Македонски денар

Македонски денар
Банкнота од 1000 денари Монета од 2 денари
ISO 4217
Код	MKD
Составници
Подединица
1/100	дени (веќе не се користи)
Множина	денари
Симбол	ден
Банкноти	10, 50, 100, 200, 500, 1000, 2000 денари
Монети	1, 2, 5, 10, 50 денари
Демографија
Корисник/ци	Македонија
Издавач
Централна банка	Народна банка на Република Македонија
Мреж. место	www.nbrm.mk
Вредност
Инфлација	3,2% (2021)
Извор	Годишен извештај на НБРМ (стр. 23)

Денар (кратенка: ден., ISO 4217: MKD, бројчен код: 807) — официјална валута во Македонија. Народната банка на Македонија (НБРМ) има ексклузивно право на печатење и издавање на монети и банкноти во Република Македонија. Денар бил воведен на 26 април 1992 година.

Денес, во Република Македонија во оптек се метални монети со деноминации од 1, 2, 5, 10 и 50 денари, како и хартиени банкноти со деноминации од 10, 50, 100, 200, 500, 1000 и 2000 денари. Банкнотите од 10 и 50 денари кои се влезени во оптег 1996 година се заменети со нови, полимерни банкноти, а истите се повлечени од оптек. Банкнотата од 5000 денари исто така е повлечена од оптек.

Еден денар се состои од 100 дени, но дените повеќе не се користат.

Потекло на поимот

Името „денар“ потекнува од староримската монетарна единица „денариј“ и претставува израз на историскиот континуитет на употребата на парите на територијата на Македонија од римската антика до средновековниот периоди. Предлогот за името бил даден од страна на академик Петар Илиевски. Претходно, на состаноците на Комисијата за монетарен систем биле разгледувани неколку предлози за името на македонската валута, како: „македонски динар“ или „лав“.

Историја

Поврзано: Историја на парите во Македонија

Монетарно осамостојување

Главна статија: Монетарно осамостојување на Македонија

Република Македонија монетарно се осамостоила на 26 април 1992 година (Велигден), кога Собранието на Република Македонија донело пакет-закони со кои се поставила институционалната рамка на монетарниот систем и се вовел денарот како парична единица на Република Македонија. Денарот се делел на 100 дени, а неговиот скратен назив во платниот промет е „ден.“. Првиот премиер на Република Македонија Никола Кљусев од собраниската говорница ги презентирал првите македонски пари - денари - со зборовите:

„Република Македонија воведува сопствена парична единица што ќе го носи името денар и еве задоволство ми е да видите како тие парични единици се печатени“.

На 27 април 1992 година започнала замената на книжните југословенски динари со вредносни бонови во однос 1:1, при што замената траела три дена. Книжните пари што гласеле на југословенски динари дефинитивно престанале да важат како платежно средство во Република Македонија на 29 април 1992, додека кованите пари со апоенска вредност од 1, 2 и од 5 југословенски динари останале во оптек уште една година.

Развиток на деноминациите

Во 1993 година, новиот денар бил издаден со деноминации од 10, 20, 50, 100 и 500 денари, а апоенот од 20 денари бил издаден само во првата серија на банкноти. Сите апоени биле издадени како банкноти, додека во првата серија не биле ковани монети.

Во мај 1993, во втората серија биле воведени и монети со деноминации од 50 дени, 1, 2 и 5 денари.

Во 1996 година биле воведени апоените од 1000 и 5000 денари.

Почнувајќи од 1996 година, НБРМ издава јубилејни монети за колекционерски цели.

Во ноември 2008 година биле воведени монети со апоени од 10 и 50 денари.

Во 2013 година, монетата со апоен од 50 дени била повлечена поради тоа што истата била кована само во 1993 година и практично била тешко забележлива во оптек.

Во 2016 година биле воведени апоените од 200 и 2000 денари. НБРМ исто така започнала со повлекување од оптек на апоенот од 5000 денари како поселдица на неговата незначителна примена во секојдневните трансакции и намалената побарувачка од страна на банките. Најавено било дека деловните банки ќе ги заменуваат банкнотите со апоенска вредност од 5000 денари од 15 декември 2016 до 28 февруари 2017 година, а од 1 март 2017 година нивната земена ќе се вршела од страна на НБРМ.

На 15 мај 2018 година, НБРМ ги воведе новите полимерни банкноти од 10 и 50 денари, со што Македонија влезе во мапата на замји кои започнале со полемеризација на банкнотите на нивните валути. Почнувајќи од истиот ден старите банкноти од 10 и 50 денари, кои првпат биле издадени во 1996 година, се повлечени од оптег

Производство

Банкноти

Банкнотите со помала деноминација, 10, 50 и 100 денари се печатени во Република Македонија, додека банкнотите со деноминации од 500, 1000 и 5000 денари (издание 1996), се печатени во „Thomas De La Rue“ во Лондон. Последното издание на банкноти од 500 и 1000 денари од 2003 година е исто така изработено во TDLR. Македонските банкноти содржат повеќе заштитни елементи како што се воден печат, заштитен конец, инталјио печат, скриена слика, микро текст, двоен пасер и оптички променлива боја.

