Прејди на содржината

Забоболка

Од Википедија — слободната енциклопедија
Забоболка
СинонимиОдонталгија,[1] денталгија,[1] одонтодинија,[1] одонтогенска болка[2]:396
СпецијалностСтоматологија

Забоболка, денталгија или одонталгија — болка што се јавува во забот или во ткивата што непосредно го опкружуваат.[3] Најчесто се јавува како последица на кариес или заболување на забната пулпа, а може да се појави и поради проблеми со непцата, вилиците, заради никнување или повреда на забите, итн. Забележани се и случаи на забоболка предизвикана како последица на промени на барометрискиот притисок (бародонталгија).[4][5] Болката може да се појави спонтано или како реакција на различни топлотни, хемиски и механички дразби. Јачината на болката е различна од блага до многу силна болка, која може да биде постојана или спорадична.[6] Понекогаш може да се прошири во околните области (секундарна хипералгезија). Со оглед на конкретното ткиво од кое потекнува, се разликуваат следниве видови на забоболка: дентинска, пулпална, периапикална, пародонтална и рефлектирана.

Вообичаени причини за болката се воспаление на пулпата (обично како одговор на кариес, забна траума или други чинители), преосетливост на дентинот, апикален периодонтит (воспаление на периодонталниот лигамент и алвеоларната коска околу врвот на коренот), забни апсцеси (локализирани собирања гној), алвеоларен остеитис (можно усложнување при вадење заб), акутен некротизирачки улцерозен гингивит (инфекција на непцата) и темпоромандибуларно нарушување.[7]

Пулпитот е реверзибилен кога болката е блага до умерена и трае кратко време после стимулацијата (на пример, настинка), или неповратен кога болката е силна, спонтана и трае долго по стимулацијата. Ако не се лекува, пулпитот може да стане неповратен, а потоа да напредува во некроза на пулпата (одумирање на пулпата) и апикален периодонтит. Апсцесите обично предизвикуваат пулсирачка болка. Апикалниот апсцес обично се јавува по некроза на пулпата, перикороналниот апсцес обично е поврзан со акутен перикоронит на долен умник, а пародонталните апсцеси обично се компликација на хроничен периодонтит (болест на непцата). Поретко, незабните заболувања може да предизвикаат забоболка, како што е максиларниот синусит, кој може да предизвика болка во горните задни заби или ангина пекторис, што може да предизвика болка во долните заби. Точната дијагноза понекогаш може да биде предизвик.

Правилната орална хигиена помага да се спречи забоболка преку спречување на забни заболувања. Лекувањето забоболка зависи од точната причина и може да вклучува пломбирање, лечење на коренот на каналот, екстракции, дренажа на гној или други корективни мерки. Отстранувањето на забоболката се смета за една од главните обврски на стоматологот. Забоболката е најчестиот вид болка во устата или лицето.[8] :125–135 Ова е една од најчестите причини за итни посети на стоматолог.[9] Во 2013 година, 223 милиони случаи на забоболка биле предизвикани од забен кариес на трајните заби и 53 милиони случаи на млечните заби.[10] Историски гледано, се смета дека побарувачката за лечење забоболка довело до појава на забната хирургија како прва медицинска специјалност.

Причини

[уреди | уреди извор]

Забоболката може да биде предизвикана од забни (одонтогени) состојби (како што се оние кои го вклучуваат комплексот дентин-пулпа или периодонциум), или незабни (неодонтогени) состојби (како што е максиларниот синусит или ангина пекторис). Постојат многу можни причини кои не се забни, но големо мноштво забоболки се од забно потекло.[11] :{{{1}}}

Пулпата и пародонталниот лигамент имаат ноцицептори (рецептори за болка),[12] но на пулпата ѝ недостигаат проприоцептори (рецептори на движење или положба) и механорецептори (рецептори за механички притисок).[8] :125–135 [13] Следствено, болката што потекнува од комплексот дентин-пулпа има тенденција да биде слабо локализирана,[13] додека болката од пародонталниот лигамент обично ќе биде добро локализирана,[11] :55 иако не секогаш.[8] :125–135

На пример, пародонталниот лигамент може да го открие притисокот што се врши кога се гризе нешто помало од зрно песок (10-30 µм).[14] :48 Кога забот е намерно стимулиран, околу 33% од луѓето можат точно да го идентификуваат забот, а околу 20% не можат да ја ограничат локацијата на стимулот на група од три заби.[11] :31 Друга типична разлика помеѓу пулпалната и пародонталната болка е тоа што последната обично не се влошува со топлотни дразби.[8] :125–135

