓето преку ветување дека ќе им дадат работи што не можат.[2]

Ова ширење на европската колонијална моќ низ целиот свет влијаело на тоа како академиците ќе го обликуваат концептот за магија.[3] Во 19 век, голем број научници го усвоиле традиционалниот, негативен концепт на магија.[4] Тоа што тие избрале да го сторат тоа не било неизбежно, бидејќи можеле да го следат примерот усвоен од истакнати езотеристичари активни во тоа време како Хелена Блаватски која избрала да го користи терминот и концептот на магија во позитивна смисла.[4] Различни писатели, исто така, го користеле концептот на магија за да ја критикуваат религијата. Пример за ова бил американскиот новинар Хенри Луис Менкен со неговиот полемички труд Трактат за боговите од 1930 година. Тој се обидел да ја критикува религијата споредувајќи ја со магијата, тврдејќи дека поделбата меѓу двете е несоодветна.[3]

Во доцните XIX и XX век, фолклористите ги испитувале руралните заедници низ цела Европа во потрага по магични практики, кои во тоа време обично ги сфаќале како преживувања на старите верски системи.[1] Само во 1960-тите, антрополозите како Жан Фавре-Саада, исто така, започнале да ја разгледуваат длабочината на магијата во европските контексти, откако претходно се фокусирале на испитување на магијата во незападните контексти.[1] Во 20 век, магијата исто така била тема од интерес на надреалистите, уметничко движење со седиште во Европа. На пример, надреалистот Андре Бретон го објавил делото Магиска уметност во 1957 година, зборувајќи за врските помеѓу магијата и уметноста.[1]

Терминот магија станал широко распространет во популарната имагинација и идиом. Во современите контексти, зборот магија понекогаш се користи за да се „опише еден вид возбуда, чудо или ненадејно задоволство“, а во таков контекст може да биде „термин на високи пофалби“. И покрај историскиот контраст против науката, научниците го усвоиле и терминот што се применува на различни концепти, како што се волшебна киселина, магични куршуми и магични агли.[1]

Современ западен окултизам[уреди | уреди извор]

Концептите на модерната магија често се под влијание на Алистер Кроули. Сер Кроули, англиски барон кој бил протеран од Франција заради шпионажа за време на војната и практикување магија.

Современата западна магија предизвикува широко распространети предконцепти за современата религија и духовност.[13] Полемичките дискурси за магијата влијаеле врз саморазбирањето на современите волшебници, од кои голем број - како Алистер Кроули и Јулиус Евола - широко учествувале во академската литература на оваа тема.[13] Според научникот за религија Хенрик Богдан, „веројатно е најпознатата емична дефиниција“ на терминот „магија“ ја дал Кроули. Кроули имал став дека „магијата е наука и уметност предизвикувајќи да се случи промена во согласност со волјата“. Дефиницијата на Кроули влијаела врз онаа на последователните маѓесници. Дион Фортун од Братството на Внатрешната светлина изјавил дека „магијата е уметност на менување на свеста според Волјата“.[13] Џералд Гарднер, основачот на Гарднерска Вика, изјавил дека магијата „се обидува да го предизвика физички невообичаеното“, [14] додека Антон Лавеј, основачот на Лавејскиот сатанизмот, ја опиша магијата како „промена во ситуации или настани во согласност со нечија волја, што, користејќи нормално прифатливи методи, би било непроменливо “.[13]

Овие современи западни концепти на магија се потпираат на вербата во непозната окултна сила што го пробива универзумот.[15] Како што забележал Ханеграф, ова функционирало според „ново значење на магија, што не можело да постои во претходните периоди, токму затоа што е разработено како реакција на разочараноста во светот“. За многумина, а можеби и повеќето, современи западни волшебници, целта на магијата се смета за личен духовен развој. Перцепцијата на магијата како форма на саморазвој е од суштинско значење за начинот на кој магичните практики се усвоени во форми на неопаганството и Њу ејџ феноменот. Еден значаен развој во современите западни магични практики е сексуалната магија.[15] Ова било практика промовирана во списите на Пашал Беверли Рандолф и последователно имала голем интерес кај окултистистичките волшебници како Кроули и Теодор Рис.

