Жале Инан

Жале Инан
Биста на Жале Инан во јавен парк во Кушадаси, Турција
Роден(а)	Жале Оган Истанбул, Османска империја
Починал(а)	26 февруари 2001(2001-02-26) (возр. 87) Истанбул, Турција
Националност	Турчинка
Занимање	Археолог, едукатор
Активен период	1943–2000
Познат(а) по	Првата турска жена археолог, позната по повторното обединување на парчиња од Уморениот Херкул.

Жале Инан (1 февруари 1914 – 26 февруари 2001) била турски археолог и таа се смета за првата Турчинка која била активна во оваа дисциплина. Таа ги водела ископувањата во Перга и Сиде што резултирало со експанзија на Анадолскиот музеј. Нејзината реставраторска работа на храмот на Аполон во Сиде имала големо значење за турското наследство. Нејзината научна работа за статуата „Уморен Херкул“ во збирките на Музејот за ликовни уметности во Бостон ја формирала правната основа за враќање на бистата на статуата во Музејот во Анадолија со цел повторно да се обедини со основата на статуата. Анадолскиот музеј за жени има годишна награда именувана во нејзина чест со која се признава жената на годината.

Ран живот

Жале Оган била родена на 1 февруари 1914 година во Истанбул во семејството на Местур Ханим и Азиз Оган како нивна втора ќерка. Нејзиниот татко долги години бил кустос и директор на Археолошкиот музеј во Измир, а подоцна станал директор на Археолошкиот музеј во Истанбул. Во текот на првите децении на Турската Република, тој придонел кон трансформацијата на кураторската работа во земјата со систематско каталогизирање на предметите и користење на лаборатории за научно реставрирање на предмети и артефакти. Тој, исто така, отворил галерии за јавноста, проширувајќи ги музејските збирки и ја охрабрил својата ќерка во нејзината желба да студира археологија. По завршувањето на Еренкојското училиште за девојчиња во 1934 година, нејзиниот татко ѝ помогнал да обезбеди стипендија за студирање во странство, бидејќи немало можност да продолжи со студиите во Турција.

Студирајќи во Германија, со стипендија од Фондацијата Александар фон Хумболт, Оган ја започнала својата археолошка обука во Берлин, во Германскиот археолошки институт. Следната година, турската влада ѝ доделила стипендија за продолжување на студиите. И покрај војната, Оган била решена да го заврши својот докторски труд и иако бомбите редовно паѓале врз градот, таа ги однела својот труд и белешки во бункер и продолжила да работи. Оган дипломирала во 1943 година по одбраната на нејзината докторска теза, Kunstgeschichtliche Untersuchung der Opferhandlung auf römischen Münzen (Испитување на историјата на уметноста во ритуалите на жртвување на римски монети), заедно со Герхарт Роденвалд.

Кариера

Оган се вратила во Турција во 1943 година и станала помошник на Клеменс Бош, во рамки на катедрата за античка историја и нумизматика на Истанбулскиот универзитет. Во 1944 година се омажила за Мустафа Инан, градежен инженер и инструктор на Техничкиот универзитет во Истанбул, а следната се родиа нивниот син Хусеин Инан. Следните две години ги поминала фотографирајќи артефакти и организирајќи ја архивата на универзитетот. Во 1946 година, таа работела со Ариф Муфид Мансел при основањето на катедра за класична археологија на Истанбулскиот универзитет, бидејќи претходно универзитетот немал независен археолошки оддел. Истата година, таа ги започнала ископувањата со Менсел на локацијата во Перга, фокусирајќи се на храмот на Артемида. Следната година, тие започнале со копање во Сиде, работејќи на местото на храмот на Аполон, продолжувајќи ги нивните ископувања до 1966 година. За време на овој период, во 1962, трансформацијата на една од бањите на локацијата во музеј била завршена под раководство на Инан и Музејот во Анадолија морала двапати да се прошири за да се сместат наодите.

Инан почнала да објавува статии и на германски и на турски за нејзините студии на скулптури. Првата статија била евалуација на римските портрети од регионот на Анадолија, Antalya bölgesi Roma devri portreleri: Römische Porträts aus dem Gebiet von Antalya (Римски портрети од областа Анадолија, 1965), а следната година таа ја објавила статијата Римска и рановизантиска портретна скулптура во Мала Азија со Елизабет Алфолди-Розенбаум. Во 1967 година, Инан била задолжена за ископувањата во Перга и истата година, голема група бронзени статуи се појавиле во САД со сомнително потекло, но со тврдења за можно потекло од југозападна Анадолија. Инан почнала да работи на обидот да се утврди вистинската локација на потекло во 1973 година. За разлика од другите наоди каде локалитетите биле познати, а присвоените предметите подоцна се појавиле во музеите, бронзите биле единствени по тоа што деловите се појавиле во музеј, но нивното место на потеклото било непознато.

