Лајлиј за пријателството
Лајлиј за пријателството (латински: Laelius de Amicitia) - дело на латинскиот мислител Цицерон.
Содржина[уреди | уреди извор]
Цицерон го негира ставот на грчките филозофи дека само мудрецот може да биде добар. Притоа, тој наведува примери на многу луѓе (Фабрициј, Корунканиј, Маниј Куриј) кои биле добри а не биле мудреци. Според него, кој е праведен, непорочен, благороден и постојан, тој е добар иако не е мудрец. Добриот човек, пак, е способен за пријателство, зашто тоа постои само меѓу чесните луѓе. Притоа, пријателството е посилно од роднинските врски, зашто тие може да постојат и без љубов, но пријателството не може. Пријателството е поврзано со сите човекови среќи и несреќи. Колку е тоа скапо се гледа по тоа колку е ретко: секој човек познава стотици луѓе, но од нив може да издвои само двајца-тројца пријатели. Според Цицерон, пријателството е хармонија на човечкото и божественото. Нема ништо повозвишено од тоа со некого да разговараме како со себе, а другиот да се радува на секоја наша несреќа и да ги поднесува сите наши несреќи. Меѓутоа, постои разлика меѓу обичните и секојдневни пријателства и они што се споменуваат како пример. Најголемото добро што доаѓа од пријателството, продолжува Цицерон, тоа е што не дозволува духот да падне или да ослаби; на тој начин, сиромашниот станува богат, слабиот силен, па дури и мртвиот станува жив. Омразата може да ги разурне домовите и државите, а то анајдобро ја покажува потребата од пријателство. Но, постои граница кога пријателството треба да престане: а тоа се случува ако пријателот побара од својот пријател лоша услуга. Пријателството бара услуги, но само ако тие се морални.[1]
Потоа, Цицерон ги побива тврдењата на Епикур и на филозофите од Абдера и Кирена, кои сметале дека пријателството е само еден мотив на егоизмот. Тој вели дека за работите на пријателот треба да постапуваме поенергично отколку за своите работи, т.е. треба да молиме, да преколнуваме и да напаѓаме. Значи, сè што би било срамно да го правиме за себе, тоа е најчесно ако се направи во корист на својот пријател. Исто така, во односите со пријателите не треба да има мерење и пребројување, т.е. треба да бидеме подобри во срцето отколку што сме прецинзи во сметањето. Најпосле, тој вели дека пријателот требада го сакаме повеќе отколку што тој се сака себе. Имено, има многу луѓе кои се скромни, несигурни и немаат доверба во себе и поради тоа треба да ги сакаме повеќе, зашто само така ќе ги охрабриме и ќе им го подигнеме духот. Според него, дури треба да го поднесуваме и нашиот лош избор на пријателите, само никако не смееме да помислуваме на непријателство кон некого. Тој вели: Секој знае колку има кози или овци, но не знае колку има пријатели, зашто пријателите ги избираме по срцето, а не по искуството. Цицерон смета дека пријателот кои не ве презираат кога ќе се искачат на повисока општествена положба од вашата и кои не ве напуштаат ниту во најголемата несреќа, таквите луѓе се од најдобриот човечки вод и имаат речиси божествено потекло. Највисокиот знак на пријателство е да се биде рамен на понискиот од себе, т.е. само спуштајќи се себе ги поткреваме другите. Цицерон смета дека само љубовта е извор на пријателството, а никако користа или стравот. Љубовта постои и кај животните, кои одредено време имаат голема љубов за својот пород. Но, кај човекот, љубовта е толку голема, што тој се зближува дури и со оние кои претходно никогаш не ги видел. Дури ги сакаме и луѓето кои се наоѓаат длабоко во историјата. На пример, Рим се борел за превласт со двајца противници: Пир и Ханибал. Меѓутоа, Рим не го мразел првиот, зашто бил чесен. Тоа покажува дека изворите на пријателството секогаш се наоѓаат во идеалот и затоа, ние ја сакаме чесноста и кај непознатиот, па дури и кај непријателот. Затоа, пријателството треба да биде ставено над сите човечки среќи и да биде сметано за најголем дар на боговите.[2]
Осврт кон делото[уреди | уреди извор]
Ова мало по обем дело е напишано кога Цицерон имал 63 години, за време на неговата голема жалост, по смртта на ќерка му. Тоа постигнало голема слава, што се должи повеќе на благородните идеи изнесени во него, отколку на оригиналноста. Впрочем, самиот Цицерон признавал дека мислите изложени во неговите книги се туѓи, а само зборовите се негови.[3]