Килим
Килим (персиски: گلیم gilīm, азерски: kilim, турски: kilim, туркменски: kilim) — рамна таписериски ткаена простирка или тепих кој традиционално се произведува во земјите од поранешното Персиско Царство, вклучувајќи го и Иран, но и на Балканот и во турските земји. Килимите можат да бидат чисто украсни или да функционираат како молитвена простирка. Современите килими се популарни подни простирки во западните домаќинства.
Потекло на зборот
[уреди | уреди извор]Зборот „килим“ потекнува од персискиот galīm ( گلیم ) каде што значи „грубо да се шири“,[1] можеби од акадско или арамејско потекло.[2]
Историја
[уреди | уреди извор]
Килимите се произведувале уште од древно време. Истражувачот Марк Аурел Стајн пронашол килими кои датираат најмалку од четвртиот или петтиот век од нашата ера во Хотан, Кина:
- „Бидејќи килимите се многу помалку издржливи од простирките кои имаат заштита на јатокот и основата, не е чудно што останале мал број примероци со голема старост... Ткаењето е речиси идентично со оној на модерните килими и има околу четиринаесет нишки основа и шеснаесет нишки јаток по инч. Пронајдениот примерок се состои од зелени, сини, жолти и кафеави нишки кои содржат многу мали геометриски дизајни. Освен овој еден исклучок, толку необично зачуван, веројатно има многу малку стари повеќе од еден век“.
Техника на ткаење
[уреди | уреди извор]
Килимите се изработуваат со цврсто преплетување на нишките од основата и јатокот за да се добие рамна површина без ресички. Килимските ткаенини се таписериски ткаенини, технички обични ткаенини со јаточни лица, односно хоризонталните јаточни нишки се цврсто влечени надолу, така што ги кријат вертикалните нишки.
Кога ќе се достигне границата на бојата, предивото од ткаенината се свртува назад од граничната точка. Така, ако границата на полето е права вертикална линија, се образува вертикален цеп помеѓу двата различни по боја делови. Заради ова, повеќето килими може да се класифицираат како текстил со „ткаен цеп“. Колекционерите ги сакаат цеповите, бидејќи тие даваат многу остри граници, нагласувајќи ја геометријата на ткаењето. Стратегиите на ткаење за избегнување на образување на цепови, како што е преплетувањето, создаваат позаматена гранична слика.[3]
Нишките јаток, кои носат видлив дизајн и боја, се скоро секогаш волнени, додека скриените нишки (основата) може да бидат или волнени или памучни. Нишките на основата се видливи само на краевите, каде што се појавуваат како раб. Овој раб обично се врзува во гроздови, за да се избегне олабавување или расплетување на ткаенината.[3]
Мотиви
[уреди | уреди извор]
Во турските килими се користат многу мотиви, секој со многу варијации. Овде се прикажани неколку примери, со значења опишани од Гуран Ербек во Килим.[4] Широко користен мотив е елибелинде, стилизиран женски лик кој го претставува мајчинството и плодноста.[5] Други мотиви ги изразуваат желбите на племенските ткајачи за заштита на стадата на нивните семејства од волци со устата на волкот или мотивот на ногата на волкот (турски: Kurt Aǧzi, Kurt İzi ), или заради безбедност од убодот на скорпија (турски: Akrep). Неколку мотиви се надеваат на безбедноста на семејството на ткајачот од уроци (турски: Nazarlık, користен и како мотив), кој може да се подели на четири со крст симбол (турски: Haç ), или избегната со симболот на куката (турски: Çengel), човечко око (турски: Göz), или амајлија (турски: Muska; често, триаголен пакет што содржи свет стих).[4] Таквата амајлија исткаена на килим не е слика на самата работа: таа всушност е амајлија, за која се верува дека дава заштита со своето присуство.[6]
Другите мотиви ја симболизираат плодноста, како што е мотивот на градите со панталони (турски: Sandıklı), или експлицитната плодност (турски: Bereket, мотив. Мотивот за проточна вода (турски: Su Yolu) на сличен начин буквално го прикажува ресурсот. Желбата да се врзат семејството или љубовниците може да се прикаже со мотив на окови (турски: Bukaǧı ). Неколку други мотиви ја претставуваат желбата за среќа и радост, како на пример птицата (турски: Kuş) и ѕвездата или Соломоновиот печат (турски: Yıldız). Ориенталниот симбол на јин и јанг се користи за љубов и дует (турски: Aşk ve Birleşim).[4]
