Прејди на содржината

Девојката со тетоважа на змеј (роман)

Од Википедија — слободната енциклопедија
Девојката со тетоважа на змеј
АвторСтиг Ларсон
Изворен насловMän som hatar kvinnor
ЗемјаШведска
ЈазикШведски
СеријалМилениум, серијал
ЖанрКриминалистика, Мистерија, Трилер
ИздавачНорсдетс Форлаг
Издадена
август 2005
СледнаДевојката што си играше со оган 

Девојката со тетоважа на змеј (оригиналниот наслов гласи на шведски: Män som hatar kvinnor) — роман од жанрот психолошки трилер од шведскиот автор Стиг Ларсон. Објавен бил постхумно во 2005 година и станал меѓународен бестселер.[1]

„Девојката со тетоважа на змеј“ е првата книга од серијалот Милениум. Првично трилогија е напишана од Ларсон, серијата оттогаш е проширена, бидејќи издавачите со откупени права имаат склучено договори со други автори.

Ларсон раскажува за инцидент за кој вели дека се случил кога имал 15 години: бил сведок додека тројца мажи групно силувале негова познаничка по име Лизбет. Неколку дена подоцна, исполнет со вина што не направил ништо за да ѝ помогне, тој ја замолил за прошка - но таа го одбила. Случката, вели тој, го прогонувал со години и делумно го инспирирал да создаде лик по име Лизбет, која исто така била жртва на силување.[2] Веродостојноста на оваа приказна е дискутабилна по смртта на Ларсон, откако колега од списанието „Експо“ известил за Ролинг Стоун дека Ларсон му рекол дека ја слушнал приказната друг, но ја прераскажал како своја.[3] Убиството на Катрин да Коста, исто така, било инспирација кога ја напишал книгата.[4]

Со исклучок на измислениот град Хедестад,[5] романот се одвива во реални шведски градови. Списанието Милениум во книгите има сличности со оние на списанието на Ларсон, Експо, како што ги искажува своите левичарски социо-политички ставови, своите разоткривања за шведскиот нацизам и финансиската корупција и реалните финансиски тешкотии на списанието.[6]

И долгогодишната партнерка на Ларсон, Ева Габриелсон, и англискиот преведувач Стивен Т. Мареј рекле дека Кристофер Меклехоз (кој работи за британскиот издавач „Кверкус“) „непотребно го разубавил“ англискиот превод; како таков, Мареј побарал да биде наведен под псевдонимот „Рег Киланд“. [7] Англиското издание, исто така, го има променето насловот, иако Ларсон конкретно одбил да му дозволи на шведскиот издавач да го стори тоа, како и големината на тетоважата со змеј на Саландер; таа од голема тетоважа што го покрива целиот нејзин грб, е прикажана како мала тетоважа на рамото. [8]

Средовечниот новинар Микаел Блумквист, кој е издавач на списанието Милениум во Стокхолм, го губи случајот за клевета во врска со штетни обвинувања за милијардерот шведски индустријалец Ханс-Ерик Венерстром, и е осуден на три месеци затвор. Соочен со затворска казна и професионален срам, Блумквист се повлекува од својата позиција во одборот на директори на списанието, и покрај спротивставувањето на Ерика Бергер, долгогодишна пријателка на Блумквист, повремена љубовница и деловен партнер. Во исто време, му се нуди неочекувана хонорарна задача од Хенрик Вангер, поранешен извршен директор на „Вангер Ентерпрајзис“. Блумквист ја прифаќа задачата, несвесен дека Вангер ја ангажирал и надарената приватна детективка Лизбет Саландер за да ја истражи личната и професионалната историја на Блумквист.

Блумквист го посетува Вангер на неговиот имот на малиот остров Хедеби, на неколку часа оддалеченост од Стокхолм. Старецот го убедува Блумквист да ја изврши задачата, ветувајќи му не само финансиска награда, туку и цврсти докази дека Венерстром е навистина виновен за работите за кои Блумквист го обвинува. Врз основа на ова, Блумквист се согласува да помине една година пишувајќи ја историјата на семејството Вангер како покритие за вистинската задача: решавање на „нејасниот случај“ за исчезнувањето на правнуката на Вангер, Хариет, околу 40 години претходно. Вангер го изразува своето сомневање дека Хариет била убиена од член на огромното семејство Вангер, од кои многумина биле присутни во Хедеби на денот на нејзиното исчезнување. Секоја година на неговиот роденден, Хариет му давала на Хенрик подарок од пресувано цвеќе. Од нејзиното убиство, секоја година на неговиот роденден, убиецот го мачи со подарок од пресувано цвеќе, објаснува Вангер.