Усвојувањето на поимот „магија“ од страна на модерните окултистисти може во некои случаи да биде намерен обид да се завојуваат оние области на западното општество кои традиционално биле маргинализирани како средство за поткопување на доминантните системи на моќ.[3] Влијателната американска виканка и авторка Стархоук на пример изјавила дека „магијата е уште еден збор што ги тера луѓето да бидат нелагодни, затоа јас го користам намерно, затоа што зборовите со кои ни е пријатно, зборовите што звучат прифатливи, рационални, научни и интелектуално точни, се удобни токму затоа што тие се јазик на отуѓувањето“.[3]

Научни дефиниции[уреди | уреди извор]

Од појавата на проучувањето на религијата и општествените науки, магијата е „централна тема во теоретската литература“ произведена од научници кои работат во овие академски дисциплини. Магијата е еден од најтешко теоретизираните концепти во проучувањето на религијата, и исто така игра клучна улога во раното теоретизирање во рамките на антропологијата. Стајер верувал дека имало толку силен апел за социјалните теоретичари затоа што обезбедува „толку богато место за артикулирање и оспорување на природата и границите на модерноста“.

Постојат многу различни дефиниции за магијата, иако - според Ханеграф - тие можат да се сфатат како варијации на мал број силно влијателни теории.

Интелектуален пристап[уреди | уреди извор]

Овој пристап кон дефинирање на магијата е поврзан со двајца истакнати британски антрополози, Едвард Тајлор и Џејмс Џ. Фрејзер. Овој пристап се наоѓал во рамки на еволутивните модели кои го поддржувале размислувањето во општествените науки за време на почетокот на 19 век. Првиот социјален научник што ја претстави магијата како нешто што претходело на религијата во еволутивниот развој Херберт Спенсер во неговиот систем на синтетичка филозофија, тој го употребил терминот магија во однос на симпатичката магија. Спенсер ги сметал магијата и религијата како вкоренети во лажни шпекулации за природата на предметите и нивната врска со други нешта.

Сфаќањето на Тајлор за магијата било поврзано со неговиот концепт за анимизам. Во неговата книга „ Примитивна култура“ од 1871 година, тој ја отфрлил магијата, опишувајќи ја како „една од најгрдите заблуди што некогаш го вознемирувале човештвото“. Ставовите на Тајлор се покажале како влијателни.

Идеите на Тајлор ги усвоил и поедноставил Џејмс Фрејзер. Тој го употребил терминот „магија“ за да значи симпатичка магија опишувајќи ја како практика која се потпира на верувањето на волшебникот „дека работите дејствуваат едни на други на растојание преку тајно сочувство“, нешто што тој го опиша како „невидлив етер“. Исто како Тејлор, Фрејзер ја гледал магијата негативно, опишувајќи ја како „копилеста сестра на науката“, која произлегувала од „една голема катастрофална заблуда“.

Тајлор верувањето во магија го карактеризирал како главна фаза во културниот развој на човештвото, опишувајќи го како дел од трипартитната поделба каде „магијата“ е прва, „религијата“ е на второ место, а на крајот е „науката“. За него сите рани општества започнале како верници во магија, при што некои од нив се оддалечиле и западнале во религија.[16]

Некои научници ја задржале еволутивната рамка користена од Фрајзер, но го смениле редоследот на нејзините фази. Германскиот етнолог Вилхелм Шмит тврди дека религијата - монотеизам - е прва фаза на човековото верување, кое подоцна се дегенерирало и во магија и во политеизам. Други целосно ја отфрлиле развојната рамка. Идејата на Фрајзер дека магијата препуштила место на религијата, како дел од еволутивната рамка, подоцна била разградена од фолклористот и антрополог Ендру Ланг во неговиот есеј „Магија и религија“.

Функционален пристап[уреди | уреди извор]

Овој пристап кон дефинирање на магијата е поврзан со француските социолози Марсел Мос и Емил Диркем . Во овој пристап, магијата се подразбира како теоретски спротивна на религијата.

