Дијалекти во полскиот јазик

Опсегот на полски дијалекти во Полска (според Дејна)

Опсег на дијалекти на полскиот јазик во рамките на границите на Полска (според Урбанцик во модификацијата А. Кравчик-Вицерек)

Опсег на источните дијалекти според Зофија Курцова

Дијалекти во полскиот јазик — регионални варијанти на полскиот јазик, користени на полската територија и источните подрачја (за некогашните источни територии кои влегуваа во состав на полската држава). Тие се одликуваат со голема разлика од стандардниот/литературниот полски јазик, главно во областа на фонетиката и лексиката.

Со дијалектите е поврзан со четири слични едни на други фонетски појави: мазурење, шаѕење, јаблонковање и кашубење. Други карактеристични обележја за некои полски говори: билачење (севернокашупски говори) на валчење (говори на западна Мазовија и источните предели).

Дијалекти

Територијата на Полска истапува помалку од некогашните територии на Втората полска држава, значи Полска без западно Поморие, Лубелската територија, Лужица, Долна Шлеска и северните делови на источна Прусија, но со западни територии од Белорусија и Украина како и југозападна Литванија (главно Вилнус). На новостекнатите територии се користат непрецизирани нови и мешани дијалекти.

Дијалетите на полскиот јазик се поделени во две групи:

•  земјени (источнолехницка) — Големополска, Малополска, Шлеска, Мазовија
• поморси (централнолехницка), често прогласуван за посебен јазик — кашупски јазик

Особености

Дијалектите во Полска:

• големополски — основа на литературниот јазик, но отстапува во него мазурскиот дијалект, отстапуваат правилните носни самогласки ą и ę исто така и другите звуци (соодветни u носно y носно);
  • хелмињско-кочевско-вармињско — поддијалект кој е истакнат преку Станислав Урбањчик, потцртувајќи ги врските со гласовите на Хелмињск Кочевија Варма, повеќето не се земени предвид;
• дијалект малополски — дијалект кој изиграл клучна улога во другата фаза на создавањето на полскиот литературен јазик, се одликува со мазурите, често се однесува на носните самогласки ą и ę, а сепак општополски звуци (oN и eN);
• мазовски (мазовјецки) — многу посебен од општиот јазик, иновативен не само меѓу полските дијалекти, но исто така и во словенските јазици, заедно со растот на политичкото значење на Мазовија во државата почнува влијае на општиот јазик, главно во зборообразувањето, оформувајќи го поточно разговорниот јазик, се одликува со мазурите, повремен со шаѕење (Сувалшчизна) и јаблонковање (Вармиа), целосно алудира на носните самогласки ą и ę за разни звуци (главно o(N) и a(N));
• дијалект шлески — архаичен дијалект во однос на вокабуларот, зборообразувањето и синтаксата, по делот како мазурскиот, повремено се појавува исто така јаблонковање, носните самогласки ą и ę во разни степени на носните звуци како ó и a/y (во зависност од позицијата и регионот), веројатно под влијание на чешкиот јазик, лужичките јаици и германскиот јазик;
• дијалект кашупски (често прогласуван за посебен јазик) — најмногу одделен и архаичен меѓу полските дијалекти, отстапува во него кашубина, уникатна самогласка szwa, нема носни самогласки како ą и ę туку се реализирани како u носно и a носно, поседува дел од познатите одлики на полабскиот јазик а што го нема во полскиот јазик, исто така се видливи влијанијата на долногерманскиот јазик;
• нови мешани дијалекти — мешани звуци пренесени од некогашните источни територии и други делови од државата на новостекнатата територија на запад, со однос на недостатокот на неспојноста и посебноста од остатокот на државата како и поголемата примена па разговорниот јазик, таа е во исчезнување, недостаток на карактеристични обележја за целиот предел, на село, кај постарите лица може да се појави мазурења и лабијализација.

Дијалекти кои се користат надвор од Полска, на некогашните источни територии, колективно наречени полски источни дијалекти:

• северен дијалект — дијалект кој постои во Литванија и Белорусија, се истакнува од мазовиецкиот дијалект, го покажува влијанието на белорускиот јазик и нетолку на литванскиот; и
• јужен дијалект — дијалект присутен во Украина, се разликува од малополскиот дијалект, се одликува со влијанието на украинскиот јазик.

Оформување и развој

Пет центри на обликување на етнички полски

Историјата на полските дијалекти датира од пред-пјастовските племенски собири — Поморјани (Поморе), Полани (Големополска), Вислани (Малополска), Мазовшани (Мазовија) и Шлеѓани (Шлеска).

Развојот на полските дијалекти може да се подели на четири периоди:

• од почетокот на полската државност до XVI век — полското население најчесто се служело со општи народни дијалекти, но со текот на времето се формира т.н. културен дијалект, во текот на почетоците на унификација и интеграција на народниот полски јазик. Во зависност од значењето на регионите на земјата литературниот јазик првично се развивал во Големополска, потоа во Малополска. Руралното население продолжува со традициите за користење на мајчиниот дијалект.
• од триесеттите години во XVI век до дваесеттите години во XX век — значењето на литературниот јазик почнува да се зголемува на сметка на регионалната измена на полскиот јазик. Разговорниот јазик презема улогата на средство за комуникација на образовани слоеви, вклучувајќи во духовните центри, благородниците и граѓанството. Дијалектите стануваат говор на руралното население, а исто така урбаните дијалекти се оформени.
• Годините помеѓу 1925 – 1955 — процеси кои истовремено го обединуваат и зајакнуваат јазикот се медиумите и оформувањето на општествените класи.
• од 1960-тите до денес — напредокот доведува до губење на народните дијалекти врз универзалниот полски јазик.