Бломквист почнува да ги анализира информациите што Вангер опсесивно ги собирал повеќе од 40 години за околностите на исчезнувањето на Хариет. Хедеби е дом на неколку генерации Вангерови, сите содружници во „Вангер Ентерпрајзис“. Под изговор дека ја истражува семејната историја, а бидејќи островот е мал, Бломквист наскоро се запознава со членовите на поширокото семејство кои се, секој на свој начин, луди, незаинтересирани, загрижени, непријателски настроени или отуѓени.

Бломквист се впушта во случајот. По некое време, се вклучува и Лизбет Саландер, овојпат за да му помогне во истражувањето користејќи ги своите вештини како компјутерски хакер. На крајот, двајцата откриваат дека братот на Хариет, Мартин, сега извршен директор на „Вангер индустрис“, долго време злоупотребувал и убивал жени со години. Покрај тоа, однесувањето било научено од неговиот покоен татко Готфрид, кој сексуално ги злоупотребувал и Мартин и Хариет. Бломквист се обидува да се соочи со Мартин, но тој го заробува и носи во комора за мачење скриена во куќата на Мартин. Мартин таму открива дека не е одговорен за исчезнувањето на Хариет. Неколку моменти пред Мартин да може да го убие Бломквист, Лизбет влегува и го ослободува. Мартин бега, но извршува самоубиство удирајќи го својот автомобил во камион на автопатот.

Бломквист и Лизбет сфаќаат дека Хариет не е убиена, туку исчезнала и избегала од својот садистички брат. Тие ја наоѓаат во Австралија, каде што таа води компанија за одгледување овци. Соочени со неа, таа го потврдува нивниот исказ за случајот и открива дека е одговорна за претпоставената случајна смрт на нејзиниот татко. Таа се враќа во Шведска, каде што повторно се сретнува со Вангер и презема водечка улога во семејната компанија.

Доказите за Венерстром, што ги ветил Вангер, се покажуваат како слаби, а ветувањата се покажуваат како мамка за Блумквист. Но, Лизбет влегува во компјутерот на Венерстром и открива дека неговите злосторства одат подалеку од она што го објавил Блумквист. Користејќи ги овие докази, Блумквист објавува статија и книга што го уништуваат Венерстром и го издигнуваат Блумквист и Милениум до национална слава.

Главни теми

[уреди | уреди извор]

Ларсон се угледува на неколку класични претходници во истиот жанр и пишува за современото шведско општество.[9] Рецензентот Роберт Деса вели: „Неговите омилени цели се насилството врз жените, некомпетентноста и кукавичлукот на истражувачките новинари, моралниот банкрот на големиот капитал и вирулентниот вид на нацизам што сè уште цути... во шведското општество.“[1] Сесилија Овесдотер Алм и Ана Вестерштал Стенпорт велат дека романот „ги одразува - имплицитно и експлицитно - празнините помеѓу реториката и практиката во шведската политика и јавниот дискурс за сложените односи помеѓу намалувањето на социјалната држава, неолибералните корпоративни и економски практики и политизираната родова конструкција. Според еден напис, романот поддржува прагматично прифаќање на неолибералниот светски поредок кој е делокализација, дехуманизација и мизогинизам.“[10]

Алм и Стенпорт коментираат: „Она што голем дел од меѓународните (и шведски) рецензенти го првидуваат е дека финансиската и моралната корумпираност во срцето на „Девојката со тетоважа на змеј“ е толку длабока што ги обвинува повеќето атрибути поврзани со современа Шведска како демократска и родово еднаква. Американската критичарка Морен Кориган го нарече „непоколеблив ... здраворазумски феминистички општествен коментар“.[11][10]

Ларсон понатаму пишува и за тоа колку се одговорни криминалците за своите злосторства и колку се обвинува воспитувањето или општеството.[1] На пример, Саландер има силна волја и претпоставува дека и сите други страдаат. Таа претрпела секаков вид злоупотреба во својот млад живот, вклучително и непотребно задржување во психијатриска клиника и последователни случаи на сексуален напад претрпени од рацете на нејзиниот старател назначен од судот.

Марија де Лурдес Сампајо, во списанието „Крос-културна комуникација“, тврди дека „Бломквист, современ Тезеј, нè води во лавиринтот на глобализираниот свет, додека протагонистката на серијата, Лизбет Саландер, по примерот на Амазонките, е пример за јакнење на жените во криминалистичката фикција играјќи ја улогата на детектив „тежок човек“, а истовремено персонифицирајќи ги популарните улоги на жртвата, отпадникот и одмаздникот“. Во овој контекст, таа дискутира за „Дијалози со грчката трагедија ... имено борбите на Саландер со силните татковски фигури“.