Монети

Монетите се ковани од легура CuNi3Zn17 (CuZn15 за 50 дени) во ковницата „Сувенир“ во Самоков. Автори на ликовното и техничкото решение не монетите се Димче Бошкоски и Снежана Атанасова, вработени во ковачницата.

Галерија на парите

Банкноти

Прв предлог
Лице	Опачина	Вредност	Боја	Лице	Опачина
		10 денари	сина	Споменик Македониум	Жени при жнеење жито
		25 денари	црвена	Споменик Македониум	Жени при жнеење жито
		50 денари	кафеава	Споменик Македониум	Жени при жнеење жито
		100 денари	темносина	Споменик Македониум	Жени при жнеење жито
		500 денари	зелена	Споменик Македониум	Жени при жнеење жито
		1000 денари	темносина	Споменик Македониум	Жени при жнеење жито
		5000 денари	црвена-кафеава	Девојче пред компјутер	Споменикот Македониум
		10000 денари	црвена-кафеава	Играорци и споменикот Македониум	Поглед кон Света Софија, Охрид
Серија од 1993
Лице	Опачина	Вредност	Боја	Лице	Опачина
		10 денари	сина	Споменик Македониум	Мотив од Крушево
		20 денари	кафеава-темноцрвена	Даут Пашин Амам во Скопје	Саат кула, Скопје
		50 денари	црвена	Поглед кон зградата на Народна Банка на Република Македонија	Свети Пантелејмон, Скопје
		100 денари	кафеава	Света Софија, Охрид	Народен музеј, Охрид
		500 денари	кафеава-темнозелена	Самуилова тврдина, Охрид	Свети Јован-Канео, Охрид
Серија од 1996
Лице	Опачина	Вредност	Боја	Лице	Опачина
		10 денари	виолетова	Торзо на египетската божица Изида (II век пр. н.е.), Охрид; златна обетка (IV век пр. н.е), с. Беранци, Битолско.	Паун, детаљ од подниот мозаик во крстилницата на Епископската базилика (IV-V век), Стоби.
		50 денари	сина	Во средина на декоративната штуко арка од црквата Св. Пантелејмон, претстава на фолис емитуван од византискиот цар Јустин II.	Архангел Гаврил од сцената „Благовестие“, фреска на источниот ѕид на црквата „Св. Ѓорѓи“ во Курбиново
		100 денари	виолетова-кафеава	Таванска розета	Поглед од албанска куќа
		500 денари	црвена-кафеава	Златна погребна маска, с. Требеништа, охридско (VI век пр.н.е.); на десната страна златни обетки со лавовски глави, охридско (III-II век пр. н.е).	Цвет на афион
		1000 денари	кафеава	Богородица Епискепсис, икона од црквата Мали Св. Врачи, Охрид, почеток на XIV век; на левата страна златна обетка со гулабица (III-II век пр.н.е.), Требенишко кале, Охридско.	Детаљ од фасадата на Григориевата галерија (XIV век), црква Св. Софија, Охрид
		5000 денари	црвена-кафеава	Бронзена фигура на Менада (VI век пр.н.е), Тетово; на левата страна бронзена евхаристична гулабица (XIII век), охридско.	Кербер врзан за смоква, детаљ од подниот мозаик во нартексот на Големата базилика во Хераклеја Врскаестис (V-VI век), Битола.
Надградба на серија од 1996
Лице	Опачина	Вредност	Боја	Лице	Опачина
		500 денари	црвена-кафеава	Златна погребна маска, с. Требеништа, охридско (VI век пр.н.е.); на десната страна златни обетки со лавовски глави, охридско (III-II век пр. н.е).	Цвет на афион
		1000 денари	кафеава	Богородица Епискепсис, икона од црквата Мали Св. Врачи, Охрид, почеток на XIV век; на левата страна златна обетка со гулабица (III-II век пр.н.е.), Требенишко кале, охридско.	Детаљ од фасадата на Григориевата галерија (XIV век), црква Св. Софија, Охрид
Серија од 2014 (издадена во декември 2016)
Лице	Опачина	Вредност	Боја	Лице	Опачина
		200 денари	зелена-кафеава	Рана средновековна бронзена фибула (пронајдена близу Прилеп); Релјеф на Псалмот 41 од Стариот завет (теракотна икона од Виница)	Уметнички елементи од фасадата на Шарената џамија, Тетово; Мермерни подни плочи со цветни дизајни на Исак-беговата џамија, Битола
		2000 денари	виолетова-кафеава	Бронзен артефакт во облик на афионова чашка (откриен во Сува Река, Гевгелија); Македонска невестинска носија од Прилеп	Декорација на внатрешноста на позлатен сад (16 век) со два пауна покрај „изворот на животот”
Полимерни банкноти од 2018 година
Лице	Опачина	Вредност	Боја	Лице	Опачина
		10 денари	виолетова	Торзо на египетската божица Изида (II век пр. н.е.), Охрид; златна обетка (IV век пр. н.е), с. Беранци, Битолско.	Паун, детаљ од подниот мозаик во крстилницата на Епископската базилика (IV-V век), Стоби.
		50 денари	сина	Во средина на декоративната штуко арка од црквата Св. Пантелејмон, претстава на фолис емитуван од византискиот цар Јустин II.	Архангел Гаврил од сцената „Благовестие“, фреска на источниот ѕид на црквата „Св. Ѓорѓи“ во Курбиново.