Етиологија

[уреди | уреди извор]
Кариес на дентинот
Зафатена пулпа
Периапикален процес
Рендгенска снимка

Дентинската забоболка се јавува поради надразнетост на дентинот од различни чинители. Предуслов за тоа е оштетување на глеѓта или изложеност на дентинот во пределот на забниот врат. Во овој случај, различни чинители (кариесна лезија, разни надразби) можат да предизвикаат сензибилизација на дентинот, кој содржи одонтобластни клетки кои имаат сетилна функција.[15]

Забоболката во пулпата се јавува како резултат на надразнетост или болест на забната пулпа, која е највиталниот дел од забот. Текот на патолошкиот процес во пулпата е сличен на текот на другите воспалителни процеси во телото, но е различен во напредната фаза (поради посебната структура и морфологијата на пулпата). Пулпата е опкружена со дентински ѕидови и кога во почетната фаза се јавува воспалителна ексудација (насобирање на течност), се зголемува притисокот во забната празнина и се јавува надразнетост на бројни живчени гранчиња, предизвикувајќи болка. Дополнително, доаѓа до намалување на циркулацијата бидејќи не можат доволни количини крв да навлезат низ тесниот отвор на коренскиот канал на забот (низ кој минуваат крвта и лимфните садови и нервите), а тоа за последица има намалена васкуларизација и постепено изумирање на пулпата. Акутната пулпна болка е тешко прецизно да се локализира, а пациентот често не е ни сигурен дали доаѓа од горната или долната вилица. Се одликува и со променливост и често се влошува во лежечка положба и може наеднаш да престане. Ако болката е многу јака, пациентот може да ја помеша со главоболка, синусит, болка во увото, тригеминална невралгија или нетипична болка во пределот на лицето. Може да се појават и автономни симптоми и последична болна мускулна контракција, така што болката во пулпата може да се помеша со болка во мускулите во пределот на лицето или артритис на виличниот зглоб.[15]

За разлика од другите органи, забот може да остане во своето лежиште дури и по одумирањето на пулпата (бидејќи делумно се храни преку периодонциумот) и во него може да остане некротично ткиво на пулпата (додека кај другите органи, мртвото ткиво би било исфрлено или ресорбирано). Поради распаѓањето на мртвата забна пулпа, разни штетни производи, бактерии, нивните токсини и други материи можат да поминат низ отворот на коренскиот канал и да стигнат до периапексниот простор (просторот околу врвот на коренот на забот). Ова предизвикува периапикален процес (гранулом). Доколку причините за грануломите не се отстранат навреме, може да се јави силна болка при секој допир на забот, црвенило, оток што се шири на коската на вилицата и меките ткива, итн.[15]

Пародонталната забоболка се јавува поради траума од туѓо тело (заглавени остатоци од храна, лошо направени коронки), поради оклузално оптоварување или допир со неизникнат соседен заб, како резултат на стоматолошки зафати, инфекции итн. За разлика од забната болка, пациентот може прецизно да ја локализира болката поради богатството на проприо- и механорецептори во потпорниот апарат на забот. Јачината на болката се менува од умерена до силна, а се зголемува при гризење, така што пациентот се чувствува дека забот му е издолжен.[15]

Рефлектирана забоболка е болка која се чувствува во забот и околните ткива и е предизвикана од промени во оддалечени ткива.[15]

Перикоронитисот е воспаление предизвикано од неизникнати заби (најчесто умници) и насобрана храна и плак во областа. Резултатот е црвенило, оток, болка која се шири на околните заби, треска, малаксаност и лимфаденопатија.

Воспаление на алвеола (латински: alveolitis sicca) често се јавува по вадење на трет катник и предизвикува болка која ги зафаќа околните заби, непцата, мускулите итн.

Дијагноза

[уреди | уреди извор]

Добро воспоставена дијагноза и утврдување на точната природа на болката е основен предуслов за ефикасно лечење. За таа цел, се користат стоматолошка анамнеза, непосредна или огледална проверка, тестирање со забна сонда, потчукнувања, палпација, тестирање на виталност на пулпата, рендгенски снимки итн.

Прегледите со сонда и огледало откриваат големи кариесни процеси, изложеност на забната пулпа, фрактури на коронката на забот, лоши пломби, ерозија, абразија, итн. Чукањето по забот се изведува со помош на рачка на некој инструмент паралелно со надолжната оска на забот, а овој метод открива постоење на периапикални процеси. Палпацијата вклучува притискање на непцата во пределот на врвот на коренот на забот и има за цел да го одреди степенот на чувствителност и проширување на периапикалниот процес. Тестирањето на виталноста на пулпата се врши со стимулирање на дентинот со топли, ладни, хемиски, електрични и други стимули.