Мос ја поставил својата концепција за „магијата“ во есејот од 1902 година, „Општа теорија на магијата“. Тој го користел терминот магија во однос на „кој било обред што не е дел од организиран култ: обред кој е приватен, таен, мистериозен и, на крајот, насочен кон она што е забрането“. Спротивно на тоа, религија е поврзана со организиран култ додека пак магијата е својствено несоцијална. Мос бил под влијание на традиционалното христијанско разбирање на концептот.

Идеите на Мос ги усвоил Диркем во неговата книга „Основни форми на религиозниот живот“ 1912 година. Тој бил на ставот дека и магијата и религијата се однесуваат на „светите работи, т.е., нешта издвоени и забранети“. Онаму каде што ги гледал како различни, било во нивната социјална организација. Диркем го користел терминот магија за да опише нешта што биле инхерентно анти-социјални, за разлика од она што тој го нарекол „Црква“, религиозни верувања што ги споделува социјална група. Според неговите зборови, „Не постои црква на магија“.

Емоционален пристап[уреди | уреди извор]


Овој пристап кон магијата е поврзан со англискиот антрополог Роберт Ранулф Марет, австрискиот Зигмунд Фројд и полскиот антрополог Бронислав Малиновски.

Волшебници[уреди | уреди извор]

Многу од практиките кои биле означени како магија може да ги изврши секој.[1] На пример, некои магии можат да бидат рецитирани од страна на лица без стручно знаење или тврдење дека поседуваат одредена моќ.[2] Други имаат потреба од специјализирана обука за да се извршат.[1] Некои од лицата кои вршеле магични дела повеќе од повремено, се сметале за маѓесници или волшебници, вештерки. Идентитетот на волшебник можел да произлезе од сопствените тврдења на поединецот, или пак било назнака што за нив ја оставиле другите. Поединецот можел да прифати таква назнака, или да ја отфрли, понекогаш и жестоко.  

Може да постојат и економски стимулации што ги охрабриле поединците да се идентификуваат како маѓесници.[2] Во случај на различни форми на традиционален исцелител, како и волшебници или илузионисти во подоцнежната фаза, назнаката волшебник би можела да стане опис на работата. Други тврдат дека за таков идентитет потребно е да се има специфични необични моќ или таленти. Различни општества имаат различни социјални регулативи во однос на тоа кој може да преземе таква улога; на пример, може да биде прашање на семејна наследност, или може да има родово ограничувања за тоа кому му е дозволено да се занимава со вакви практики.[1] На различни лични својства може да им се верува дека даваат магична моќ, и честопати тие се поврзани со необично раѓање во светот.[17] На пример, во Унгарија се верувало дека талтосок ќе се роди со заби или со дополнителен прст.[1] Во некои случаи, потребна е ритуална иницијатива пред да заземе улога како специјалист во вакви практики, а во други се очекува дека поединецот ќе добие менторство од друг специјалист.

Дејвис истакнал дека е можно „грубо да се поделат специјалистите за магија во верски и неверски категории“. Тој на пример забележал дека римокатоличките свештеници, со нивните обреди на егзорцизам, и пристапот до света вода и благословените билки, би можеле да се замислат како магиски практичари.[1] Некои историчари направиле разлика помеѓу оние практичари кои се занимаваат со висока магија и оние што се занимаваат со ситна магија. Во оваа рамка, високата магија се смета за покомплексна, вклучувајќи долги и детални церемонии, како и софистицирана, понекогаш скапа, параперталија.[2] Ниската магија е поврзана со поедноставни ритуали, како што се кратки, говорни магии.

Сепак, најчестиот метод за идентификување, диференцирање и воспоставување волшебници од обичните луѓе е преку иницијација. Со ритуали, односот на волшебникот со натприродното и се воспоставува негово влегување во затворена професионална класа (честопати преку ритуали кои симулираат смрт и повторното раѓање во нов живот).[18] Мос тврди дека овластувањата на специјалните и на вообичаените волшебници се утврдени со културно прифатени стандарди и широчината на магијата: волшебникот не може едноставно да измисли или да бара нова магија. Во пракса, волшебникот е онолку моќен колку што неговите веруваат дека е.