Од 1970 до 1972 година, Инан работела на ископување во античкиот град Кремна во регионот Писидија, а потоа помеѓу 1972 и 1979 година работела во Селевкија по должината на медитеранскиот брег северно од Манавгат, откривајќи ја градската агора, како и неколку бањи и структурата на храмот. Датирана од хеленистичкиот период, агората била изградена во јонски ред и содржела декорации што ги прикажувале седумте старогрчки мудреци, како и мозаици. Таа била именувана како редовен професор на Истанбулскиот универзитет во 1974 година, и по смртта на Мансел, следната година била унапредена како раководител на одделот за археологија.

Во 1980 година, додека работела на ископувања во Перга, Инан ја открила долната половина на копија од II век на „Изморен Херакле“ од Лисип. Гласините за ископувањето ги довело до работник кој бил осомничен за крадење на статуа, но никој не се сомневал дека горниот дел од торзото на статуата бил украден. Следната година, исчезнатата половина се појавила во Њујорк. Долната половина од статуата била изложена во Музејот во Анадолија, а горната половина била изложена во Бостонскиот музеј, откако го добиле делот во 1982 година. Од 1981 до 1990 година, Инан ја водела реставрацијата на храмот на Аполон на Сајд, зачувувајќи значаен споменик на турското културно наследство. Иако се повлекла од универзитетот во 1983 година, Инан продолжила да работи, започнувајќи повторно со ископувања во Перга во Театарот во 1985 година, продолжувајќи ја својата работа таму до 1992 година.

Во 1990 година при ископувањето во Бубон Инан го открила Себастион, односно империјалниот култен храм, кој таа сметала дека е местото во кое се сместени бронзените статуи за кои првпат слушнала во 1967 година. Нејзините наоди биле објавени во книгата Boubon Sebasteionu ve heykelleri üzerine son araştırmalar во 1994 година. Се верува дека бронзите биле донесени во Бурдурскиот археолошки музеј со непознато потекло, но поради неовластените ископувања пријавени во Бубон во тоа време и сличностите со артефактите пронајдени таму, Инан ја започнала својата истрага на таа локација. Од дневникот на ограбувачот и испитувањето на расфрланите делови од раце, глави и торзо, кои се чувале во различни колекции ширум светот, таа потврдила дека зградата има натписи за четиринаесет статуи. Иако нејзиното припишување на седум статуи на локалитетот Бубон било широко прифатено во археолошките кругови, расфрланата природа на деловите и неовластеното ископување на статуите предизвикале сомнежи кај другите истражувачи.

Во 1990 година, новинарот Озген Акар присуствувал на изложба во Метрополитенскиот музејот на уметност во Њујорк и отишол да ја види приватната колекција на Шелби Вајт и Леон Леви. Ја забележал статуата и помислил дека изгледа познато. Откако објавил фотографии од статуата во американското уметничко списание Connoisseur, Инан направила скици на делот од бистата и се согласила со Акар дека двете дела се од иста статуа. Таа била решена да ја врати статуата како дел од турското културно наследство и направила гипс од долниот дел за да докаже дека двата дела ќе се вклопат заедно. Инан, Енгин Озген, генералниот директор за споменици и музеи и неколку студенти отишле во Бостон со екипа со цел да се сретнат со експерти и адвокати, но нивните пронајдоци биле отфрлени. На свој трошок, Инан го направила второто патување, со гипс направен од американски скулптор кој турската влада го ангажирала, во 1992 година. Втората екипа дефинитивно докажала дека двата дела се од иста статуа, но Бостонскиот музеј продолжил да се бори против враќањето на делот во Турција до 2011 година.

Почнувајќи од 1995 година, Инан, која имала паркинсонова болест, се откажала од својата теренска работа и ја фокусирала својата работа на издаваштвото. Делата произведени во овој период вклучуваат Toroslar’da Bir Antik Kent: Lyrbe? Seleukeia? (1998) и Perge'nin Roma devri heykeltraşlığı 1 (2000), кои ги каталогизираат наодите направени во Перга од 1946 до 1992 година.

Смрт и наследство

Во 1989 година, во чест на 75-тиот роденден на Инан, била објавена книгата Festschrift für Jale Inan од колеги и пријатели во чест на нејзините доживотни достигнувања. Пред нејзината смрт, на 26 февруари 2001 година, Инан ги подарила своите книги и компилации на музејот во Анадолија. Во нејзина чест, Анадолскиот женски музеј ја востановил наградата за жена на годината, која се доделува секоја година за да им се оддаде признание на жените кои придонеле за турската култура и развој. Инан била прикажана и во Google Doodle од 27 септември 2022 година.