Дебелика
| Дебелика | |
|---|---|
| |
| Mature foliage and berries | |
| Научна класификација [ у ] | |
| Непознат таксон (попр): | Bryonia |
| Вид: | Дебелика |
| Научен назив | |
| Bryonia alba L. | |
| Синоними[1] | |
| |
| Дебелика | |
|---|---|
| Плод | |
Научна класификација 
| |
| Царство: | Plantae |
| Оддел: | Tracheophytes |
| Оддел: | Angiosperms |
| Оддел: | Eudicots |
| Оддел: | Rosids |
| Ред: | Cucurbitales |
| Фамилија: | Cucurbitaceae |
| Род: | Bryonia |
| Вид: | B. alba
|
| Биномен назив | |
| Bryonia alba | |
| Синоними[2] | |
| |
Дебелика[3][4] или дива тиква (латински: Bryonia alba) (исто така познатo како бел брајони или див хмељ) е лоза од фамилијата тикви, која се наоѓа во Европа и северен Иран. Расте слично како куџу, што им дава голем потенцијал да се распространуваат и надвор од нивниот опсег како штетен плевел. Други вообичаени имиња вклучуваат лажен мандраке,[5] англиски мандраке, дива винова лоза и див хмељ.[6]
Опис[уреди | уреди извор]
Тревна, повеќегодишна лоза од семејството на краставици, белата лоза е еднодомна, но двојна (одделни машки и женски цветови кои се наоѓаат на истото растение) со туберест жолт корен.[7] Зеленикаво-бели цветови се 1см преку долгите виткани ластари, цветовите и плодовите потекнуваат од пазувите на листовите со палмати лобуси.[7] Плодот е бобинка од 1.5 см која поцрнува додека созрева.
Распространетост[уреди | уреди извор]
Дебеликата е проднајдена во Европа и северен Иран. Воведена е и во Соединетите Држави, каде што е наведена како штетен плевел во Вашингтон, Ајдахо и Монтана.[8]
Екологија[уреди | уреди извор]
Птиците се најчестиот механизам за растурање на ова растение. Тие испуштаат семиња каде што јадат и се гнездат, па така дебеликата е распространета кај домашните растенија глог и во насадите со диви растенија.[9] Листовите на дебеликата може да се користат како прехранбено растение на ларвите на молците од зелка.
Токсичност[уреди | уреди извор]
Сите делови на дебеликата содржат брионин кој е отровен и може да предизвика болест или смрт. Добитокот може да се отруе и со конзумирање на плодот и на лисјата. Четириесет бобинки претставуваат смртоносна доза за возрасни луѓе.[10][11]
Инвазивни видови[уреди | уреди извор]
Надвор од местото на растење, оваа лоза често е многу агресивен инвазивен плевел. Може да размножи три лози одеднаш, од кои секоја расте до 15см дневно.[12] Може да прерасне во густа подлога кога не може да се искачи нагоре. Откако ќе се воспостави, ќе се качува на други растенија и дрвја, како и на огради и згради, блокирајќи го сонцето, па дури и дождот од својот домаќин. Зимскиот снег или обилните дождови, создаваат дополнителна тежина, што доведува до кршење на екстремитетите на домаќинот, а некогаш и паѓаат цели дрвја на домаќинот.
Одгледувањето на ова растение обично вклучува рачно влечење и многу често отстранување на новиот израсток, а трудољубивоста е клучот за успехот. Растенијата може да се убијат рачно со отсекување на корените 7-10см под површината на земјата за да се отстрани круната и да се спречи повторното ртење.[9] Обработката често е неефикасна и може да им наштети на корените на растението домаќин, но, широколисните хербициди како што е глифосатот може да бидат корисни кога се внимава да не се прскаат лисјата на растението домаќин. Потребни се повеќекратни апликации за на крајот да се премести хербицидот во коренот и да се блокира производството на нови ластари. Дисперзираните семиња се одржливи многу години, па затоа е важно рачно отстранување на дебеликата пред производството на семето.
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ „The Plant List: A Working List of All Plant Species“. Посетено на 31 March 2015.
- ↑ "The Plant List: A Working List of All Plant Species". Retrieved 31 March 2015.
- ↑ „дебелика“ — Дигитален речник на македонскиот јазик
- ↑ „дебелика“ — Официјален дигитален речник на македонскиот јазик
- ↑ Hatfield, G. (2004). Encyclopedia of Folk Medicine: Old World and New World Traditions. ABC-CLIO. стр. 229. ISBN 9781576078747.
- ↑ „Bryony, White“, A Modern Herbal by Mrs Grieve
- ↑ 7,0 7,1 „Архивиран примерок“. Архивирано од изворникот на 2009-10-05. Посетено на 2009-12-04.
- ↑ Oregon Dept. of Agriculture. „White bryonia“. ODA Plant Division, Noxious Weed Control. Архивирано од изворникот на 2010-10-28. Посетено на 10 February 2012.
- ↑ 9,0 9,1 „Whitman County“. Архивирано од изворникот на 2009-10-05.
- ↑ Kujawska, Monika; Svanberg, Ingvar (2019-05-09). „From medicinal plant to noxious weed: Bryonia alba L. (Cucurbitaceae) in northern and eastern Europe“. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine. 15 (1). doi:10.1186/s13002-019-0303-6. ISSN 1746-4269.
- ↑ Corrigan, D.; Kokaram, A. „Automated treatment of film tear in degraded archived media“. 2004 International Conference on Image Processing, 2004. ICIP '04. IEEE. doi:10.1109/icip.2004.1421430.
- ↑ „White bryony (Bryonia alba)“. Архивирано од изворникот на 2016-03-04. Посетено на 2009-12-04.