Во тек на пишаната историја, волшебниците честопати се соочувале со скептицизам во однос на нивните наводни моќи и способности.[1] На пример, во Англија во 16 век, писателот Реџиналд Скот го напишал „Откритието на вештерството“, каде тврди дека многумина од оние што се обвинети за вештерство или за некакви други магични способности ги измамиле луѓето користејќи илузионизам.[1]

Суеверија и обвинувања за вештерство[уреди | уреди извор]

Оние што се сметаат за волшебници, честопати се соочувале со недоверба од другите членови на нивното општество.[2] Ова било особено случај доколку овие волшебници биле поврзани со социјални групи кои биле сметани за морално сомнителни во одредено општество, на пример странци, жени или пониски класи.[2] Многу практичари на активности кои биле етикетирани како волшепство, нагласиле дека нивните постапки се добронамерни и корисни. Ова било во спротивност со заедничкиот христијански став дека сите активности што се категоризираат како форми на магија биле суштински лоши без оглед на намерата на волшебникот, затоа што сите волшебни дејства се потпирале на помошта на демоните.[2] Може да има спротивставени ставови во врска со практиките на волшебникот; во европската историја, властите честопати верувале дека лукавите народни и традиционални исцелители се штетни затоа што нивните практики се сметале за магични и на тој начин произлегувале од контакт со демоните, додека локалната заедница можела да ги цени и почитува овие лица затоа што нивните вештини и услуги биле сметани за корисни.

Во западните општества, магиската практика, особено кога е штетна, обично се поврзувала со жени.[2] На пример, за време на вештерките испитувања од раниот модерен период, околу три четвртини од оние што биле прогласени за вештерки биле жени, а само една четвртина биле мажи.[2] Жените во овој период поверојатно биле обвинети и осудени за вештерство, затоа што нивната позиција била правно ранлива, при што жените имале мала или никаква законска позиција независна од нивните машки колеги. Концептуалната врска меѓу жените и магијата во западната култура може да биде затоа што многу активности кои се сметаат за магични - од обредите за да се поттикне плодноста до напивките за да се предизвикаат абортуси - биле поврзани со женската сфера.

Магијата како тема во уметноста и во популарната култура[уреди | уреди извор]

  • „Лек против магија“ (српски: Лијек од мађија) - српска народна приказна.[19]
  • „За волшебникот“ – полска народна приказна.[20]
  • „Магија“ — краток расказ на македонската писателка Тања Аждаја.[21]
  • „Н како нагоре и назад“ — краток расказ на македонскиот писател Драган Георгиевски.[22]
  • „Марио и магионичарот“ - новела на германскиот писател Томас Ман од 1929 година.[23]
  • „Господинот Когито за магијата“ - песна на полскиот поет Збигњев Херберт.[24]
  • „Крв, шеќер, секс, магија“ (англиски: Blood Sugar Sex Magik) - песна од истоимениот музички албум на американската рок-група Ред хот чили пеперс (Red Hot Chili Peppers) од 1991 година.[25]
  • „Црна магија“ (англиски: Black Magic) - песна на американската хеви-метал група Слеер (Slayer).[26]
  • „Таа стара црна магија“ (англиски: That Old Black Magic) - песна на американската џез-рок група James White And The Blacks од 1982 година.[27]

Поврзано[уреди | уреди извор]