Прием на публиката и награди

[уреди | уреди извор]

Романот бил објавен и добил големи признанија во Шведска, а подоцна и во многу други европски земји. На оригиналниот јазик, ја освоил наградата „Гласен клуч“ на Шведска во 2006 година за најдобар криминалистички роман на годината. Исто така, ја освоил наградата „Боек“ во 2008 година, а во 2009 година ги освоил наградите „Галакси Бритиш“[12] за криминален трилер на годината „Букс директ“ и престижната награда „Ентони“[13][14] за најдобар прв роман. „Гардијан“ ја рангирал Девојката со тетоважа на змеј на 98-мо место на својата листа на 100 најдобри книги на 21 век. [15] Ларсон ја добил наградата „ИТВ3 Крими трилер“ за меѓународен автор на годината во 2008 година. [16]

Дебитирал на четвртото место на листата на бестселери Њујорк тајмс.[10] Алекс Беренсон напишал во „Њујорк тајмс“ : „Романот нуди целосно грд поглед на човечката природа“; иако „се отвора со интригантна мистерија“ и „средниот дел од книгата е одличен, остатокот од романот не е сосема во согласност со тоа. Оригиналниот шведски наслов на книгата бил Мажи кои ги мразат жените, етикета што речиси ја доловува суптилноста на сексуалната политика на романот“.[17] „Лос Анџелес тајмс“ напишале дека „книгата се издига дури во четвртото поглавје: Оттаму, таа станува класична криминалистичка фикција со многу модерни пресврти... Пишувањето не е убаво, понекогаш е скратено (иако тоа би можело да биде преводот на Рег Киланд) и со премногу лажно драматични завршетоци на делови или поглавја. Но, тоа е привлечна, добро испреплетена приказна што успева да го однесе читателот во рурална Шведска за добра криминална приказна“.[18] Неколку месеци подоцна, Мет Селман рекол дека книгата „звучи лажно со купишта лесни супер-победи и нереални откритија што се случуваат еден во милион“.[19] Ричард Алева, во католичкото списание Комонвиал, напишал дека романот е нарушен од „неговата несоодветна позадина, банални карактеризации, безвкусна проза, претерување со теми (шведски нацизам, негрижлива бирократија, корпоративна злоупотреба, злоупотреба на жени итн.) и - она што е најлошо од сè - склоноста на авторот Ларсон секогаш да му кажува на читателот што точно треба да чувствува“.[20]

Од друга страна, д- р Абдала Дар, пишувајќи за Нејчр, рекол: „Случувањата околу исчезнувањето на правнуката се вешто и генијално составени, со многу научни сознанија.“[21] „Питсбург пост-газет“ напишале: „Тоа е големо, сложено заплеткано, темно хумористично дело, богато со иронија, необични, но убедливи ликови и литературна разиграност што само мајстор на жанрот и неговата историја би можел да ја создаде.“ [22]

Девојката со тетоважа на змеј се продала во повеќе од 30 милиони примероци до 2010 година. Во Соединетите Американски Држави, достигнала продажба од повеќе од 3,4 милиони примероци во тврди корици или е-книги, а вкупно 15 милиони до јуни 2011 година. [23]

Книга со есеи

[уреди | уреди извор]

Вајли објави збирка есеи, уредени од Ерик Бронсон, насловена како Девојката со тетоважа на змеј и филозофија (2011).[24]