Еден од најчестите дијагностички методи е интраоралната радиографија. На сликата може да се прикаже присуство на кариозна лезија, положбата и големината на пломбите од претходните стоматолошки интервенции, морфологијата на забната празнина и корените, промените во потпорниот апарат на забот итн.

Ако е невозможно прецизно да се локализира заболениот заб, се спроведува т.н. системски аналгетски блок, кој одредува дали процесот е локализиран во горната или долната вилица или дали болката е предизвикана од промени во оддалечени ткива.[15]

Лечење

[уреди | уреди извор]

Терапијата се планира врз основа на собраните податоци, а има за цел да ги елиминира нарушувањата и патолошките состојби и да го замени изгубеното забно ткиво со заменски вештачки забни материјали, кои мора да ги задоволуваат функционалните, естетските и биолошките компоненти на поединечниот заб.[15]

Наводи

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Duncan L, Sprehe C (2008). Mosby's dental dictionary (2nd. изд.). St. Louis, Mo.: Mosby. ISBN 978-0-323-04963-4.
  2. ↑ Tollison CD, Satterthwaite JR, Tollison JW (2001). Practical pain management (3rd. изд.). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 978-0-7817-3160-7.
  3. ↑ Segen JC. (2002). McGraw-Hill Concise Dictionary of Modern Medicine. The McGraw-Hill Companies.
  4. ↑ Zadik Y, Chapnik L, Goldstein L: In-flight barodontalgia: analysis of 29 cases in military aircrew, Aviat Space Environ Med, 2007.
  5. ↑ Zadik Y: Barodontalgia due to odontogenic inflammation in the jawbone,Aviat Space Environ Med, 2006.
  6. ↑ „Речник“. Архивирано од изворникот на 15. 09. 2008. Посетено на 23. 8. 2008.. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate=, |archive-date= (help)
  7. ↑ Allison, J. R.; Stone, S. J.; Pigg, M. (November 2020). „The painful tooth: mechanisms, presentation and differential diagnosis of odontogenic pain“. Oral Surgery (англиски). 13 (4): 309–320. doi:10.1111/ors.12481. ISSN 1752-2471.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Scully C (2013). Oral and maxillofacial medicine : the basis of diagnosis and treatment (3rd. изд.). Edinburgh: Churchill Livingstone/Elsevier. ISBN 978-0-7020-4948-4.
  9. ↑ Agnihotry, Anirudha; Fedorowicz, Zbys; van Zuuren, Esther J.; Farman, Allan G.; Al-Langawi, Jassim Hasan (2016-02-17). „Antibiotic use for irreversible pulpitis“. The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2: CD004969. doi:10.1002/14651858.CD004969.pub4. ISSN 1469-493X. PMID 26886473.
  10. ↑ Global Burden of Disease Study 2013, Collaborators (August 22, 2015). „Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 301 acute and chronic diseases and injuries in 188 countries, 1990–2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013“. Lancet. 386 (9995): 743–800. doi:10.1016/S0140-6736(15)60692-4. PMC 4561509. PMID 26063472.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Hargreaves KM, Cohen S, Berman LH (2011). Cohen's pathways of the pulp (10th. изд.). St. Louis, Mo.: Mosby Elsevier. ISBN 978-0-323-06489-7.
  12. ↑ „Orofacial Pain: A Guide for the Headache Physician“. Headache: The Journal of Head and Face Pain. 54 (1): 22–39. January 2014. doi:10.1111/head.12272. PMID 24261452. Занемарен непознатиот параметар |coauthors= (се препорачува |author=) (help)
  13. ↑ 13,0 13,1 Cawson, RA (2008). Cawson's essentials of oral pathology and oral medicine. Edinburgh: Churchill Livingstone. стр. 70. ISBN 978-0702040016.
  14. ↑ Lindhe J, Lang NP, Karring T (2008). Clinical periodontology and implant dentistry (5th. изд.). Oxford: Blackwell Munksgaard. ISBN 9781444313048.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 15,5 15,6 „Зубобоља или зашто боле зуби“. Архивирано од изворникот на 7. 5. 2010. Посетено на 24. 8. 2008.. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate=, |archive-date= (help)

Надворешни врски

[уреди | уреди извор]
    Ве молиме, обрнете внимание на ова важно предупредување
во врска со темите од областа на медицината (здравјето).
Класификација
П · Р · П
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Забоболка&oldid=5364704“