Монети

1993 серија
Монета	Вредност	Карактеристики	Опис
	50 дени	Издание 1993, Диjам. 21,5 мм;Теж. 4,10 г, Метал: CuZn15, Ковница: Сувенир, Самоков, Во оптек од 10.05.1993, повлечени во 2013.	Ав. 50 ДЕНИ во долното централно поле Стилизиран хоризонт со сонце од 16 краци. Рев. РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА, циркуларно; 1993 во долното централно поле. Претстава на галеб во лет.
	1 денар	Издание 1993 (1997,2001), Диjам. 23,8 мм;Теж. 5,10 г, Метал: CuNi3Zn17, Ковница: Сувенир,Самоков, Во оптек од 10.05.1993	Ав. 1 ДЕНАР во долното централно поле Стилизиран хоризонт со сонце од 16 краци. Рев. РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА, циркуларно; 1993 (1997, 2001) во долното централно поле. Претстава на шарпланинец.
	2 денари	Издание 1993 (2001), Диjам. 25,5 мм;Теж. 6,20 г, Метал: CuNi3Zn17, Ковница: Сувенир,Самоков, Во оптек од 10.05.1993	Ав. 2 ДЕНАРИ во долното централно поле Стилизиран хоризонт со сонце од 16 краци. Рев. РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА, циркуларно; 1993 (2001) во долното централно поле. Претстава на охридска пастрмка.
	5 денари	Издание 1993 (2001), Диjам. 27,5 мм;Теж. 7,20 г, Метал: CuNi3Zn17, Ковница: Сувенир,Самоков, Во оптек од 10.05.1993	Ав. 5 ДЕНАРИ во долното централно поле, Стилизиран хоризонт со сонце од 16 краци. Рев. РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА, циркуларно; 1993 (2001) во долното централно поле. Претстава на евроазиски рис.
	10 денари	Издание 2008, Диjам. 24,5 мм;Теж. 6,6 г, Метал: Cu70Ni12Zn18, Во оптек од 15.11.2008	Ав. 10 ДЕНАРИ во долното централно поле. Стилизиран хоризонт со сонце од 16 краци. Рев. РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА, циркуларно; 2008 во долното централно поле. Гравиран Паун - мозаик од Стоби - VI век, детал кој е земен од книжните пари од 10 денари.
	50 денари	Издание 2008, Дијам. 26,5 мм; Теж. 7,7 г, Метал: Cu62Ni18Zn20, Во оптек од 15.11.2008	Ав. 50 ДЕНАРИ во долното централно поле. Стилизиран хоризонт со сонце од 16 краци. Рев. РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА, циркуларно; 2008 во долното централно поле. Гравиран лик на Архангел Гаврил - фреска од манастирот Св. Ѓорѓи (Курбиново) - XII век, детал кој е земен од книжните пари од 50 денари.

Валута како сувенир

Почнувајќи од 2002 година, Вевчани, село во југозападниот регион на Македонија и самопрогласено за „независна Република“, започнало да издава свои пари, т.н. личник, како сувенир. Парите се јасно означени како "примерок" и никогаш не биле наменети за официјално користење како законски валута.

Поврзано

• Ковани пари за колекционерски цели на Народната банка на Република Македонија

Надворешни врски

• Изглед на македонските банкноти и монети - Народна банка на Република Македонија Архивирано на 27 септември 2007 г.
• Претворач кон сите валути
• Со солзи и во тајност се печатеше првиот македонски денар - Утрински Весник
• Момчето што ги нацрта денарите - Утрински Весник
• Денарот шверцуван преку Албанија Архивирано на 25 април 2012 г. на Нова Македонија.