Филмски адаптации

[уреди | уреди извор]
  • Шведската филмска продуцентска куќа „Јелоу берд“ создала филмски верзии на првите три книги од серијалот Милениум, сите три филма биле објавени во 2009 година, почнувајќи со Девојката со тетоважа на змеј, во режија на данскиот режисер Нилс Арден Оплев. Главните ликови ги играле Михаел Никвист и Нуми Рапас.
  • Холивудска филмска адаптација на книгата, во режија на Дејвид Финчер, излегла во декември 2011 година. Главните ликови ги толкуваа Даниел Крег[25] и Руни Мара.[26]
  • Милениум, шведска телевизиска мини-серија од шест дела, базирана на филмските адаптации на истоимената серија на Стиг Ларсон, се емитувала на СВТ1 од 20 март 2010 до 24 април 2010 година. Серијата била продуцирана од „Јелоу берд“ во соработка со неколку продуцентски компании.
  • Трилогија „Тетоважа со змеј“: Проширено издание е насловот на ТВ мини-серијата издадена на DVD, Blu-ray и видео на барање во САД. Оваа верзија на мини-серијата содржи девет часа приказна, вклучувајќи повеќе од два часа дополнителен материјал што не е прикажан во кино-верзија на оригиналните шведски филмови. Сетот од четири дискови вклучува: Девојката со тетоважа со змеј – Проширено издание, Девојката што си играше со оган – Проширено издание, Девојката што го урна осилото – Проширено издание и бонус диск со два часа специјални содржини.[27]
  1. 1 2 3 Dessaix, Robert (22 February 2008). „The Girl With The Dragon Tattoo“. The Sydney Morning Herald. Посетено на 27 June 2009.
  2. ↑ Penny, Laurie (5 September 2010). „Girls, tattoos and men who hate women“. New Statesman. Посетено на 19 October 2010.
  3. ↑ Празен навод (help)
  4. ↑ „The real-life Swedish murder that inspired Stieg Larsson“. Telegraph.co.uk. 30 November 2010. Архивирано од изворникот на 12 January 2022. Посетено на 15 July 2015.
  5. ↑ „Where is Hedestad really located?“. The web resource for information about Sweden. Go-to-Sweden.com. Архивирано од изворникот на 6 April 2018. Посетено на 29 July 2014.
  6. ↑ Pettersson, Jan-Erik (11 March 2011). „The other side of Stieg Larsson“. Financial Times. ISSN 0307-1766. Посетено на 5 May 2016.
  7. ↑ McGrath, Charles (23 May 2010). „The Afterlife of Stieg Larsson“. The New York Times Magazine.
  8. ↑ „Sequel announced to Stieg Larsson's Girl With the Dragon Tattoo trilogy“. The Guardian. 4 October 2011. Посетено на 29 November 2014.
  9. ↑ MacDougal, Ian (27 February 2010). „The Man Who Blew Up the Welfare State“. n+1. Посетено на 25 September 2012.
  10. 1 2 3 Alm, Cecilia Ovesdotter; Stenport, Anna Westerstahl (Summer 2009). „Corporations, Crime, and Gender Construction in Stieg Larsson's The Girl with the Dragon Tattoo: Exploring Twenty-First Century Neoliberalism in Swedish Culture“. Scandinavian Studies. 81 (2): 157.
  11. ↑ Corrigan, Maureen (23 September 2008). „Super-Smart Noir With a Feminist Jolt“. National Public Radio.
  12. ↑ „2009 Galaxy British Book Awards. Winners. Shortlists. 1991 to present“. Literaryawards.co.uk. Архивирано од изворникот на 28 September 2010. Посетено на 19 October 2010.
  13. ↑ „Bouchercon World Mystery Convention: Anthony Awards and History“. Bouchercon.info. Архивирано од изворникот на 2014-07-13. Посетено на 11 August 2010.
  14. ↑ „The Anthony Awards“. Bookreporter.com. Архивирано од изворникот на 2 January 2010. Посетено на 11 August 2010.
  15. ↑ „100 Best Books of the 21st Century“. TheGuardian.com. 21 September 2019. Посетено на December 8, 2019.
  16. ↑ Allen, Katie (6 October 2008). „Rankin and P D James pick up ITV3 awards“. News. The Bookseller. Архивирано од изворникот на 9 April 2009. Посетено на 9 July 2011.
  17. ↑ Berenson, Alex (11 September 2008). „Stieg Larsson's The Girl With The Dragon Tattoo“. The New York Times. Посетено на 9 July 2011.
  18. ↑ Miller, Marjorie (17 September 2008). „Thawing a cold case in Scandinavia“. Los Angeles Times. Посетено на 9 July 2011.
  19. ↑ Празен навод (help)
  20. ↑ Alleva, Richard (7 May 2010). „Off the page: The Girl with the Dragon Tattoo & Kick-Ass“. Commonweal. New York City: Commonweal Foundation. 137 (9): 26.
  21. ↑ Daar, Abdallah (29 July 2010). „The Girl with the Dragon Tattoo“. Nature. 466 (7306): 566. doi:10.1038/466563a.
  22. ↑ Helfand, Michael (21 September 2008). „Posthumous Swedish Mystery One of Genre's Best“. Pittsburgh Post-Gazette. стр. E-6.
  23. ↑ „Stieg Larsson Stats: By the Numbers“. In the Bookroom. 3 June 2011. Архивирано од изворникот на 5 June 2011. Посетено на 12 June 2011.
  24. ↑ Bronson, Eric, уред. (2011). The Girl with the Dragon Tattoo and Philosophy. Hoboken, NJ: Wiley. ISBN 978-0470947586.
  25. ↑ „James Bond to star in US Dragon Tattoo remake“. BBC News. 27 July 2010. Посетено на 28 July 2010.
  26. ↑ Barrett, Annie (16 August 2010). „'Dragon Tattoo' casts its Lisbeth Salander: Have you seen Rooney Mara in previous roles?“. Popwatch.ew.com. Посетено на 19 October 2010.
  27. ↑ Dragon Tattoo Trilogy: Extended Edition. Архивирано од изворникот на 21 May 2016. Посетено на 8 June 2016.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Девојката_со_тетоважа_на_змеј_(роман)&oldid=5461356“