-
Женски лик „Раце на колкови“ (Елибелинде), за мајчинство и плодност -
Око (Göz), за да варди од уроци -
Амајлија (Муска), за заштита и среќа -
Волчја уста (Kurt Aǧzi), за заштита на стадата од волци -
Скорпија (Akrep), за заштита од нивните убоди
Килими и трговија
[уреди | уреди извор]
Бидејќи килимите се често поевтини од килимите со реси, колекционерите на простирки на почетокот често започнуваат со нив. И покрај тоа што многумина го сметаат за нивен спореден (или инфериорен) статус во однос на теписи со реси, килимите станале сè повеќе барани од колекционерите во последниве години, а квалитетните примероци сега имаат високи цени. Она што некои го чувствувале како инфериорност всушност била различната природа на килимите ткаени за автохтона употреба за разлика од килимите ткаени на строго комерцијална основа. Бидејќи килимите не биле главна извозна стока, немало притисок од странскиот пазар да ги менува дизајните, како што бил случајот со теписите со реси. Откако колекционерите почнале да го ценат автентичното селско ткаење, килимите станале популарни. Три фактори потоа се здружиле за да го намалат квалитетот на новооткриените килими на Западот. Првиот бил развој во индустриската хемија. Важен елемент во привлечноста на традиционалните килими е абрашот, набиениот изглед што произлегува од варијацијата во сенката на секоја боја предизвикана од рачно боење на предивото. Синтетичките бои (добиени од анилин) воведени доцна во викторијанската ера го укинале абрашот, давајќи брилијантни бои кои сепак често избледуваат со текот на времето. Втор фактор било губењето на номадскиот начин на живот во Средна Азија. Откако луѓето го напуштиле номадството, племенската особеност на нивните ткаенини избледела. Третиот фактор бил директна последица на новооткриената пазарна продажба на килимот. Бидејќи килимите почнале да се прават за извоз и пари, а не за лична употреба, месниот стил и општественото значење на секој вид тепих биле изгубени. Моделите и боите биле избирани за да одговараат на пазарот, наместо да се ткаат според традицијата и да одговараат на потребите на семејството на ткајачот и на сопствените надежи и стравови на ткајачот.[7][б 1]
Поврзано
[уреди | уреди извор]Белешки
[уреди | уреди извор]- ↑ Џон Томпсон пишува: „Во однос на ткаењето теписи, ние сме набљудувачи на самиот крај на еден древен уметнички облик“.[7]
Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ Digard, Jean-Pierre; Bier, Carol (1996). Carpets v. Flat-woven carpets: Techniques and structures (Online. изд.). Encyclopedia Iranica.
In Persia this structure is called gelīm (Turk. kilim).
- ↑ „Kilim“. American Heritage Dictionary.
- ↑ 3,0 3,1 Davies, 2000 [се бара страница]
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Erbek, Güran (1998). Kilim Catalogue No. 1. May Selçuk A. S. Edition=1st.
- ↑ „Hands on Hips - Elibelinde“. Посетено на 24 February 2014.
- ↑ Thompson, Jon (1988). Carpets from the Tents, Cottages and Workshops of Asia. Barrie & Jenkins. стр. 156. ISBN 0-7126-2501-1.
- ↑ 7,0 7,1 Thompson, Jon (1988). Carpets from the Tents, Cottages and Workshops of Asia. Barrie & Jenkins. стр. 62, 69–82, 84–97. ISBN 0-7126-2501-1.
Литература
[уреди | уреди извор]- Allane, Lee (1988). Oriental Rugs: A Buyer's Guide. Thames & Hudson. ISBN 0-500-27517-3.
- Davies, Peter (2000) [1993]. Antique kilims of Anatolia. W.W. Norton & Co. ISBN 978-0-393-73047-0. (The first edition was published by Rizzoli as The Tribal Eye: Antique kilims of Anatolia, ISBN 978-0-8478-1705-4)
- Landreau, Anthony N.; Pickering, W. R. (1969). From the Bosporus to Samarkand Flat-Woven Rugs. The Textile Museum, George Washington University.
- Mackie, Louise; Thompson, Jon (1980). Turkmen: Tribal Carpets and Traditions. The Textile Museum, George Washington University.
- Petsopoulos, Yanni (1979). Kilims: Flat Woven Tapestry Rugs. Rizzoli. ISBN 0-8478-0245-0.
Надворешни врски
[уреди | уреди извор]
|