Кикиритка
| Кикиритка | |
|---|---|
 | |
| Научна класификација | |
| Царство: | Растенија |
| Нерангирано: | Скриеносеменици |
| Нерангирано: | Евдикоти |
| Нерангирано: | Розиди |
| Ред: | Бобовидни |
| Семејство: | Бобови |
| Потсемејство: | Глушини |
| Род: | Кикиритки |
| Вид: | Кикиритка |
| Научен назив | |
| Arachis hypogaea L. | |
Кикиритка (науч. Arachis hypogaea) — зеленчук кој припаѓа на семејството бобови или мешункасти растенија (Fabaceae), а потекнува од Јужна Америка, Мексико и Средна Америка. Во Македонија најмногу се одгледува во околината на Струмица.
Опис
[уреди | уреди извор]Стеблото на кикиритката расте околу 30 до 50 сантиментри. Има жолти цветови, а плодовите растат под земја. Лушпата е рапава и во неа има зрна прекриени со тенка кожичка. За кулинарски потреби се употребуваат зрната од кикиритките.
Кикиритките се богати со белковини, минерали, витамини Е и К и исто така, многу важно, не содржат холестерол. Една е од ретките мешунки кои се богати со витамин Д.
Се препорачува кикиритките да се купуваат со лушпа, бидејќи така ги содржат сите овие витамини и минерали. Докажано е дека доколку умерено се конзумираат кикиритките, доведуваат до помал ризик од срцев удар или мозочен удар, го намалуваат холестеролот, спречуваат воспалување и ги зацврстуваат клетките околу срцето.[1]
Историја
[уреди | уреди извор]Старите Инки одгледувале кикиритки пред 3.500 години. Дури изработувале и садови во облик на кикиритки и ги украсувале со нив. Шпанските освојувачи во XV век кикиритките ги пренеле во Европа и пошироко низ светот, а интересно е што ова растение стигнало во Северна Америка дури во XVIII век, и тоа од Африка.
Одгледување
[уреди | уреди извор]
Во почетокот на летото грмушките на кикиритки ги прекривааат полињата. Откако цветовите ќе бидат опрашени, стеблата се спуштаат кон почвата, а жолтите цветови влегуваат под земја на длабочина од шест сантиметри. Плодовите се развиваат под земја во мешунки долги околу 4-5 сантиметри, во кои има од 1 до 4 зрна. Лушпата е рапава, а внатре има бледо жолтеникаво или жолто семе. Ископувањето на кикиритките се врши кон крајот на месец септември.
Кикиритки во Македонија
[уреди | уреди извор]Кикиритките во Македонија се одгледуваат единствено во неколку села во пределот Подгор во подножјето на Беласица во Струмичко, поради поволните услови со значителна влага на почвата[2]. Одгледувањето на кикиритки е започнато на почетокот на шеесеттите години на XX век откако е донесено семето од агроном од Струмица кој бил на обука во Војводина[2]. Со текот на времето се променувани и носени семиња и од соседна Бугарија, при што и денес е забележлива разликата во самите плодови на кикиритките[2]. Денес најмногу кикиритки се одгледуваат во околината на селата Колешино, Мокриево, Борисово.
Употреба
[уреди | уреди извор]Во индустријата, кикиритките се користат на повеќе од 300 начини и тоа за производство на брашно, сапун, детергент, пластика, до различни креми, шампони и лекови. За разлика од многу други плодови кои во јадењата може и да не ги препознаете, тоа не е случај и со кикиритките, бидејќи тие имаат навистина препознатлив вкус. Кикиритките можат да се јадат пржени, печени, солени или несолени. Од нив се произведува добро познатиот путер од кикиритки, се произведува и масло од кикиритки, а исто така тие се дел од многу десерти и солени јадења. Во Македонија (и пошироко), најпознат производ од кикиритки се веројатно смоките.
Хранлива вредност
[уреди | уреди извор]| Хранлива вредност на 100 g (3.5 oz) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Енергија | 2,385 kJ (570 kcal) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
21 g | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Шеќери | 0.0 g | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Влакна | 9 g | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
48 g | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Заситени | 7 g | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Мононезаситени | 24 g | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Полинезаситени | 16 g | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
25 g | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Триптофан | 0.2445 g | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Треонин | 0.859 g | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Изолеуцин | 0.882 g | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Леуцин | 1.627 g | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Лизин | 0.901 g | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Метионин | 0.308 g | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Цистин | 0.322 g | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Фенилаланин | 1.300 g | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Тирозин | 1.020 g | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Валин | 1.052 g | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Аргинин | 3.001 g | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Хистидин | 0.634 g | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Аланин | 0.997 g | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Аспарагинска киселина | 3.060 g | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Глутаминска киселина | 5.243 g | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Глицин | 1.512 g | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Пролин | 1.107 g | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Серин | 1.236 g | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Други состојки | Количина | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Вода | 4.26 g | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| †Процентите се проценети врз основа на препораките во САД за возрасни,[3] освен за калиум, кој се проценува врз основа на експертските препораки на Националните академии.[4] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Кикиритките како тема во уметноста и во популарната култура
[уреди | уреди извор]- „Кикиритки со суво грозје“ - расказ на израелскиот писател Ефраим Кишон од 1977 година.[5]
- „Празник“ — краток расказ на македонскиот писател Владимир Лукаш.[6]
Галерија
[уреди | уреди извор]
_-_in_shell,_shell_cracked_open,_shelled,_peeled.jpg)
![](http://mk.wikipedia.org/wiki/Податотека:Dragee_"Арахис_в_шоколаде"_02.jpg)
Поврзано
[уреди | уреди извор]Наводи
[уреди | уреди извор] |
„Кикиритка (Arachis hypogaea)“ на Ризницата ? |
- ↑ „Кикиритки за здраво срце“. Архивирано од изворникот на 2011-08-07. Посетено на 2011-03-21.
- 1 2 3 Според кажување на Спасе Тилев (р. 1951), земјоделец, одгледувач на кикиритки од с. Колешино. Забележале Марио Шаревски и Иван Живковиќ на 31.05.2018 и 27.08.2018
- ↑ United States Food and Drug Administration (2024). „Daily Value on the Nutrition and Supplement Facts Labels“. FDA. Архивирано од изворникот 2024-03-27. Посетено на 2024-03-28.
- ↑ „TABLE 4-7 Comparison of Potassium Adequate Intakes Established in This Report to Potassium Adequate Intakes Established in the 2005 DRI Report“. стр. 120. In: Stallings, Virginia A.; Harrison, Meghan; Oria, Maria, уред. (2019). „Potassium: Dietary Reference Intakes for Adequacy“. Dietary Reference Intakes for Sodium and Potassium. стр. 101–124. doi:10.17226/25353. ISBN 978-0-309-48834-1. PMID 30844154. Предлошка:NCBIBook.
- ↑ Ephraim Kishon, Kod kuće je najgore – Obiteljske priče, drugo izdanje. Zagreb: Znanje, 1984, стр. 100-104.
- ↑ Никола Гелевски и Владимир Мартиновски (приредувачи), Џинџуџе во земјата на афионите: Антологија на македонскиот краток расказ. Скопје: Темплум, 2022, стр. 246.
|