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 1,19 1,20 1,21 Davies, Owen, 1969- (2012). Magic : a very short introduction. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-958802-2. OCLC 749871159.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 2,17 2,18 2,19 2,20 2,21 2,22 Bailey, Michael David, 1971-. Magic : the basics. Abingdon, Oxon. ISBN 978-1-317-61066-3. OCLC 997430416.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 3,8 3,9 Styers, Randall. (2004). Making magic : religion, magic, and science in the modern world. New York: Oxford University Press. ISBN 1-4237-6153-7. OCLC 65192961.
  4. ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 4,12 4,13 4,14 4,15 4,16 4,17 Otto, Bernd-Christian.; Stausberg, Michael. (2013). Defining magic : a reader. Sheffield: Equinox. ISBN 978-1-908049-79-7. OCLC 795503576.
  5. ↑ 5,0 5,1 Hanegraaff, Wouter J. (2012). Esotericism and the academy : rejected knowledge in western culture. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-22354-6. OCLC 776894641.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Mair, Victor H. (1990). „Old Sinitic * M ᵞ ag , Old Persian Maguš , and English "Magician"“. Early China (англиски). 15: 27–47. doi:10.1017/S0362502800004995. ISSN 0362-5028.
  7. ↑ 7,0 7,1 Bremmer, Jan N.; Veenstra, Jan R., 1939- (2002). The metamorphosis of magic from late antiquity to the early modern period. Leuven: Peeters. ISBN 90-429-1227-8. OCLC 50447635.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  8. ↑ 8,0 8,1 Flint, Valerie I. J. (Valerie Irene Jane), 1936-2009. (1999). Witchcraft and magic in Europe. Ancient Greece and Rome. London: Athlone. ISBN 0-485-89002-X. OCLC 41504289.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  9. ↑ Magic in the Ancient Greek World. Oxford, UK: Blackwell Publishing Ltd. 2008-04-16. стр. 132–165. ISBN 978-0-470-69645-3.
  10. ↑ Aron Gurevič, Problemi narodne kulture u srednjem veku. Beograd: Grafos, 1987, стр. 144-150.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Kieckhefer, Richard. (1989, ©1990). Magic in the Middle Ages. Cambridge [England]: Cambridge University Press. ISBN 0-521-31202-7. OCLC 19670494. Проверете ги датумските вредности во: |date= (help)
  12. ↑ Flint, Valerie I. J. (Valerie Irene Jane), 1936-2009. (1991). The rise of magic in early medieval Europe. Princeton, N.J.: Princeton University Press. ISBN 0-691-03165-7. OCLC 21334895.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 Bogdan, Henrik (2012). „Introduction: Modern Western Magic“. Aries. 12 (1): 1–16. doi:10.1163/147783512X614812. ISSN 1567-9896.
  14. ↑ Bogdan 2012.
  15. ↑ 15,0 15,1 Hanegraaff, Wouter J. (2006). Dictionary of gnosis & Western esotericism. Leiden: Brill. ISBN 978-90-474-1012-6. OCLC 237003069.
  16. ↑ Cunningham, Graham. (1999). Religion and magic : approaches and theories. Edinburgh: Edinburgh University Press. ISBN 0-585-19725-3. OCLC 44963997.
  17. ↑ Glucklich, Ariel (1997). The End of Magic. New York: Oxford University Press. стр. 87. ISBN 978-0195355239.
  18. ↑ Mauss, Marcel, 1872-1950; Pocock, David Francis, 1928-. A general theory of magic. London. ISBN 0-415-25550-3. OCLC 46651064.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  19. ↑ Вук Караџић, Српске народне приповијетке. Београд: Лагуна и Вукова задужбина, 2017, стр. 350-351.
  20. ↑ Пољске бајке. Београд: Народна књига, 1974, стр. 32-35.
  21. ↑ Никола Гелевски и Владимир Мартиновски (приредувачи), Џинџуџе во земјата на афионите: Антологија на македонскиот краток расказ. Скопје: Темплум, 2022, стр. 332.
  22. ↑ Никола Гелевски и Владимир Мартиновски (приредувачи), Џинџуџе во земјата на афионите: Антологија на македонскиот краток расказ. Скопје: Темплум, 2022, стр. 323.
  23. ↑ Miloš Đorđević, „Novele Tomasa Mana“, во: Tomas Man, Tonio Kreger - Smrt u Veneciji. Beograd: Rad, 1963, стр. 139.
  24. ↑ Zbignjev Herbert, Izabrane pesme. Beograd: Treći trg – Čigoja štampa, стр. 125-127.
  25. ↑ Discogs, Red Hot Chili Peppers ‎– Blood Sugar Sex Magik (пристапено на 8 март 2021)
  26. ↑ YouTube, Slayer - Black Magic (пристапено на 22 декември 2017)
  27. ↑ Discogs, James White And The Blacks* ‎– Sax Maniac (пристапено на 2 септември 2021)
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Магија&oldid=4937176“